Kitabi-Dədə Qorqud/Dirsə xan oğlı Buğac xan boyını bəyan edər, xanım, hey!
| ←Bismillah ir-rəhman ir-rəhim və bihi nəstəin | Kitabi-Dədə Qorqud. Dirsə xan oğlı Buğac xan boyını bəyan edər, xanım, hey! |
Salur Qazanın evi yağmalandığı boyı bəyan edər→ |
D10 Bir gün Qamğan oğlı xan Baymdır yerindən durmışdı. 2 Şami günlügi yer yüzinə dikdirmişdi. Ala sayvanı gög 3 yüzinə aşanmışdı. Bin yerdə ipək xalıçası döşənmişdi.
4 Xanlar xanı xan Baymdır yildə bir kərrə toy edib, Oğuz 5 bəglərin qonaqlardı. Genə toy edib atdan ayğır, dəvədən6 buğra, qoyundan qoç qırdırmışdı. Bir yerə ağ otaq, bir yerə 7 qızıl otaq, bir yerə qara otaq qurdırmışdı. “Kimin ki,8 oğlı-qızı yoq, qara otağa qondurun, qara keçə altına 9 döşən, qara qoyun yaxnısından öninə gətürün, yer isə, yesün,10 yeməzsə, dursun, getsün” - demişdi. “Oğlı olanı ağ 11 otağa, qızı olanı qızıl otağa qondurun, oğlı-12qızı olmayanı Allah Taala qarğayıbdır, biz dəxi qarğarız; 13 bəllü bilsün!” - demiş idi.
D11 Oğuz bəgləri birin gəlüb, yığnaq 1 olmağa başladı. Məgər Dirsə xan deyərlərdi[1], bir bəgün, oğlı- 2 qızı yoq idi. Soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış:
Salqum- 3 salqum dan yelləri əsdigində,
Saqallu bozac turğay sayra4dıqda,
Saqalı uzun tat əri banladıqda,
Bədəvi atlar issini 5 görüb oğradıqda Ağlı-qaralı seçilən çağda,
Köksi gözəl qaya 6 dağlara gün dəgəndə,
Bəg yigitlər-cılasınlar bir-birinə qoyulan çağda 7 alar sabah Dirsə xan qalqubanı yerindən uru durub, qırq yigidin 8 boyma alıb, Baymdır xanın söhbətinə gəlür idi.
Baymdır xanın 9 yigitləri Dirsə xanı qarşuladılar. Gətürüb qara otağa qondurdılar. 10 Qara keçə altına döşədilər. Qara qoyun yaxnısından öninə gətürdilər. 11 Baymdır xandan buyruq böylədir, xanım, dedilər. Dirsə xan 12 aydır: “Baymdır xan bənim nə əksüklügüm gördi? Qılucumdanmı gördi, 13 süfrəm- D12 dənmi gördi? Bəndən alçaq kişiləri ağ otağa, qızıl 1 otağa
D13
qondurdı; bənim suçum nə oldı kim, qara otağa qondurdı? - 2 dedi.
Ayıtdılar: “Xanım, bu gün Bayındır xandan buyruq şöy- lə3dir kim, oğlı-qızı olmayanı Tanrı Taala qarğayıbdır, biz dəxi 4 qarğarız, demişdir” - dedilər.
Dirsə xan yerindən uru durdı, 5 aydır: “Qalqubanı, yigit- lərim, yerünizdən uru durun, bu qərayib bana 6 ya bəndəndir, ya xatundandır”, - dedi.
Dirsə xan evinə gəldi. 7 Çağırıb xatunına soylar, görəlim, xanım, nə soylar?
Soylama.
8 Aydır:
Bərü gəlgil, başum baxtı, evüm taxtı,
Evdən çıqub yüriyəndə 9 səlvi boylum!
Topuğında sarmaşanda qara saçlum,
Qurulu 10 yaya bənzər çatma qaşlum!
Qoşa badam sığmayan dar ağızlum,
Güz 11 almasına bənzər al yanaqlum,
Qavunum, verəgim, döləgüm,
Görürmisin, 12 nələr oldı?!
