Kitabi-Dədə Qorqud/Qazılıq Qoca oğlı Yegnək boyını bəyan edər, xanım, hey!

←Qanlı Qoca oğlı Qanturalı boyını bəyan edər, xanım, hey-hey!

Kitabi-Dədə Qorqud. Qazılıq Qoca oğlı Yegnək boyını bəyan edər, xanım, hey!

Basat Dəpəgəzi öldürdügi boyı bəyan edər, xanım, hey!→

12 QAZILIQ QOCA OĞLI YEGNƏK BOYINI BƏYAN EDƏR, 13 XANIM, HEY!
D202 Qam Gan oğlı xan Baymdır yerindən durmışdı, 1 qara yerin üzərinə ağ-ban evin dikmişdi. Ala sayvan gög 2 yüzinə aşanmışdı. Bin yerdə ipək xalıcası döşənmişdi. 3 İç Oğuz, Daş Oğuz bəgləri söhbətə dərilmişdi. Yemə-içmə idi.
Qazılıq 4 qoca, deyərlərdi, bir kişi var idi. Baymdır xanın vəziri 5 idi. Şərabın itisi başına çıqdı. Qaba dizin üzərinə 6 çökdi. Baymdır xandan aqm dilədi. Baymdır xan 7 dəstur verdi: “Nerəyə dilərsən, var!” - dedi.
Qazılıq 8 qoca iş görmiş, iş yarar adam idi. Yarar qocaların 9 yanma cəm eylədi. Yadığı-yarağıyla yola girdi. Çoq 10 dağlar, dərə-təpə keçdi. Günlərdə bir gün Düzmürd qalasına 11 gəldi. Qara dəniz kənarında idi. Ana irübən qondılar.
Ol 12 qalanın bir təküri var idi. Adma Arşun oğlı Dirək 13 D203 təkür deyərlərdi*. Ol kafirin altmış arşun qaməti 1 vardı. Altmış batman gürz salardı. Qatı-möhkəm yay 2 çəkərdi.
Qazılıq qoca qalaya yetdüginləyin cəngə 3 başladı. Pəs ol təkür qaladan daşra çıqdı. 4 Meydana girdi, ər dilədi. Qazılıq qoca anı gördüginləyin 5 yel kibi yetdi, yeləm kibi yapışdı. Kafirin ənsəsinə 6 bir qılıc urdı. Zərrə qədər kəsdirəmədi. Növbət kafirə 7 dəgdi. Ol altmış batman gürzlə Qazılıq qocaya dəpərə 8 tutub çaldı. Yalan dünya başına dar oldı. 9 Düdük kibi qan şorladı. Qazılıq qocayı qarmalayıb-10tutub qalaya qoy- dılar. Yigitləri durmayıb qaçdılar.
11 Qazılıq qoca tamam on altı yil hasarda tutsaq 12 oldı. Sonra Əmən deyərlərdi, bir kişi altı kərrə varub 13 hasarı alımadı. D204 Məgər, xanım, Qazılıq qoca tutsaq 1 olduğı vaqt bir oğlancığı vardı, bir yaşında 2 idi. On beş yaşma girdi, yigit oldı. Babasın 3 öldi bilürdi. Yasaq eyləmişlərdi. Tutsaq olduğm 4 oğlandan sıqlarlardı. Ol oğlanın adına Yegnək der5lərdi*. Günlərdə bir gün Yegnək oturub bəglər ilə söhbət 6 edərkən Qaragünə oğlı Budağ ilə uz düşmədi. Bir-birinə 7 söz atışdılar.
Ensiklopediyada “derlərdi” getmişdir. - Red.
D205
D206
Budaq aydar: “Bunda laf urub nedirsən? 8 Çünki ər dilərsin, varub babanı qurtarsana! Nə on 9 altı yıldır, tutsaqdır?” - dedi.
Yegnək bu xəbəri eşidcək 10 yürəgi oynadı, qara bağrı sarsıldı. Qalqdı, 11 Baymdır xanın nəzərinə vardı. Yüz yerə qodı, aydır:
12 Alan sabah sapa yerdə dikiləndə ağ-ban evli!
Atlas ilə 13 yapılanda gög sayvanlı!
Tövlə-tövlə çəkiləndə şahbaz atlı!
1 Çağıruban dad verəndə yola çavuşlı!
Yağ töküləndə bol 2 nemətlü!
Qalmış yigit arxası,
Bizə miskin umudı!
3 Türküstanın dirəgi!
Tülü quşun yavrısı!
Amit soyının 4 aslanı!
Qaracığın qaplanı!
Dövlətlü xan, mədəd!
Mana ləşkər 5 ver,
məni babam tutsaq olduğı qalaya göndər! - dedi.
