Azərbaycan ədəbiyyatı (F.Köçərli, II cild)/Bahar Şirvani - Mirzə Nəsrullah İbn mərhum Hacı Әbülqasım Şəmaxi "Bahar"
| ←Bahar əyyamı və Hacı Seyid əzim dövrü | Azərbaycan ədəbiyyatı. II cild. Bahar Şirvani - Mirzə Nəsrullah İbn mərhum Hacı Әbülqasım Şəmaxi "Bahar" Müəllif: Firudin bəy Köçərli |
Dərbənd şairləri→ |
Mirzә Nәsrullah Bahar Şamaxının әn müqtәdir şairlәrindәn birisi hesab olunur. Azәrbaycan şairlәrinin tarixinә az-çox bәlәdiyyatı olanlara Baharın nami-möhtәrәmi vә kәlami-dilpәziri mәlum olmamış deyil.
Necә ki, sabiqdә zikr olundu, Şamaxı şәhәri qәribә dahiyәlәrә gәhvareyi-tәrbiyә olduğundan naşi bәdiül-misal alimlәr vә şairlәri vә әdibi-fazillәri öz ağuşi-nazbәxşindә bәslәyib әrseyi-dünyaya gәtirmişdir. Qüdәmalarından әn bәrgüzidә olanları Xaqani Şirvani, Sahib Şirvani, Ağamәsih vә Nişat Şirvani vә qeyrilәri olduğu halda, mütәәxxirindәn dәxi mәrhum Mirzә Bahar Şirvani, Molla Qәdir Şirvani, Bixud Şirvani, Hacı Seyid Әzim Şirvani vә Sabir Şirvani Azәrbaycanın әn mötәbәr vә mәşhur şairlәri hesab olunur.
Mirzә Nәsrullah Bahar artıq tizfәhm, rәvan tәbli, istedadlı bir şair imiş ki, kәmalatına layiqincә vaqif olmaq istәyәnlәr lazımdır ol әdibin türkcә vә farsca vә hәtta fransızca vücuda gәtirdiyi asari-nәfisәsini mütaliә edib, onun qüvveyi-fikriyyәsinә vә ülüvvi-mәratibi-xәyalına bәlәd olsunlar.
Bahari-namdar hicrәtin 1251-ci tarixindә Şamaxı şәhәrindә tәvәllüd etmişdir. Pәdәri-möhtәrәmi Hacı Әbülqasım silsileyi-tüccardan nәcib vә alitәb bir şәxs imiş.
Bahar sinni-tüfuliyyәtdә mәktәbdә oxuduğu vaxt zәkavәt vә fәtanәtilә çoxlarını heyrәtә salarmış vә uşaqlıqdan şer vә qәzәl demәyә hәvәsi varmış. Belә ki, farsca oxuduğu qәzәllәri türk dilinә nәzmәn tәrcümә edәrmiş. O cümlәdәn qәzәli-mәşhurdan:
Moğan kәz daneye-әnqur ab misazәnd,
Setareha şekәnәnd, aftab misazәnd
--beytini belә tәrcümә etmişdir:
Әngur danәsin ki, әzәllәr şәrab üçün,
Guya sitarәlәr pozulur afitab üçün.
Yenә mәşhur beyti:
To ke, әz xordәne-mey lәle-lәbәt rәnginәst,
Bәs sәbәb çist ke, mey tәlx, lәbәt şirinәst?!
--belә tәrcümә qılmışdır:
Gәr mey içmәklә sәnin lәli-lәbin rәngindir,
Sәbәbi bәs nәdi mey tәlx, lәbin şirindir?!
Cibilli fitrәt vә zәkavәti sayәsindә Bahar az vaxtda çox mәlumata dara olmuşdur. Fars, әrәb vә türk dillәrini kamalınca tәhsil etmişdir. Müasiri mәrhum Abdulla bәy Asi kimi Bahar dәxi laübali vә laqeyd bir şәxs imiş ki, kefi istәdiyi kimi azadә dolanıb, heç kәsin hökmü fәrmanına itaәt etmәzmiş vә övqatını eyşü işrәtdә keçirәrmiş. Onun bu gunә rindisifәt dolanmağını dayısı xoşlamayıb vә bir qәdәr ona pul verib vә mayәmlәkdәn ixrac etdikdә şair bәdahәtәn bu mәzmunda bir qitә demişdir:
Dayım mәni Hәzrәti-Adәm kimi
Buğda yedim çıxartdı cәnnәtdәn.
