Kitabi-Dədə Qorqud/Qam Börənin oğlı Bamsı Beyrək boyını bəyan edər, xanım, hey

←Salur Qazanın evi yağmalandığı boyı bəyan edər

Kitabi-Dədə Qorqud. Qam Börənin oğlı Bamsı Beyrək boyını bəyan edər, xanım, hey

Qazan bəg oğlı Uruz bəgin tutsaq oldığı boyı bəyan edər, xanım, hey!→

QAM BÖRƏNİN OĞLI BAMSI BEYRƏK BOYINI BƏYAN EDƏR, XANIM, HEY...
Qam Gan oğlı xan Baymdır 13 yerindən durmışdı. Qara ye- D67 rin üstinə ağ ban evin 1 dikdirmişdi. Ala sayvan gög yüzinə
aşanmışdı. Bin 2 yerdə ipək xalıcası döşənmişdi. İç Oğuz, Daş 3 Oğuz bəgləri Baymdır xanın söhbətinə dərilmişdi. Bay4börə bəg dəxi Baymdır xanın söhbətinə gəlmişdi. Baymdır 5 xanın qarşusmda Qaragünə oğlı Qarabudaq bay dayanub dur6mışdı. Sağ yanında Qazan oğlı Uruz durmışdı. 7 Sol yanında Qazılıq qoca oğlı bəg Yegnək durmışdı. 8 Baybörə bəg bunları gördü- gində ah eylədi. Başından 9 aqlı getdi. Dəstmalın əlinə aldı, bögürü-bögür ağladı.
... 10 Böylə edicək Qalın Oğuz arqası, Baymdır xanın göy- gisi 11 Salur Qazan qaba dizinin üzərinə çökdi. Qıya tikübən 12 Baybörə bəgün yüzinə baqdı, aydır:
“Baybörə bəg, nə 13 ağlayub bozlarsan?” Baybörə bəg ay- D68 dır: “Xan Qazan, 1 necə ağlamayayın, necə bozlamayayın? Oğulda ortacım yoq, qardaşda 2 qədərim yoq! Allah Taala məni qarğayıbdır. Bəglər, tacım-taxtım 3 içün ağlaram. Bir gün ola, düşəm öləm, yerimdə-yurdımda 4 kimsə qalmaya”, - dedi.
Qazan aydır: “Məqsudun bumudur, 5 Baybörə bəg?” Aydır: “Bəli, budur. Mənim dəxi oğlum olsa, 6 xan Bayındırın qarşusın alsa-dursa, qulluq eyləsə, 7 mən dəxi baqsam, sevinsəm, qıvansam, güvənsəyim!..” - dedi. Böylə digəc 8 Qalın Oğuz bəgləri yüz gögə tutdılar. Əl qaldırıb, dua 9 eylədilər. “Allah Taala sana bir oğul versün!” - dedilər.
Ol 10 zamanda bəglərin alqışı alqış, qarğışı qarğış idi. 11 Duaları müstəcab olurdı. Baybican bəg dəxi 12 yerindən uru durdı, aydır:
“Bəglər, mənim dəxi haqqıma bir dua 13 eylən. Allah D69 Taala mana da bir qız verə”, - dedi. Qalın Oğuz 1 bəgləri əl
qaldırdılar, dua eylədilər: “Allah Taala sana da 2 bir qız verə”, - dedilər.
Baybican bəg aydır: “Bəglər, Allah Taala 3 mana bir qız verəcək olursa, siz tanıq olun, mənim qızım 4 Baybörə bəg oğlına beşikkərtmə yavuqlı olsun!” - dedi.
52 gSA®-
5 Bunun üzərinə bir qaç zaman keçdi. Allah Taala Bay6börə bəgə bir oğul, Baybican bəgə bir qız verdi. Qalın 7 Oğuz bəgləri bunı eşitdilər, şad olub sevindilər.
8 Baybörə bəg bazirganlarını yanına oxıdı, buyuruq 9 etdi: “Mərə bazirganlar! Allah-Taala mana bir oğul verdi. 10 Varın Rum elinə, mənim oğlum içün yaxşı ərmağanlar gətürün 11 mənim oğlım böyüyincə”, - dedi.
Bazirganlar dəxi gecə-gündüz 12 yola girdilər. İstanbula gəldilər. Dan-dansux ilə yaxşı 13 ərmağanlar aldılar. Baybörə- D70 nin oğlıyçun bir dəniz 1 qulum boz ayğır aldılar. Bir ağ tozlu
qatı yay aldılar. Bir dəxi 2 altı pərli gürz aldılar. Yol yarağın gördilər.