Baymdır 6 xan buyurdı: “Yigirmi dörd sancaq bəgi gəlsün!” 7 dedi. Əvvəl Dəmür qapu Dərvəndində bəg olan, qarğu sügü 8 ucmda ər bögürdən, qırıma yetdügində kimsən deyü sormayan 9 Qıyan Selcik oğlı Dəli Dondar səninlə bilə varsun! - 10 dedi. Ayğır gözlər yüzdürən, əlli yeddi qalanın kəlidin 11 alan İlək qoca oğlı Dülək Uran bilə varsun! - 12 dedi. Qoşa bürcdən qayın oqı əglənməyən Yağrıncı oğlı 13 İlalmış səninlə bilə varsun! - dedi. Üç kərrə yağı görməsə, 1 qan ağlayan Toğsun oğlı Rüstəm bilə varsun! - dedi. 2 Əjdəhalar ağzından adam alan Dəlü Əvrən bilə varsun! 3 “Yerin bir ucm- dan bir ucma yetim!” deyən Savqan Sarı 4 bilə varsun! Sayıl- mağla Oğuz ərənləri dükənsə olmaz. 5 Baymdır xan yigirmi
^*SB120SK**-
dört bahadır sancaq bəgini Yegnəgə 6 yoldaşlığa bilə qoşdı. Bəglər cəm olub, yaraqların gördilər. 7 Məgər ol gecə Yegnək düş gördi. Düşin yoldaşlarına 8 soyladı, görəlim, xanım, nə söylədi. Aydır: “Bəglər, ğafillücə 9 qara başım gözüm uyxuda ikən düş gördi. Ala gözüm açuban, 10 dünya gördüm. Ağ-boz atlar çapdırır 11 alpanlar gördüm. Ağ aşıqlı alpları yanıma saldım. Ağ saqallu Dədə Qorqutdan ögüt 12 aldım. Ala yatan qara dağları aşdım. İlərü yatan Qara dənizə 13 girdim. Gəmi yapub, D207 kömləgim çıqardım, yelkən qurdum. İlərü 1 yatan dənizi dəldim-keçdim. Ötəgi qara dağın bir yanında 2 altı başı balqar* bir ər gördüm. Qalqubanı yerimdən uru durdum. 3 Qarğu dillü uz sügümi qapdım, qarşulayu ol ərə vardum. Qarşusından ol əri sancasum vaqt dikdim, göz ucıyla 5 ol ərə baqdım. Dayım Əmən imiş, anı bildim. Döndüm ol ərə 6 salam verdim. Oğuz ellərində kimsən, dedim. Qapaqların qaldırıb 7 yüzümə baqdı: “Oğul, Yegnək, qanda gedərsən?” - dedi-söylədi. 8 Mən ayıtdım: “Düzmürd qalasına gedərəm. Babam anda tutsaq imiş”, - 9 dedim. Burada dayım mana soyladı, aydır:
Yettügimdə yel 10 yetməzdi yedi urğunum,
Yeni Bayırın qurdma bənzərdi 11 yigitlərim.
Yedi kiş ilə qurulurdı mənim yayım!
Qayın dalı yeləgindən 12 sum altunlu mənim oxum!
Yel əsdi, yağmur yağdı, bunı 13 qopdı,
Yedi qatla vardım, ol qalayı alımadım,
gerü döndüm.
D208 1 Məndən dəxi ər qopmayasan, Yegnəgüm, dön! - dedi
Yegnək düşində 2 dayısına soylamış, aydır:
Qalqubanı yerindən durduğında
Ala gözlü bəg 3 yigitləri yanına salmadın.
Adı bəllü bəglərlə sən yortmadın.
Beş aqçalu 4 əlüfəçilər yoldaş etdin.
Anunçun ol qalayı sən alımadun! - 5 demiş.
Bu sözləri “alnı-başı balqır” oxumaq münasibdir. “Balqır”m qədim türkcədə “yaralı” mənasını nəzərə aldıqda “alm-başı yaralı bir ər gördüm” cümləsi aydın fikir bildirir. - Red.
-*«|s§8121!gW**-
D209
D210
Kəsə-kəsə yeməgə yəxni yaxşı.
Kəsər gündə 6 sərçeşmə yügrək yaxşı.
Daim gəldügində dursa, dövlət yaxşı.
7 Bildügin unutmasa, aqıl yaxşı.
Qırımından dönməsə-qaçmasa, 8 ərlik yaxşı, - dedi.
Bu düşi Yegnək yoldaşlarına hekayət 9 eylədi.
Məgər dayısı Əmən ol arada yaqın idi. Cümlə 10 bəglərlə yoldaş olub getdilər. Ta ki, Düzmürd qalasına yetdilər. 11 Çevrə alub getdilər, qondılar. Çünki kafirlər bunları gördilər. 12 Arşun oğlı Dirək təkürə xəbər verdilər. Ol məlun 13 dəxi qaladan taşı gəlüb, bunlara müqabil oldı, ər dilədi. 1 Qıyan Sel- cik oğlı Dəli Dondar yerindən durı gəldi. Altmış 2 tutam sür cidasm qoltuq qısub, ol kafiri qarşusmdan 3 süsəm dedi, süsə- mədi. Kafir təkür qarmalayıb zərb etdi. 4 Sügüsin çəkdi, əlindən aldı. Ol altmış batman gürz ilə 5 Dondan dəpərə tutub çaldı. Gen dünya başına dar oldı. 6 Qazılıq atın döndərdi, qayıda döndi. Andan Dönə bilməz Dülək Uran 7 altı pərlü çomağıyla at dəpüb, gəlüb yuqarıdan aşağa kafiri 8 qatı urdı, alımadı. Təkür qarmalayıb əlindən çomağın aldı; 9 anı dəxi gürz ilə urdı. Ol dəxi Qazılıq atm döndərdi, 10 qayıda döndi. Xanım, yigirmi dört sancaq bəgi təkür əlində 11 zəbun oldı.