Qalqubanı xan Bayındır yerindən durmış, bir yerə 13 ağ otaq, bir yerə qızıl otaq, bir yerə qara otaq dikdirmiş; “1 Oğul- luları ağ otağa, qızluyı qızıl otağa, oğlı-qızı 2 olmayanı qara otağa qondurun, qara keçə altına döşən, qara qoyun 3 yaxnı- sından öninə gətürün, yersə yesin, yeməzsə, dursun 4 getsün; anun kim, oğlı-qızı olmaya, Tanrı Taala anı 5 qarğayıbdır, biz dəxi qarğarız,” - demiş.
Bən varıcaq gəlübəni qarşuladılar, 6 qara otağa qondur- dılar, qara keçə altuma döşədilər, qara qoyun 7 yaxnısmdan önümə gətürdilər; “Oğlı-qızı olmayanı Tanrı 8 Taala qarğayıbdır, biz dəxi qarğarız, bəllü bilgil,” - dedilər. Sən- dənmi9dir, bəndənmidir, Tanrı Taala bizə bir yetman[2] oğul verməz, nədəndir, - 10 dedi, soyladı.
Soylama.
Aydır:
Xan qızı, yerimdən durayınmı?
11 Yaqan ilə boğazından tutaymmı?
Qaba öncəm[3] altına salayınmı?
Qara polat 12 uz qılıcum əlümə alayınmı?
Öz gövdəndən başunı kəsəyinmi?
Can 13 tatlusın sana bildirəyinmi?
Alca qanun yer yüzinə dökəyinmi?
D14 Xan 1 qızı, səbəbi nədir, degil mana!
Qatı qəzəb edərəm şimdi sana! - 2 dedi.
Dirsə xanı xatunın soylamış, görəlim, nə soylamış; 3 aydır:
Hay Dirsə xan, bana qəzəb etmə!
İncinib acı sözlər 4 söyləmə! Yerindən uru durğıl!
Ala çadırın yer yüzinə dikdirgil!
Atdan ayğır[4], dəvədən buğra, qoyundan qoç öldürgil!
6 İç Oğuzun, Daş Oğuzun bəglərin üstünə yığnaq etgil!
7 Ac görsən, doyurğıl, yalıncaq görsən, donatğıl! Borcluyı 8 borcından qurtarğıl!
Dəpə kibi ət yığ, göl kibi qımız sağdır!
9 Ulı toy elə, hacət dilə!
Ola kim, bir ağzı dualının 10 alqışıyla Tanrı bizə bir yetman[2] əyal verə, - dedi.
Dirsə 11 xan dişi əhlinin söziylə ulu toy eylədi, hacət 12 dilədi. Atdan-ayqır, dəvədən buğra, qoyundan qoç qırdırdı.
D15 13 İç Oğuz, Daş Oğuz bəglərin üstinə yığnaq etdi. Ac 1 görsə,
doyurdı; yalın görsə, donatdı. Borcluyı borcından 2 qurtardı. Dəpə kibi ət yığdı, göl kibi qımız sağdırdı. 3 Əl götürdilər, hacət dilədilər. Bir ağzı dualının alqışıyla 4 Allah Taala bir əyal verdi: xatunı hamilə oldı, bir neçə 5 müddətdən sonra bir oğlan doğurdı. Oğlancuğını dayələrə 6 verdi, saqlatdı. At ayağı külük, ozan dili çevik olur. 7 İyəgülü ulalur, qapurğalı böyür. Oğlan on beş yaşına 8 girdi. Oğlanın babası Bayındır xanın or- dusına qarışdı.
9 Məgər xanım, Bayındır xanın bir buğası vardı, bir dəxi buğrası 10 vardı. Ol buğa qatı daşa buynuz ursa, un kibi ügidərdi. 11 Bir yazın, bir güzin buğayla buğrayı savaşdırarlardı. Bayındır 12 xan Qalın Oğuz bəgləriylə tamaşaya baqardı, təfərrüc edərdi.