Beş-on tümәn nәdir mәnim karıma,
Şükri-xuda qurtardım minnәtdәn.
Dayısından aldığı mәblәği bir az müddәtin zәrfindә kәnarda xәrclәyib, şәhәrә müraciәtindә hәmәsri olan Molla Qәdir Naci Şirvani ilә görüşdükdә bu beyti bәdahәtәn demişdir:
Bir aydan sonra gәldim şәhrә, ey Naci, hilalasa,
Mәni el lağәrü üryan görüb, meyl etmәdi әsla.
Baharın bәdihәguluqda binәzir bir şair olduğu müxәmmәsi-mәşhuri-atisindәn aşikarәn mәlum olur. Şamaxıda mәşhur Hacı İbrahim bәy bağında rüfәqaları Әndәlib Kaşani, Naci Şirvani, Seyid Şirvani vә qeyrilәri olduqda rәfiqlәrindәn birinin hüzurda olmadığına görә, xadimi onun dalınca göndәrdikdә birqәlәmә yazdığı qәsideyi-bәdihiyyәsidir ki, belә başlanır:
Neşәst aftabha, meye-ço aftab ku?
Ço şod neqare-mәhleqa, piyaleye-şәrab ku?
Sorude-rud, mey koca, tәraneye-robab ku?
Became-bossәdin koca meye-ço lәle-nab ku?
Becane-mәn qolamikә konun şetabe-kar kon[1].
[1] Tərcüməsi:
Günәşlәr hamı әylәşdi, günәşә bәnzәr mey hanı?
Ay qabaqlı gözәl necә oldu, şәrab piyalәsi hanı?
Neyin nәğmәlәri hanı, rübabın tәranәsi hanı?
Mәrcan cam hanı, saf lәl kimi mey hanı?
Sәn mәnim canım, ay qulamciyәz, tez ol!
Cәhalәt vә tәәssübün, әlәlxüsus, tәәssübi-cahilanәnin düşmәni olub, onun kökünü vә rişәsini qazıb çıxartmaq üçün mәhafilü mәcalisdә mәqalәlәr vә gözәl nitqlәr demәkdәn әsla çәkinmәzmiş. Mәcalisdә sözlәrinin haqq olmasını şafi dәlillәr vasitәsilә sübuta yetirәrmiş. Belә ki, bir kәrә bir mәclisdә mövhumat vә әsatiri-әvvәlin babında mübahisәyә girişdiyi vaxt tәrәfi-müqabilә söz anlatmaq üçün bir misal gәtirmişdir. Belә ki, deyibdir: "Әfәndilәr! İndi mәn bu divara bir inәk şәkli çәkәrәm vә o inәkdәn sizin üçün süd sağaram". Müstәmein iştiyaqi-tamam ilә israr etmişlәr ki: "Cәnab mirzә, lütfәn mәrhәmәt edin, bir baxıb seyr edәlim". Bahar cavabında demiş ki: "Bәli, әfәndilәr, sizlәr mötәqid olduğunuz mövhumatın әksәri bu qәbildәndir. Bunca tәfәkkür vә tәәqqül etmirsiniz ki, divara çәkilmiş inәk şәklindәn süd sağmaq mәhal vә qeyri mümkündür. Bu payәdә sadәlövhlükdәn süd tәlәb edirsiniz".
Necә ki, zikr olundu, mәrhum Bahar müasiri Abdulla bәy Asi vә Seyid Şirvani kimi badәpәrәst olub, çox açıq vә xövfsüz meyi-nabı tәrif qılarmış vә bәzi vaxt Şeyx Xәyyam kimi onun tәrifindә әndazәdәn keçәrmiş. Necә ki, bir mәclisdә münasibәtәn bu beyti oxumuşdur:
Bade vәhyәsto sәbukeş cәbrәil,
Hәr ke inra mixorәd, peyğәmbәrәst[2].