Baybörənin 3 oğlı beş yaşma girdi, beş yaşından on yaşma
4 girdi... On yaşından on beş yaşına girdi... Çaya 5 baqsa ça- lımlu, çal qaraquş ərdəmlü, bir gözəl yaxşı yigit 6 oldı.
Ol zamanda bir oğlan baş kəsməsə, qan 7 dökməsə, ad qomazlardı. Baybörə bəgin oğlı atlandı, 8 ava çıqdı. Av avlar- kən babasının tavlası üzərinə 9 gəldi. Əmiraxurbaşı qarşuladı, endirdi, qonaqladı. 10 Yiyüb-içüb otururlardı.
Bu yanadan dəxi bazirganlar 11 gəlübəni Qara Dərvənd ağzına qonmışlardı. Yarımasun-yarçımasun 12 Evnik qalasının kafirləri bunları casusladı.
Ba13zirganlar yatur ikən ğafillə beş yüz kafir qoyuldılar, D71 çapdılar, 1 yağmaladılar. Bazirganın ulusı tutuldı, kiçisi qaçaraq 2 Oğuza gəldi. Baqdı gördi Oğuzun ucmda bir ala 3 sayvan dikilmiş, bir imirzə xub yigit qırq yigid ilən sağında və 4 solında otururlar. Oğuzun bir yaxşı yigidi ancaq... “yüriyəyim,
5 mədəd diyəyim”, - dedi.
Bazirgan aydır: “Yigit, yigit, bəg yigit! 6 Sən bənim ünüm anla, sözüm dinlə! On altı yıldır kim, Oğuz 7 içindən getmiş idik. Dan-danışux kafir malın Oğuz bəglərinə 8 gətürür idik. Pasnik Qara Dərvənd ağzına düş vermiş 9 idik. Evnik qalasının beş yüz kafiri üzərimizə qoyıldı. 10 Qardaşım tutsaq oldı. Malımızı, riz- qimizi yağmaladılar, gerü 11 döndilər. Qara başım götürdüm, sana gəldim. Qara başın sədəqəsi, 12 yigit, mədəd mana!” - dedi.
Bu gəz oğlan şərab içərkən 13 içməz oldı. Altun ayağı əlindən yerə çaldı.
§8 53 S e h -
D72 Aydır: 1 “Nə dedigimi yetürün, geyünimlən mənim şahbaz
atımı gətürün! Hey, məni 2 sevən yigitlər binsünlər!” - dedi. Bazirgan dəxi önlərinə 3 düşdi, qulağız oldı.
Kafir dəxi düşübən bir yerdə aqça 4 ülüşməkdəydi. Bu mə- həldə ərənlərin meydanı arslanı, 5 pəhlivanların qaplanı Boz oğlan yetdi. Bir-iki dimədi, 6 kafirlərə qılıc urdı. Baş qalduran kafirləri öldürdi, 7 ğəza eylədi. Bazirganların malını qurtardı.
Bazirganlar 8 aydır: “Bəg yigit, bizə sən ərlik işlədin. Gəl imdi bəgəndigin 9 maldan al!” - dedilər.
Yigidin gözi bir dəniz qulum boz 10 ayğırı tutdı, bir də altı pərli güzi, bir də ağ tozlu 11 yayı tutdı. Bu üçini bəgəndi. Aydır: “Mərə bazirganlar, 12 bu ayğırı və dəxi bu yayı və bu gürzi mana verin!” - dedi. 13 Böylə digəc bazirganlar səxt oldı.
D73 Yigit aydır: “Mərə 1 bazirganlar, çoqmı istədim?!” - dedi.
Bazirganlar ayıtdılar: 2 “Nə çoğ olsun? Amma bizim bir bəgü- miz oğlı vardır, bu üç 3 nəsnəyi ana ərmağan aparsavuz gərək idi!” - dedilər.
Oğlan 4 aydır: “Mərə, bəgünüz oğlı kimdir?” Ayıtdılar: “Baybörənin oğlı 5 vardır, adma Bamsı derlər”, - dedilər. Baybörənin oğlı 6 olıdığın biləmədilər. Yigit barmağın ısırdı, aydır: “7 Bunda minnətlə almaqdan isə, anda babam yanında minnətsiz 8 almaq yegdir!” - dedi. Atın qamçıladı, yola girdi. Bazirganlar 9 ardından baqa qaldı: “Vallah, yaxşı yigit, mürüv- vətlü yigit!” - 10 dedilər.