D16 13 Məgər, sultanım, genə yazın buğayı saraydan çıqardılar. Üç kişi sağ 1 yanından, üç kişi sol yanından dəmür zəncirlə buğayı tutmışlar2dı. Gəlüb meydan ortasında qoyu verdilər. Məgər, sultanım, Dirsə 3 xanın oğlancığı üç dəxi ordı uşağı meydanda aşuq 4 oynarlardı. Buğayı qoyu verdilər, oğlancıq- lara “qaç!” dedilər. 5 Ol üç oğlan qaçdı. Dirsə xanın oğlancuğı qaçmadı, 6 ağ meydanın ortasında baqdı durdı. Buğa dəxi oğlana 7 sürdi gəldi. Dilədi ki, oğlanı həlak qılaydı. Oğlan yum- ruğıyla 8 buğanın alnına qıya tutub çaldı; buğa götin-götin 9 getdi. Buğa oğlana sürdi, gerü gəldi. Oğlan yenə buğanın 10 alnına yumruğıyla qatı urdı. Oğlan bu qatla buğanın alnına 11 yu- mruğını dayadı, sürdi meydanın başına çıqardı.
12 Buğa ilə oğlan bir həmlə çəkişdilər. İki dalusının üstinə 13 buğanın köpük durdı. Nə oğlan yenər, nə buğa yenər. Oğlan D17 fikr eylədi, 1 aydır: “Bir dama dirək ururlar, ol dama dayaq olur. Bən 2 bunun alnına niyə dayaq olurın dururın,” - dedi. Oğlan 3 buğanın alnından yumruğm gedərdi, yolından savuldı. 4 Buğa ayaq üstinə duramadı, düşdi; dəpəsinin üstinə 5 yıqıldı. Oğlan bıçağına əl urdı, buğanın başını kəsdi.
6 Oğuz bəgləri gəlüb oğlan üstinə yığnaq oldılar, 7 təhsin dedilər. “Dədəm Qorqut gəlsün, bu oğlana ad qosun, 8 bilə- sincə alub babasına varsun, babasından oğlana bəglik 9 istə- sün, taxt alı versün,” - dedilər.
Çağırdılar, Dədəm Qorqut 10 gəlür oldı. Oğlanı alıb babasına vardı. Dədəm Qorqut 11 oğlanın babasına soylamış, görə- lim, xanım, nə soylamış - 12 aydır:
Hey Dirsə xan, bəglik vergil bu oğlana Taxt vergil, 13 ərdəmlidir!
Boynı uzun bədəvi at vergil,
D18 Binər olsun 1 hünərlidir!
Ağayıldan tümən qoyun vergil bu oğlana,
Şişlik 2 olsun, ərdəmlidir!
Qaytabandan qızıl dəvə vergil bu oğlana,
3 Yüklət olsun hünərlidir!
Altun başlu ban ev vergil 4 bu oğlana,
Kölgə olsun, ərdəmlidir!
Çigin quşlu cübbə 5 don vergil bu oğlana,
Geyər olsun, hünərlidir!
Bayındır xanın 6 ağ meydanında bu oğlan cəng etmişdür. Bir buğa öldürmüş 7 sənin oğlun, adı Buğac olsun! Adını bən verdüm, 8 yaşını Allah versün! - dedi. Dirsə xan oğlana bəglik 9 verdi, taxt verdi. Oğlan taxta çıqdı, babasının 10 qırq yigidin anmaz oldı. Ol qırq yigit həsəd eylədilər, bir-birinə 11 söylədilər: “Gəlün, oğlanı babasına quvlayalım, ola kim, öldürə, 12 genə bizim izzətimiz-hörmətimiz anun babası yanında xoş ola, artıq 13 ola, - dedilər.