[2] Tərcüməsi:
Badә vәhydir, Cәbrail isә saqi,
Hәr kim bunu içsә, peyğәmbәrdir.
Әhli-mәclis bunu eşidib küllәn әleyhinә qiyam edib, onu tәnü lәn etmәkdәn çәkinmәmişlәr. Tәkfirinә ülәmadan dәxi hökm olunmuşdur. Әlhәqq, Baharın bu halı biçarә Abdulla bәyin halına çox müvafiq gәlir. Hәr iki şair ziyadә xoştәb vә şirinkәlam vә nәcib vә xoşxülq olduqları halda әsiri-badeyi-gülfam vә şәrabi-bәdfәrcam olub, abru vә hörmәtlәrini itirib, tәbi-rәvanpәrvәrlәrini boş şeylәrin üstünә sәrf etmişlәr.
Yuxarıda zikr olunan vәqәdәn sonra mәrhum Mirzә Nәsrullah Şirvanda artıq iqamәt edә bilmәyib, tәrki-şәhru diyar edib İrana müsafirәt etmişdir vә Tehranda Nәsrәddin şaha bir qәsideyi-qәrra tәqdim etmiş ki, mәtlәi budur:
Şәbәm benalevo ruzәm qozәşt dәr tari,
Fәğan ze gәrdeşe-in asemane-zәnqari.
Qozәşt әz sәre-bam aftabe-omr hәnuz,
Ze bәxte-xofte nәdarәm omide-bidari.
Xәmide şod qәdәm әz bare-mohnәte-әyyam,
Bәli, xәmide şәvәd qamәt әz gәranbari.
Mәnәm sepehre-qәmin şadәm ke, şәb ta sobh
Setarehaye-sereşkәm konәnd sәyyari.
Bebustane-cәhan hәmço bide-mәcnunәm
Konәm tәrәqqiye-mәkus dәr nequnsari[3] i.a.
[3] Tərcüməsi:
Gecәm nalә, gündüzüm qaranlıqda keçdi,
Fәğan bu paslı göylәrin dövranından.
Ömrümun günәşi damımdan keçdi,
Artıq yatmış bәxtimin oyanmasına ümidim yoxdur.
Dövranın möhnәtindәn qәddim әyildi,
Bәli, ağır yükdәn qamәt әyilәr.
Mәn qәmli asimanam, xoşbәxtәm ki, gecәlәr sübhә qәdәr
Göz yaşımın ulduzları seyr edirlәr.
Dünya bostanında mәcnun söyüd kimiyәm,
Üzüaşağı--әksinә tәrәqqi edirәm i.a.
Bu qәsideyi-qәrra vasitәsilә Mirzә Nәsrullah şahın xidmәtindә tәqәrrüb hasil edib, hüzur şüәralarından mәhsub olmuşdur vә axırda "Mәliküşşüәra" lәqәbini almışdır vә ona şahın xәzinәsindәn mәvacib tәyin olunmuşdur. Haman vaxtlarda şair xaricdәn bir müәllim tutub fransızca tәlim almağa mәşğul olub, bir az vaxtın әrzindә firәng lisanını bir dәrәcәdә kamil öyrәnmişdi ki, o dildә şer demәyә dara olmuşdur. O cümlәdәn әrәbcә, farsca, türkcә vә fransızca dediyi bir qәzәldir.
Әrәbcәsi:
Әya xillәti qәd nәqәztil-uhud,
Aufәrti minhu yaumә mәhsud[4].
[4] Tərcüməsi:
Ey dostum, әhdlәr pozuldugundan
Hәsrәtli günlәrim çoxaldı.
Farscası:
Ze dәste-fәrağәt çenan zar geryәm--
Ke әz dide cari konәd Zenderudi[5].
[5] Tərcüməsi:
Sәnin ayrılıgının әlindәn elә zar-zar arlayıram,
Sanki gözdәn Zindәrud (daşqın çay) axır.