Boz oğlan babasının evinə gəldi. “Bazirganlar 11 gəldi” deyü babası sevindi. Çətir otağ, ala sayvan dikdirdi. 12 İpək xalıcalar saldı. Keçdi, oturdı. Oğlum 13 sağ yanma aldı. Oğ- D74 lan bazirganlar xüsusmdan 1 bir söz söyləmədi. Kafirləri qır-
duğm anmadı.
Nagahi 2 bazirganlar gəldilər. Baş endirüb, salam verdilər. 3 Gördilər kim, ol yigit kim baş kəsübdür, qan dökübdür, 4 Baybörə bəgin sağında oturar. Bazirganlar yüridilər, 5 yigidin əlin öpdilər.
Bunlar böylə edicək Baybörə 6 bəgin acığı tutdı. Bazir- ganlara aydır: “Mərə, qavat oğlı 7 qavatlar! Ata dururkən oğul əlinmi öpərlər?” Ayıtdılar: “Xanım, 8 bu yigit sənin oğlunmı- dır?” “Bəli, mənim oğlumdur”, - dedi. 9 Ayıtdılar: “İmdi in-
54 gw**-
cinmə, xanım, əvvəl anun əlin öpdügümüzə. 10 Əgər sənin oğlun olmasaydı, bizim malımuz Gürcüstanda 11 getmişdi, hə- pümiz tutsaq olmuşdı”, - dedilər.
Bay12börə bəg aydır: “Mərə, bənim oğlum başmı kəsdi, qanmı dökdi?”
D75 13 “Bəli, baş kəsdi, qan dökdi, adam axtardı!” - dedilər. 1
“Mərə, bu oğlana ad qoyasınca varmıdır?” - dedi. “Bəli, sultanım, 2 artıqdır!” - dedilər.
Baybörə bəg Qalın Oğuz bəglərini çağırdı, qonaqladı. 3 Dədəm Qorqut gəldi, oğlana ad qodı. Aydır:
Ünüm anla, sözüm 4 dinlə, Baybörə bəg!
Allah Taala sana bir oğul vermiş, 5 tuta versün!
Ağır sancaq götürəndə müsəlmanlar arxası 6 olsun!
Qarşu yatan qara qarlu dağlardan aşar 7 olsa,
Allah Taala sənin oğluna aşut versün!
Qanlu8-qanlu sulardan keçər olsa, keçit versün!
Qalabalıq 9 kafirə girəndə
Allah Taala sənin oğluna fürsət versün!
10 Sən oğlunı “Bamsam” deyü oxşarsan;
Bunun adı 11 Boz ayğırlıq Bamsı Beyrək olsun!
Adını bən verdim, 12 yaşını Allah versün! - dedi.
Qalın Oğuz bəgləri 13 əl götürdilər, dua qıldılar: “Bu ad bu D76 yigidə qutlu olsun!” - 1 dedilər.
...Bəglər həb ava bindi. Boz ayğırın çəkdirdi, 2 Beyrək bindi. Ala dağa ala ləşkər ava çıqdı.
Nagahandan Oğuzun üzərinə bir süri 3 keyik gəldi. Bamsı Beyrək birini qova getdi. Qova-qova bir yerə 4 gəldi. Nə gördi, sultanım?! Gördi gög çayırın üzərinə 5 bir qırmızı otaq dikilmiş. “Yarəb, bu otağ kimün ola?!” - 6 dedi. Xəbəri yoq ki, alacağı ala gözli qızın otağı 7 olsa gərək. Bu otağın üzərinə varmağa ədəbləndi. Ayıtdı:
8 “Nə olursa-olsun, hələ mən avımı alayın!” - dedi. Otağın 9 önində irişi gəldi, keyiki sinirlədi. Baqdı gördi 10 bu otağ Banıçiçək otağıymış ki, Beyrəgin beşikkərtmə 11 nişanlısı-adaxlusıydı.
§8 55 S e h -
Banıçiçək otaxdan 12 baqırdı. “Mərə dayələr, bu qavat əqli qavat bizə ərlikmi 13 göstərir?” - dedi. Varın, bundan pay D77 dilən, görün nə der!” - 1 dedi.
Qısırca Yengə derlər, bir xatun vardı. İlərü 2 vardı, pay dilədi: “Hey, bəg yigit, bizə dəxi bu keyikdən 3 pay ver!” - dedi. Beyrək aydır: “Mərə dadı, mən avçı degiləm, 4 bəg oğlı bəgəm həp sizə”, - dedi; amma sormaq eyib 5 olmasun, bu otağ kimündür?” - dedi.
Qısırca yengə aydır: 6 “Bəg yigidim, bu otağ Baybican bəg qızı Banıçiçəgin7dir”, - dedi.