D19 Vardı bu qırq yigidin yigirmisi bir yana, 1 yigirmisi dəxi bir yana oldı. Əvvəl yigirmisi vardı, Dirsə xana 2 bu xəbəri gətürdi. Aydır: “Görürmisin, Dirsə xan, nələr oldı? 3 Yarıma- sun-yarçımasun, sənin oğlun kür qopdı, ərcəl qopdı: 4 qırq yigidin boyma aldı, Qalın Oğuzun üstinə yüriş 5 etdi; nə yerdə gözəl qopdısa, çəküb aldı; ağ saqallu 6 qocanın ağzın sögdi, ağ birçəklü qarınun südin dartdı. 7 Aqan durı sulardan xəbər keçə, arqurı yatan Ala dağdan 8 təbər aşa, xanlar xanı Bayındıra xəbər vara, “Dirsə xanın oğlı 9 böylə bidət işləmiş” deyələr. Gəzdigündən öldügün yeg ola: 10 Bayındır xan səni çağıra, sana qatı qəzəb eyləyə. Böylə oğul sənin nənə gərək, böylə oğul olmaqdan olmamaq yegdir, öldürsənə!” - 12 dedilər. Dirsə xan: “Varın, gətürün, öldürəyim!” - dedi. 13 Böylə digəc, xanım, ol D20 namərdlərin yigirmisi dəxi çıqa gəldi 1 və bir quv dəxi gətür- dilər. Aydır: “Qalqubanı, Dirsə xan, sənin 2 oğlun yerindən uru durdı, köksi gözəl qaba dağa ava 3 çıqdı. Sən var ikən av avladı, quş quşladı; anasının 4 yanına alub gəldi, al şərabın itisindən aldı içdi; 5 anasıyla söhbət eylədi, atasına qəsd eylədi. Sənin 6 oğlun kür qopdı, ərcəl qopdı. Arqun yatan Ala 7 dağdan xəbər keçə, xanlar xanı Bayındıra xəbər vara; “Dirsə 8 xanın oğlı böylə bidət eyləmiş” deyələr, səni çağırdalar, 9 Baymdır xanın qatında sənə qəzəb ola. Böylə oğul nənə 10 * gərək, öldürsənə!” - dedilər.
Dirsə xan aydır: “Varın gətürün, 11 öldürəyim; böylə oğul mana gərəkməz!” - dedi.
Dirsə xanın 12 nökərləri aydır: “Biz sənin oğlunı necə gə- türəlim? Sənin 13 oğlun bizim sözümüz almaz, bizim sözü- D21 müzlə gəlməz. Qalqubanı yerindən 1 uru durğıl, yigitlərin ox- şağıl, boyına alğıl, oğluna uğrağıl, 2 yanına alub, ava çıqğıl; quş uçurub, av avlayub, oğlunı 3 oxlayub, öldürə görgil! Əgər böylə öldürməzsən bir dürlü 4 dəxi öldüriməzsən, bəllü bil- gil!” - dedilər.
Soylama:
Salqum-salqum 5 dan yelləri əsdigində,
Saqallu bozac turğay sayradıqda,
6 Bədəvi atlar issin görüb oqradıqda,
Saqalı uzun 7 tat əri banladıqda,
Aqlı, qaralı seçilən çağda,
Qalın 8 Oğuzun gəlini-qızı bəzənən çağda,
Köksi gözəl qaba dağlara 9 gün dəgəndə,
Bəg yigitlər - cılasınlar bir-birinə qoyulan çağda
10 alar sabah Dirsə xan yerindən uru durdı. Oğlancuğın 11 yanına alub qırq yigidin boyına saldı, ava çıqdı.
Av 12 avladılar, quş quşladılar. Ol qırq namərdin bir qaçı
oğlanın 13 yanına gəldi, aydır: “Baban dedi, keyikləri qovsun D22 gətürsün, 1 bənim önümdə dəpələsün; oğlumun at səgirdişin, qılıc 2 çalışın, oq atışın görəyim, sevinəyim, qıvanayım- 3 gü- vənəyim, dedi” - dedilər.
Oğlandır, nə bilsün? Keyigi 4 qovardı gətirürdi, babasının önində sinirlərdi: “5Babam at səgirdişimə baqsun, qıvansun; ox atışıma baqsun, 6 güvənsün; qılıc çalışıma baqsun, sevinsin!”
01 qırq 7 namərdlər aydırlar: “Dirsə xan, görürmisin oğlanı, yazıda - 8 yabanda keyiki qovar, sənin önünə gətürər. Keyikə atarkən 9 oqla səni urar öldürər. Oğlun səni öldürmədin sən 10 oğlunı öldüri görgilə!” dedilər.
Oğlan keyiki qovarkən 11 babasının önindən gəlüb-gedər- di. Dirsə xan 12 Qorqut sınırlı qatı yayın əlinə aldı. Üzəngüyə D23 qalqıb, 13 qatı çəkdi, uz atdı: oğlanı iki dalusının arasında 1 urub-çıqdı, yıqdı. Uc toqundı, alca qanı şorladı, 2 qoynı doldı. Bədəvi atının boynın qucaqladı, yerə düşdi.