Türkcәsi:
Yetişmәzmi nalәm sәnә, ya ilahi,
Dağıtmazmı ahim bu çәrxi-kәbudi?
Fransızcası:
Siel, ou suis--je, ou etais--ye ou seral--ye ah?
Reut on supproser une nouvelle assez rude?
Shere amie serai--ye en etat de desouvrire?
Vous vestige en Est, Oueste, nord, sud[6]?
[6] Tərcüməsi:
Mәn nerdәyәm, mәn nerdә idim, nerdә olacagam,
Bu qәdәr çәtin bir müәmma olurmu?
Ey dost, mәn sәni bula bilәcәkmiyәm
Şәrqdә, qәrbdә, şimalda ya çənubda?
Mәşhur rәvayәtә görә, Mirzә Bahar 1295-ci sәnәdә Tehrandan Tәbrizә әzimәt qılmışdır vә burada tәәhhül ixtiyar edib sakin olmuşdur. O vaxtlarda Tәbrizdә iqamәt edәn ingilis sәfiri ilә tanış olub, sәfir şairin elmü kamalını vә әxlaqi-hәsәnәsini görüb onunla sәmimi dost olmuşdur. Tarixi-hicriyyәnin 1300-cü ilindә ki, miladın 1883-cü sәnәsinә mütabiqdir, alәmi-bәqaya rehlәt edib vә "Mәqbәrәtüşşüәra"da vәtәndaşı Xaqaninin hәmsayәliyindә dәfn olunmuşdur....
Vәfatından sonra rәfiqi olan ingilis sәfiri mәrhumun türkcә, farsca vә fransızca olan tәranәlәrini vә әsәrlәrindәn bәzini әmanәt tәriqi ilә almış ki, London şәhәrindә tәb etdirsin, vәli tabәhal ondan bir xәbәr vә nişanә yoxdur. Ancaq mәrhum Baharın tәrcümeyi-halına dair mәlumatı möhtәrәm Hacı Sәfdәr Şirvani cәmlәşdirib lütf üzü ilә bizә göndәrmişdir. Ol cәnabın yazmağı ilә şairin әlhal әldә olan әsәrlәrindәn mәşhuru bunlardır: türkcә -- "Qәzәliyyat"ı, farsca -- "Divani-qәsaidü qәzәliyyat"ı vә "Töhfәtül-İraqeyn" adlı mәsnәvisi vә "Nәrgis vә gül" adlı bir kitabı vardır ki, heç biri hala tәb olunmamışdır. Bu әsәrlәrin heç birisi bizim nәzәrimizә çatmayıbdır. Ancaq bir neçә qәzәliyyat fars lisanında bizә Ağaәli bәy Әfәndiyev "Naseh" tәxәllüs göndәribdir ki, çap olunur.
Qәzәli-Bahar:
Nemiquyәm ke, del әz dәst giro şad kon mara,
Әgәr bini ze pa oftadeira, yad kon mara!
Becan dadәn nәxahәm şekve kәrdәn әz cәfaye-to,
Tәvani hәr çe, ey namehreban bidad kon mara!
Nәqoftәm ğeyrra әz rәhm kon ommidvare-xod,
Tora qoftәm ke yek şәb quş bәr fәryad kon mara!
Bexun balo pәrәm dәr keş әgәr ze azare-mәn şadi,
Benalәm gәr ze courәt, әz qәfәs azad kon mara!
Behәsrәt ta key, ey hәmaşiyan, sәr zire-pәr manәm,
Xodara, rәhbәri bәr xaneye-sәyyad kon mara!
Bovәd ta key delәm xun dәr vosal әz olfәte-ğeyrәş,
Kocai, ey şәbe-hecran, biya, emdad kon mara!
Konәm ta çәnd әz to çon Bәhar ezhare-naşadi,
Berahi qah-qahi әz neqahi şad kon mara[7]!
[7] Tərcüməsi:
Mәn demirәm ki, ürәyimi әlimdәn almaqla sәn bizi şad elә,
Bir әldәn düşmüşü görәndә bizi yada sal.
Can verәndә sәnin cәfandan şikayәt etmәyәcәyəm,
Ey namehriban, bacardığın qәdәr bizә zülm elә.