Pəs Qazılıq qoca oğlı Yegnək-tazə 12 yigitcik Yaradan Allaha sığındı. Bizəval məbudı ögdi. 13 Aydır:
Yucalardan yucasan,
Kimsə bilməz necəsən, əziz Tanrı!
1 Anadan toğmadın sən, atadan olmadın.
Kimsə rizqin yemədün.
2 Kimsəyə güc etmədin.
Qamu yerdə əhədsən, Allahu səmədsən!
Adəmə sən 3 tac urdun,
Şeytana lənət qıldın.
Bir suçdan ötüri 4 dərgahdan sürdün.
Nəmrud gögə ox atdı,
Qamı yarıq 5 balığı qarşu tutdun.
Yegnək genə aydır:
^*SB122gfe|**-
D211
D212
Ululuğuna həddin,
sənin boyun-qəddin 6 yoq!
Ya cismlə cəddin yoq!
Urduğm ulatmayan ulu Tanrı!
7 Basduğın bəlürtməyən bəllü Tanrı!
Götürdügin gögə 8 yetürən görklü Tanrı!
Qaqıduğm qəhr edən qəhhar Tanrı!
9 Birligünə sığındım, çəlabım,
Qadir Tanrı!
Mədəd səndən!
10 Qara donlu kafirə at dəpərəm,
işümi sən onar! - dedi.
11 Həman dəm at saldı. Yel kibi yetdi, yeləm kibi yapışdı. 12 Kafirin çigninə bir qılıc urdı. Geyimini-keçimini doğradı. 13 Altı parmaq dərinligi zəxm irişdirdi. Qara qanı şorladı. 1 Qara sığırı soqmanı dolu qan oldı. Qara başı bunaldı, 2 bunlu oldı. Haman döndi, qalaya qaçdı. Yegnək ardından 3 yetdi. Hasar qapusına girmişkən qara polat uz qılıca 4 ənsəsinə eylə çaldı kim, başı tob kibi yerə düşdi. 5 Andan Yegnək atın döndərdi, ləşkərə gəldi...
Tutsaq olan 6 Qazılıq qocayı salı vermişlər. Çıqub gəldi. “Hay, 7 bəg yigitlər, kafiri kim öldürdi?” deyü soylamış, görə- lim, xanım, 8 nə soylamış, aydır:
Qaytabanın mayasını yüklü qodum,
Nərmidir, 9 mayamıdır, anı bilsəm.
Qara ayılum qoyunını yüklü qodum,
Qoçmıdır, 10 qoyunmıdır, anı bilsəm.
Ala gözlü görklü halalım yüklü qodum.
11 Erkəkmidir, qızmıdır, anı bilsəm.
Mərə, bəg yigitlər, xəbər 12 mana,
Yaradanın eşqinə! - dedi.
Yegnək burada soylamış, 13 görəlim, xanım, nə soylamış, aydır:
Qaytabanın mayasını yüklü 1 qodun, -
nər oldı!
-*«|s§8123 SsS**-
D213
Qara ayıllu qoyunını yüklü qodun, -
qoç oldı!
2 Ala gözlü görklü halalın yüklü qodun, -
aslan oldı! - dedi.
3 Yegnək babasıyla görüşdi. Əldən qalan bəglər görüşdi. Pəs bir 4 uğurdan bəglər hasara yüriş etdilər, yağmaladılar.
Babasıyla Yegnək 5 gizlü yaqa tutuban yiləşdilər. İki həsrət bir-birinə buluşdılar; issüz 6 yerin qurdı kibi ulaşdılar. Tanrıya şükrlər qıldılar. Qalanın 7 kəlisasın yıqub, yerinə məscid yapdılar. Əziz Tanrı adına qudbə 8 oqıtdılar. Quşun ala qatını, qumaşın arusmı, qızın gögçəgini, 9 doquzlama çırğab çuqa Bayındır xana pəncik çıqardılar. 10 Baqisin ğazilərə bəxş etdilər. Döndilər, evlərinə gəldilər.
11 Dədəm Qorqut gəlübən boy boyladı, soy soyladı. 12 Bu oğuznamə Yegnəgin olsun! - dedi. Yum verəyin, xanım:
13 Yerlü qara dağlarun yıqılmasun!
Kölgəlicə qaba ağacın 1 kəsilməsün!
Ağ saqallu baban yeri uçmaq olsun!
Ağ 2 birçəklü anan yeri behişt olsun!
Axır-sonı arı 3 imandan ayırmasun!
Ağ alnunda beş kəlmə dua qıldıq,
qəbul 4 olsun!
Günahınızı adı görklü
Məhəmməd Mustafa yüzi 5 suyma bağışlasun!
Xanım, hey!!!