3Dirsə xan istədi kim, oğlancuğının üstinə kövrəlib 4 düşəydi. Ol qırq namərd qomadı. Atmın cilavısın 5 döndərdi, or- dusına gəlür oldı.
Dirsə xanın xatunı “oğlancığımın ilk avıdır” deyü, atdan- ayğırdan, 7 dəvədən buğra, qoyundan qoç qırdırdı, “Qanlu Oğuz bəglərin 8 toylayayım,” - dedi. Yumurlanıb yerindən uru durdu, qırq incə 9 qızı boyına aldı, Dirsə xana qarşu vardı. Qapaq 10 qaldırdı. Dirsə xanın yüzinə baqdı. Sağ ilən solma 11 göz gəzdirdi, oğlancuğını görmədi. Qara bağrı sarsıldı, 12 düm yürəgi oynadı, qara qıyma gözləri qan-yaş doldı. 13 Çağırıb Dirsə xana soylar, görəlim, xanım, nə soylar:
D24 Bərü 1 gəlgil başım baxtı, evim taxtı Xan babamın göygisi,
2 Qadın anamın sevgisi.
Atam-anam verdigi,
Göz açuban 3 gördügim,
Könül verib sevdigim A Dirsə xan,
Qalqubanı 4 yerindən uru durdun.
Yelisi qara Qazılıq atun butun 5 bindin.
Köksi gözəl qaba dağa ava çıqdın.
İki vardın 6 bir gəlirsən; yavrum qanı?
Qara[5] bulduğum oğul 7 qanı?
Çıqsun bənim kor gözüm, a Dirsə xan,
yaman səgrər.
8 Kəsilsün oğlan əmən süd damarım
yaman sızlar.
9 Saru yılan soqmadın ağca tənim qalqub şişər. Yalnuzca 10 oğul görünməz, bağrım yanar.
Quru-quru çaylara suçu saldım.
11 Qara donlu dərvişlərə nəzirlər verdim.
Ac görsəm doyurdum,
12 yalıncaq görsəm donatdım.
Dəpə kibi ət yığdım, göl kibi 13 qımız sağırdım.
Dilək ilə bir oğul güclə buldum.
D25 Yalnız 1 oğul xəbərin, a Dirsə xan, degil mana!
Qarşu yatan Ala dağdan
2 bir oğul uçurdunsa, degil mana!
Qamın aqan yügrək 3 sudan
bir oğul aqıtdınsa, degil mana!
Aslan ilə qaplana 4 bir oğul yedirdinsə, degil mana!
Qara tonlu, azğun dinlü 5 kafirlərə
bir oğul aldırdınsa, degil mana!
Xan babamın 6 qatma bən varayım,
Ağır xəzinə, bol ləşkər alayın,
Azğun 7 dinlü kafirə bən varayım.
Paralanub Qazılıq atımdan enməyincə,
8 Yenümlə alca qanım silməyincə,
Qol-bud olub yer üstinə 9 düşməyincə Yalnuz oğul yollarından dönməyəyim!
Yalnuz oğul 10 xəbərin, a Dirsə xan, degil mana!
Qara başım qurban olsun 11 bu gün sana! - dedi,
zarılıq eylədi, ağladı. Böylə digəc 12 Dirsə xan xatunma cavab vermədi. Ol qırq namərd 13 qarşu gəldi, aydır: “Oğlun sağdır - D26 əsəndir, avdadır: 1 bu gün-yarın qanda isə, gəlür; qorqma-qa- yırma, bəg sərxoşdur, 2 cavab verəməz” - dedilər.
Dirsə xanın xatunı qayıtdı, gerü 3 döndi. Qatlanmadı, qırq incə qızı boyma aldı, bədəvi ata binüb, 4 oğlancuğm istəyü getdi. Qışda-yazda qarı-buzı 5 ərinməyən Qazılıq dağma gəldi çıqdı. Alçaqdan yuca yerlərə 6 çapub çıqdı. Baqsa görsə bir dərənin içinə qarğa-quzğun 7 enər-çıqar, qonar-qalqar. Bədəvi atın ökcələdi, ol tərəfə 8 yüridi.