Demәdim ki, qeyri rәhm ilә özünә ümidvar elә,
Sәnә dedim ki, bir geçә bizim fәryadımıza qulaq as.
Mәni inçitmәklә şad olursansa, qol-qanadımı qana boya,
Әgәr sənin çәfandan nalә elәsәm, qәfәsdәn bizi azad elә.
Ey hәmaşiyan, nә vaxta qәdәr başım qanad altında hәsrәtlә
qalsın,
Allah xatirinə, bizi ovçu evinә sarı yolla.
Sәnin әğyar ilә ülfәt vüsalında olmağından nә vaxta qәdәr
mәnim ürәyim qan olacaq,
Ey hiçran gecәsi, hardasan, gәl bizim dadımıza çat.
Bahar kimi nә vaxtadәk sәndәn şad olmadığımı bildirim.
Hәrdәn bir yolüstü bizi öz baxışınla şad elә.
Әyzәn qәzәli-Bahar:
Ruze-vәslәst, xodara, bekoş әz naz mәra,
Baz bәr hәsrәte-didar mәyәndaz mәra!
Ba hәme couro cәfa suye-to ayәm çe konәm,
Beqozarәd del çon gәşte bexod baz mәra.
Ah әz in şiveye-sәyyad ke әz sәngdeli,
Beşkәnәd balo dәhәd roxsәte-pәrvaz mәra.
Cay darәd ke xoda xanәmәt, ey mәh ke, çenin
Hәr nәfәs mikoşiyo zende koni baz mәra.
Çe qәdr naz be mәn mikoni әz koştәne-mәn,
Kәrdei zende mәgәr, ey bote-tәnnaz, mәra?!
Beçenin dideyi-keryano roxe-zәrde-Bәhar
Aşekara nәşәvәd çon becәhan raz mәra[8].
[8] Tərcüməsi:
Vәsl günüdür, ya rәb, mәni naz içindә öldür,
Mәni yenә görüş həsrәtinә salma.
Bütün bu cövr-cәfanla sәnә sarı gәlirәm, nә edim [ki],
Ürək mәni yenә özbaşına gәzmәyә qoysun.
Aman daş ürәkli ovçunun bu adәtindәn ki,
Qanadımı sındırır, sonra da mәnә deyir uç.
Eh mah, yeri var ki, sәni allah adlandırım,
Çünki hәr nәfәsdә mәni öldürüb, sonra yenә dirildirsәn.
Mәni öldürmәk üçün mәnә nә qәdәr naz edirsәn,
Mәgәr, ey gözәl qamәtli büt, mәni sәn yaratmısan?
Baharın belә ağlar gözü vә saralmış bәnzi
Mәnim sirrimi dünyada faş elәməyәcәk.
Әyzәn qәzәli-farsiyi-Bahar:
Rixti, bәrhәm zәdi gisuyi-әnbәrfamra,
Baz rosvaye-gәhan kәrdi mәne-bәdnamra.
Şod moşәvvәş әz delәm zolfe-to, ari, mişәvәd
Әz tәpidәnhaye-morğ aşoftegiha damra.
Vәde dadi sobh bәr vәslәm, mәgәr danestei
Hecre-to bәr mәn bәrabәr kәrde sobho şamra?!
Qoftәmәş: Siminbәrәtra xahәm әndәr bәr keşid,
Qoft: Ro, әz del borun kon in xәyale-xamra.
Gәr besurәt bәr to manәd surәte-bothaye-Çin,
Vaceb amәd sәcde kәrdәn bәd әz in әsnamra.
Henduye-zolfәt әgәr zin qune qәsde-din konәd,
Sәcdeqahe-kofr sazәd qebleye-eslamra.
Çon koni bәr mostәhәqqan bәxşe-nemәthaye-hosn,
Bәr Bәhare-xәstәdel әvvәl bedeh doşnamra[9].
[9] Tərcüməsi:
Әnbәr saçan saçını töküb pәrişan elәdin,
Yenә mәn bәdnamı rüsvayi-cahan elәdin.
Mәnim ürәyimin çırpıntısından sәnin zülfün pәrişan oldu,
Bәli, quş çapalayanda qәfәsdә pәrişanlıq olar,
Mәnә vәdә verdin ki, sübh çağı vәslә çatacağıq,
Mәgәr bilirdin ki, sәnin ayrılığın mәnim gecә-gündüzümü
bәrabәr edib?!
Ona dedim:--Sәnin gümüş bədәnini bağrıma basmaq istәyirәm,
Dedi:--Get, bu xam xәyalı başından çıxar.
Әgәr surәtdә Çin bütlәri sәnə oxşasalar,
Bundan sonra sәnәmlәrә sәcdә elәmәk vacib olar,
Saçının qaralığı әgәr dinә belә qәsd elәsә,
İslamın qiblәsini kafirlәrin sәcdәgahına çevirәr.
Müstәhәqq olanlara gözәl nemәtlәr bәxş edirsәnsә,
Әvvәlçә ürәyi xәstә Baharı söy.
Qәzәli-farsiyi-Bahar:
Şәvәd bexak nehan sobhe çon şәrab dәr ayәd,
Setare celve nәdarәd ço aftab dәr ayәd.
Ze şәrm mah keşәd sәr bexak pirәhәne-sobh,
Şәbi ke mahe-mәn әz xane bineqab dәr ayәd.
Ze didәnәt rәvәd әz dide gәr sereşkәm, әcәb nist,
Dәr aftab ço bini ze dide ab dәr ayәd.
Ze şәrhe-qesseye-zolfe-to şәb nәxosbәm әgәr çe
Deraz şod ço hekayәt ze dide xab dәr ayәd.
Mәgәr ze çine-do zolfe-to kәrde nafe qoşayi
Ke әz nәsime-sәhәr buye-meşke-nab dәr ayәd.
Ze geryeәm lәbe-lәlәş şәvәd be xәnde qoşude,
Bәli, bexәnde qol әz geryeye-sәhab dәr ayәd.
Ze yade-xuye-roxәş şod Bәhar tәbqozari,
Ço qәtre dәr sәdәf oftәd dore-xoşab dәr ayәd[10].
[10] Tərcüməsi:
F.Köçәrli bu qәzәlin altı beytinin bәdii tәrçümәsini aşağıda
verdiyi üçün burada onun yalnız son beytinin tәrcumәsi verilir:
Bahar sәnin üzündәki tәr damcısını yada salıb ilhama gәldi.
Damcı sәdәfә düşәndә tәmiz durr әmәlә gәlәr.
Әgәr fars әdiblәrinin әn mәşhur vә kamili bu qәzәllәrdәn hәr birini mütaliә edib diqqәt yetirә, anladığımıza görә, yenә dә tәşxis edә bilmәz ki, bunlar türk oğlunun kәlamıdır. Bundan mәlum olur ki, mәrhum Bahar fars dilinin şivәsinә vә üsuli-inşasına bir dәrәcәdә bәlәd imiş ki, onu öz ana dili kimi bilirmiş.
Baharın bu qәzәllәri müasiri olan Qaaninin vә sair mәşhur fars şairlәrinin kәlamına bәnzәyir. Xaqani Şirvaninin sәfәhati-İranda o qәdәr adı vә şöhrәti yoxdur, nә qәdәr ki, Baharın namü nişanı vә ehtiramı ziyaddır.
Farslar özlәri iqrarü etiraf edirlәr vә Xaqaninin şerlәrini oxuduqda deyirlәr: "Buye-tork miayәd"[11]. Vә lakin Baharın kәlamına o qәbil isnadat verilmir.
[11] Tərcüməsi: Türk әtri gәlir.