Məgər sultanım, oğlan ol arada yıqılmışdı. 9 Qarğa-quzğun qan görüb, oğlanın üstinə qonmaq istərdi. 10 Oğlanın iki kəlbcügəzi vardı, qarğayı-quzğunı qovardı, 11 qondurmazdı. Oğlan anda yıqıldıqda Boz atlu Xızır oğlana 12 hazır oldı, üç qatla yarasın əliylə sığadı: “Sana bu yaradan 13 qorxma, oğlan, D27 ölüm yoqdur; dağ çiçəgi anan südiylə sənin 1 yarana məlhəmdir,” - dedi, qayib oldı.
Oğlanın anası 2 oğlanın üstinə çapub çıqa gəldi. Baqsa görsə oğlancığı 3 alca qana bulaşmış yatur. Çağıruban oğlan- cuğma soylar, 4 görəlim, xanım, nə soylar:
Aydır:
Qara qıyma gözlərin uyxu almış, açğıl axı,
5 Ol ikicə sünücügün uzun olmış, yığşur axı,
Tanrı verən 6 tatlu canın seyranda imiş, endi dəxi, Üz-gözündə canun 7 varsa, oğul, xəbər mana!
Qara başım qurban olsun, oğul sana!
8 Aqar sənin suların Qazılıq dağı Aqar kibi, aqmaz olsun!
Bitər 9 sənin otların, Qazılıq dağı,
Bitər ikən bitməz olsun!
Qaçar sənin 10 keyiklərin, Qazılıq dağı,
Qaçar ikən qaçmaz olsun, daşa dönsün!
11 Nə biləyin, oğul arslandanmı oldı,
Yoxsa qaplandanmı oldı?
12 Nə biləyin oğul, bu qəzalar sana
nerədən gəldi?!
Ol gövdəndə canın 13 varsa, oğul, xəbər mana!
Qara başım qurban olsun, oğul sana!
D28 Ağız- 1 dildən bir qaç kəlmə xəbər mana! - dedi.
Böylə digəc oğlanın qulağına 2 səs toqındı. Başın qaldırdı, yalabıdaq gözin açdı. 3 Anasının yüzinə baqdı. Soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış:
4 Aydır:
Bərü gəlgil, aq südin əmdigim qadunım ana!
Ağ birçəklü, izzətlü 5 canım ana!
“Aqar” ayıda sularına qarğamağıl,
Qazlıq dağının günahı 6 yoqdur.
Bitərlidə otlarına qarğamağıl,
Qazlıq dağının suçı 7 yoqdur.
Qaçar keyiklərinə qarğamağıl,
Qazlıq dağının günahı yoqdur.
8 Arslanla qaplanına qarğamağıl,
Qazlıq dağının suçı yoqdur.
9 Qarğar isən, babama qarğa,
Bu suç, bu günah babamdandır, - dedi.
10 Oğlan yenə aydır: “Ana, ağlamağıl, mana bu yaradan ölüm yoqdur, qorxmağıl! 11 Boz atlu Xızır mana gəldi, üç kərrə yaramı sığadı, “Bu yaradan 12 sana ölüm yoqdur; dağ çi- çəgi, anan südi sana mərhəmdir,” - 13 dedi.
Böylə digəc qırq incə qız yayıldılar, dağ çiçəgi divşürdilər. D29 1 Oğlanın anası əmcəgin bir sıqdı, südi gəlmədi; iki sıqdı, 2 südi
gəlmədi; üçüncidə kəndüyə zərb eylədi, qatı doldı, 3 sıqdı südlə qan qarışıq gəldi. Dağ çiçəgiylə südi 4 oğlanın yarasına ur- dılar. Oğlanı ata bindirdilər, alubanı 5 ordusına getdilər. Oğlanı həkimlərə ısmarlayub Dirsə xandan 6 saqladılar.
At ayağı külük, ozan dili çevik olur. Xanım, 7 oğlanın qırq gündə yarası onaldı, sapasağ oldı. 8 Oğlan ata binər, qılıc qu- şanar oldı, av avlar, quş quşlar 9 oldı. Dirsə xanın xəbəri yoq, oğlancuğın öldi 10 bilür.