Cinas, eyham, tәşbihat vә istiarat istemalında Bahar mәrhum Qaaniyә bәrabәr imiş. Bu qövlümüzün tәsdiqi üçün axırıncı qәzәldәn bir neçә beytlәrin tәrcümәsini burada gәtirmәyi lazım gördük: Günәş doğub asiman üzrә tülu etdikdә ulduzların cilvәsi pozulub, nәzәrә gәlmәdiyi kimi, şәrabi-gülfam dәxi mәclisә gәldikdә tәsbeh tarları gözdәn düşüb mәhvü nabud olur. Sәnin nurani üzünü gördükdә gözlәrimdәn yaş axmağı tәәccübünә gәlmәsin, zira ki, günәşә hәr kәs baxsa, gözlәrindәn su axar. Sәnin müәttәr vә uzun saçının qissәsini şәrh etdikdә gecәlәr sabaha kimi yatmadığım ondandır ki, hekayәt tul çәkdikdә gözdәn yuxu gedәr. Mәnim ağlamağımdan onun lәlә bәnzәr dodaqları xәndә edib gül kimi açılır, yәni mәn ağladıqca nigarım gülür. Bәli, bunda tәәccüb yoxdur, hәmişә göy üzündә bulud ağlayanda çәmәndә gül xәndә edir vә hakәza.
Baharın türk dilindә yazdığı şerlәrdәn bir neçә qәzәllәri әlә düşdü ki, burada dәrc olunur.
Qәzәl:
Mey nuri cilvә eylәdi cami-bülurdәn,
Cami-büluri gör ki, lәbalәbdi nurdәn.
Ruxsarın atәşi mәni yandırdı durdәn[12],
Әlbәttә, yandırar, düşә gün gәr bülurdәn.
[12] Tərcüməsi:
"Yandırdı durdәn mәni ruxsarın atәşi" olmalıdır
Naz ilә bir xuramә gәl, әmvatә qıl güzәr,
Ta "mәrhәba!" sәsi gәlә әhli-qüburdәn.
Zahid sözilә kim büti-meyxanәdәn keçәr,
Özü görәk keçirmi behişt ilә hurdәn[13]?
[13] Tərcüməsi:
Zahid sözilә mәn necә meyxanәdәn keçim,
Zahid özü keçәrmi behişt ilә hurdәn?--[olmalıdır].
Ol bivәfa tutarmı vәfa ilә dәstimi,
Basmaz ayağını gözümә çün qürurdәn.
Meyxanәyә Bahar qürur ilә meyl edәr,
Zahid qüsura meyl qılır [kim] qüsurdәn.
Qәzәl:
Zülfün kimi qaraldı könül dudi-ah ilә,
Eşqindә iddia edәrәm bu güvah ilә.
Netsin o tari-zülfünә bu qan olan könül,
Mümkünmüdür bacarmaq o zülfi-siyah ilә?!
Hәr guşәsindә gözlәrinin min bәla yatıb,
Necә can almasın belә göz bir nigah ilә?
Lütf ilә yığdı süni-qәza hüsni-ruyinә,
Necә ki, bağban gülü bağlar giyah ilә.
Müjgan sәfini sinәmә çәkmәk rәva deyil,
Gәlmәk xәrabә mülkә nә lazım sipah ilә?!
Fikri hәmişә qanını tökmәkdir aşiqin,
Muxtardır, nә etmәk olur padişah ilә!
Meyxanәyә Bahar girib "ya sәnәm" deyir,
Zahid girәndә Kәbәyә yüz "la ilah" ilә[14].
[14] Tərcüməsi:
La ilahә illәllah....--allahdan başqa allah yoxdur.... (Q u r a n ayәsindәn).
Qәzәl:
Hәr kim ki, hicri-yar ilә düşsә dimağdәn,
Heç açılırmı könlü onun seyri-bağdәn?
Sordum sorağını, dedilәr qeyrә yar olub,
Ey kaş lal olaydı dilim bu sorağdәn.
Ölmәkdәn özgә yox mәnә eşqindә bir vüsul,
Pәrvanә yanmağın sevәr ancaq çirağdәn.
Bir lalә üzlü yar çәkib dağ sinәmә,
Ya rәb, sәn etmә sinәmi xali bu dağdәn!
Yetdikdә gül dodağına mey bilmәzәm alır
Meydәn dodaq nәşәni, ya mey dodaqdәn?!
Sәnsiz әgәr bahar açıla istәmәz Bahar,
Nә qönçә bardәn açıla, lalә dağdәn.