Ol qırq namərdlər bunı duydılar; “nə eyləyəlim?” - deyü danışdılar. “11 Dirsə xan əgər oğlancığın görərsə, oturmaz, bizi həb qırar,” - 12 dedilər. “Gəlün, Dirsə xanı tutalım, ağ əllərin ardına bağlayalım, 13 qıl sicim ağ boynma taqalım, alu- D30 banı kafir ellərinə yönələlim,” deyü 1 Dirsə xanı tutdılar.
Ağ əllərin ardına bağladılar, qıl sicim boynuna 2 taqdılar, ağ ətindən qan çıqınca dögdilər. Dirsə xan yayan, 3 bunlar atlu yüridilər, alubanı qalın kafir ellərinə yönəldilər. Dirsə 4 xan tutsaq oldı gedər.
Dirsə xanın tutsaq olduğmdan 5 Oğuz bəglərinin xəbəri yoq.
Məgər, sultanım, Dirsə xanın xatunı 6 bum duymış. Oğ- lancuğma qarşu varub soylamış görəlim, 7 xanım, nə soylamış.
Aydır:
Görürmisin, ay oğul, nələr oldı?!
8 Sarp qayalar oynanmadı, yer obrıldı.
Eldə yağı yoq ikən sənin 9 babanın üstinə yağı gəldi.
Ol qırq namərd-babanın yoldaşları 10 babanı tutdılar.
Ağ əllərin ardına bağladılar.
Qıl sicim ağ boynına 11 taqdılar.
Kəndülər atlu, babanı yayaq yüritdilər.
Alubanı qalın kafir 12 ellərinə yönəldilər.
Xanım oğul, qalqubanı yerindən uru durğıl!
13 Qırq yigidin boyuna alğıl!
Babanı ol qırq namərddən qurtarğıl.
D31 1 Yüri, oğul! Baban sana qıydısa, sən babana qıymağıl! - dedi.
2 Oğlan anasının sözin sımadı. Buğac bəg yerindən uru 3 durdı, qara polat uz qılıcın belinə quşandı, ağ tozluca 4 qatı yayını əlinə aldı, altun cidasın qolma aldı, bədəvi 5 atmı tut- durdı, butun bindi. Qırq yigidin boyına aldı, 6 babasının ardınca yortub getdi.
Ol namərdlər dəxi bir yerdə 7 qonmuşlardı, al şərabın itisindən içərlərdi. Buğac xan 8 çapub yetdi. Ol qırq namərd dəxi bunı gördilər. Ayıtdılar: “9 Gəlün, varalım, şol yigidi tutub gə- türəlim, ikisini bir yerdə 10 kafirə yetürəlim!” - dedilər. Dirsə xan aydır: “Qırq yoldaşım, 11 aman! Tanrının birliginə yoqdur güman!
Mənim əlümi şeşin, qolça 12 qopuzım əlümə verin, ol yigidi döndərəyim. Gərək bəni 13 öldürün, gərək dirgürün, qoyu verin”, - dedi.
D32 Əlini şeşdilər1 qolça qopuzm əlinə verdilər. Dirsə xan, oğlancuğı idügin 2 bilmədi; qarşu gəldi. Soylar, görəlim, xanım, nə soylar:
Aydır:
3 Boynı uzun bədəvi atlar gedərsə, mənim gedər.
Sənin də 4 içində binədin varsa, yigit, degil mana,
Savaşmadın, uru5şmadm alı verəyim, döngil gerü! Ağayıldan tümən qoyun gedərsə, 6 mənim gedər.
Sənin də içində şişligin varsa, degil mana,
7 Savaşmadın, uruşmadın alı verəyim, döngil gerü! Qaytabandan 8 qızıl dəvə gedərsə, mənim gedər.
D33 Sənin də içində yüklətin, 9 varsa, degil mana.
Savaşmadın, uruşmadın alı verəyim, 10 döngil gerü!
Altun başlu ban evlər gedərsə, bənim gedər.