Qәzәl:
Aç qara zülfünü ta sәfheyi-ruxsarı tuta,
Xoş olur sünbül әgәr açıla gülzarı tuta.
Hәr zaman müşki-Xitadәn iy oğurlar zülfün,
Möhtәsib hanı ki, bu düzdi-xәtakarı tuta?
Bilmәyirsәn neçә min aşiq olub zülfünә bәnd,
Zülf qalmaz sәnә gәr hәr biri bir tarı tuta.
Hiç insaf deyil, zülfünә canım qurban,
Mәn duram, özgәlәr ol türreyi-tәrrarı tuta.
Qorxum oldur ki, görә zülfünü zahid nagәh,
Buraxıb sübheyi-sәddanәni, zünnarı tuta.
Nә әcәb etmәsә ol şux mәnimlә göftar,
Neylәsin, yox o qәdәr arzı ki, göftarı tuta.
Yalvara-yalvara zülfün nә olur tutsa Bahar,
Çox әcәb sanmayın әfsungәr әgәr marı tuta.
Qәzәl:
Lәli-lәbin ki, xәlq deyirlәr şәrab ona,
Xasiyyәti-şәrab tapar yetsә ab ona.
Şirin lәbin ki, lәl ürәyin qanә döndәrib,
Yoxdur üzündә qanı, deyәn lәli-nab ona.
Görmәk şüai-arizini kimdә tabi var,
Bitablıq edib nә salırsan niqab ona?!
Gündәn-günә saraldı, görüb hüsnünü yenә,
Girmәz yerә ki, qarşı çıxar aftab ona.
Nәfyi-vücudi-nöqteyi-mövhum edәr hәkim,
Ağzın deyәydi kaş açılıb bir cavab ona.
Zahid ki, eşqi küfr deyib hökm edәr, Bahar,
İmanә gәlmәz, oxuyasan min kitab ona.
Qәzәl:
Tutsam şәrabı gәr lәbinә tay, haramdır,
Gәr nöğrә söylәsәm tәninә, hәrfi-xamdır.
Ruxsarın üzrә zülfünә baxdım o qәdr kim,
Gördüm ki, gün qürub eylәyib, vәqti-şamdır.
Mahi-tamam sәhv ilә bir gün dedim sәnә,
Hәr kәs eşitdi, dedi: bu söz natamamdır.
Zalım, bu qәdr könlümü qan etmәyin nәdir,
Qan etmәdim, dedim lәbinә lәl, namdır.
Zahid bilirmi hiç miyanın hekayәtin,
Nazik sözü nә bilsin o kәs kim, avamdır.
Zahid, tәvafi-Kәbәni qoy, bir güzar qıl,
Meyxanә içrә gör nә sәfalı mәqamdır?!
Dedim ki, şәhddir lәbin, ey canı cismimin,
Dedi: görün Bahar nә şirinkәlamdır.
Qәzәl:
Derdim o mәst gözlәrinin çox bәlası var,
Gördüm o qara zülfü onun da xәtası var.
Hәrgiz behiştә meyl elәmәz, huri istәmәz,
Hәr aşiqin ki, sәn kimi bir dilrübası var.
Derlәr bahadır ağzına can, bilmәzәm neçün
Bu yox olan şeyin bu qәdәr çox bahası var?
Müjganın ilә çeşmini gәr sorsalar nәdir,
Bimar piri gör ki, әlindә әsası var.
Bir naz ilә xuramә gәl, ey sәrv, ta görәk
Hüsn içrә hansı sәrvqәdin iddiası var.
Yox eybi gәrçi hicrin ilә ölmәgin, vәli
Çeşmin görәndә ölmәgin özgә sәfası var.
Fәxr eylә kim, qulamınam, ey xublәr şәhi,
Hansı şәhin Bahar kimi bir gәdası var?
Mәrhum Baharın türk lisanında yazdığı başqa kәlamlarından, mәәttәәssüf, әlә gәtirә bilmәdik. Onların vasitәsilә şairin qәdrü qiymәti vә dәrәceyi-kәmalü tәbi-şeriyyәsi daha da artıq tәhqiq vә tәyin olunardı.