11 Sənin də içində odan varsa, yigit, degil mana, Savaşmadın, 12 uruşmadın alı verəyim, döngil gerü!
Ağ yüzlü, ala gözlü 13 gəlinlər gedərsə, bənim gedər. Sənin də içində nişanlın varsa, 1 yigit, degil mana, Savaşmadın, uruşmadın alı verəyim, döngil 2 gerü!
Ağ saqallu qocalar gedərsə, mənim gedər.
Sənin də içində 3 ağ saqallu baban varsa, yigit, degil mana, Savaşmadın, uruşmadın 4 qurtarayım, döngil gerü!
Mənim içün gəldünsə, oğlancığım öldürmişəm,
5 Yigit, sana yazığı yoq, döngil gerü! - dedi.
Oğlan burada 6 babasına soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış:
Boynı uzun 7 bədəvi atlar gedərsə, sənin gedər Mənim də içində binədim var,
8 qomağım yoq qırq namərdə! Qaytabanda qızıl dəvə sənin gedər.
9 Mənim də içində yüklətim var,
qomağım yoq qırq namərdə! Ağayılda 10 tümən qoyun səni gedər.
Mənim də içində şişligim var,
qomağım yoq 11 qırq namərdə!
Ağ yüzlü, ala gözlü gəlin sənin gedərsə,
Mənim dəxi 12 içində nişanlım var,
qomağım yoq qırq namərdə!
Altun başlu 13 ban evlər sənin gedərsə,
Mənim də içində odam var,
D34 qomağım yoq 1 qırq namərdə!
Ağ saqallu qocalar sənin gedərsə,
Mənim dəxi 2 içində bir aqlı şaşmış, biligi yetmiş qoca babam var,
3 qomağım yoq qırq namərdə! - dedi.
Qırq yigidinə dilbənd saldı, 4 əl eylədi. Qırq yigit bədəvi atın oynatdı, oğlanın 5 üzərinə yığnaq oldı.
Oğlan qırq yigidin boyma aldı, 6 at dəpdi, cəng və savaş etdi. Kiminün boynın urdı, 7 kimini tutsaq eylədi. Babasını qurtardı, qayıtdı, gerü 8 döndi.
Dirsə xan burada oğlancuğı sağ idügin 9 yenə bildi... Xanlar xanı xan Bayındır oğlana bəglik verdi, taxt verdi. 10 Dədəm Qorqut boy boyladı, soy soyladı; bu oğuz11naməyi düzdi-qoşdı, böylə dedi:
Anlar dəxi bu dünyaya 12 gəldi, keçdi.
Karvan kibi qondı, köçdi.
Anlan dəxi 13 əcəl aldı, yer gizlədi.
Fani dünya yenə qaldı.
Gəlimlü-gedimlü dünya,
Son ucı ölümlü dünya.
D35 Qara ölüm gəldigində 1 keçit versün!
Sağlıq ilə sağmcm, dövlətin Haq artırsun!
2 Ol ögdügim yuca Tanrı dost olubam mədəd irsün!
3 Yum verəyin, xanım:
Yerlü qara dağların, yıqılmasun!
Kölgəlicə 4 qaba ağacın kəsilməsün!
Qamın aqan görkli suyun qurımasun!
5 Qanadların ucları qırılmasun!
Çaparkən ağ-boz atın büdrəməsün!
6 Çalışanda qara polat uz qılıcın gedəlməsün! Dürtişərkən 7 ala göndərin ufanmasun!
Ağ birçəklü anan yeri behişt 8 olsun!
Ağ saqallu baban yeri uçmağ olsun!
Haq 9 yandıran çırağın yana dursun!
Qadir Tanrı səni 10 namərdə möhtac eyləməsün,
xanım, hey!
İzahlar
[redaktə]- ↑ Ensiklopediyada “derlərdi” getmişdir. - Red.
- ↑ 1 2 Ensiklopediyada “batman” getmişdir. - Red.
- ↑ Ensiklopediyada “ökcəm” getmişdir. - Red.
- ↑ Ensiklopediyada “atdan-ayğırdan” getmişdir. - Red.
- ↑ Ensiklopediyada “qaranu dündə” verilmişdir. “Qaranqudündə” gecə vaxtı, qaranlıq bir gecədə övladın dünyaya gəldiyinə işarə ola bilir. Bu sözü məhz övlad anası deyir - Red.