Eylə olsa, xanım, Beyrəgin qanı qaynadı. Ədəblə 8 yab- yab gerü döndi. Qızlar keyiki götürdilər. Gözəllər 9 şahı Banıçiçəgin öninə gətürdilər. Baqdı gördi 10 ki, bir sultan simüz sığın-keyikdir. Banıçiçək aydır: 11 “Mərə qızlar, bu yigit nə yigitdir?” Qızlar aydır: “Vallah, sultanım, 12 bu yigit yüzi niqablu yaxşı yigitdir. Bəg oğlı bəg 13 imiş”, - dedilər.
Banıçiçək aydır: “Hey, hey, dayələr, babam mana bən səni D78 1 yüzi niqablu Beyrəgə vermişəm”, - derdi; olmaya kim, bu
ola. 2 “Mərə, çağırın, xəbərləşəyim”, - dedi.
Çağırdılar, Beyrək gəldi. 3 Banıçiçək yaşmaqlandı, xəbər sordı. Aydır: “Yigit, 4 gəlişin qandan?” Beyrək aydır: “İç Oğuzdan!” “İç Oğuzda 5 kimün nəsisən?” - dedi. “Baybörə bəg oğlı Bamsı 6 Beyrək dedikləri mənəm”, - dedi. Qız aydır: “Ya nə məsləhətə 7 gəldin, yigit?” - dedi. Beyrək aydır: “Baybican bəgün 8 bir qızı varmış, anı görməgə gəldim! - dedi. Qız aydır: 9 “Ol öylə adam degildir kim, sana görinə! - dedi. Amma mən 10 Banıçiçəgin dadısıyam. Gəl, imdi sənün- lə ava çıqalım. 11 Əgər sənin atun mənim atumı keçərsə, onun atını dəxi 12 keçərsən. Həm sənünlə ox atalım. Məni keçərsən, anı dəxi 13 keçərsən və həm səninlə gürəşəlim. Məni ba- D79 sarsan, anı dəxi 1 basırsan”, - dedi.
Beyrək aydır: “Xoş, imdi atlanın!” 2 İkisi atlandılar, meydana çıqdılar. At dəpdilər. Beyrək 3 atı qızın atını keçdi. Ox atdılar. Beyrək qızın 4 oqm yardı.
Qız aydır: “Mərə yigit, mənim atumı kimsə 5 keçdügi yoq. Oxımı kimsə yardığı yoq. İmdi gəl, 6 sənünlə gürəş tutalım!” - dedi. Həman Beyrək atdan endi. 7 Qarvaşdılar. İki pəhləvan
Asi#? 56 fW"3'
olub, bir-birinə sarmaşdılar. 8 Beyrək götürər qızı yerə urmaq istər, qız götürər 9 Beyrəgi yerə urmaq istər. Beyrək bunaldı. Aydır: “Bu qıza 10 basılacaq olursam, Qalın Oğuz içində başu- ma 11 qaxınc, yüzimə toxınc edərlər”, - dedi. Qeyrətə gəldi. 12 Qavradı, qızın bağdamasın aldı. Əmcəgindən tutdı. 13 Qız D80 qucandı. Bu gəz Beyrək qızın incə belinə girdi; 1 bağdadı, arxası üzərinə yerə urdı.
Qız aydır: “Yigit, Baybicanın qızı Banıçiçək mənəm!” - dedi. Beyrək üç 3 öpdi, bir dişlədi. “Dügün qanlu olsun, xan qızı!” deyü barmağından altun yüzügi çıqardı, qızın parmağına keçürdi. “Ortamızda bu, nişan olsun, xan qızı!” - dedi.
Qız aydır: “Çün böylə oldı, həman imdi ilərü durmaq gərək, bəg oğlı!” - dedi. Beyrək dəxi: “Nola, xanım, baş üzərinə!” - dedi.
Beyrək qızdan ayrılub, evlərinə gəldi. Ağ saqallu babası qarşu gəldi. Aydır: “Oğul, dan-dansux bu gün Oğuzda nə gördün?”
Aydır: “Nə görəyim, oğlı olan evərimiş, qızı olan köçürmiş...” Babası aydır: “Oğul, ya səni evərmaxmı gərək?” “Bəli, bəs ağ saqallu əziz baba. Evərmax gərək!” - dedi.
D81 Babası aydır: “Oğuzda kimin qızın alı verərin?” - dedi.
Beyrək aydır: “Baba, mana bir qız alı ver kim, mən yerimdən durmadın ol durgəc gərək! Mən qarağuc atıma binmədin ol binmax gərək! Mən qırıma varmadın ol mana baş gətürmək gərək! Bunun kibi qız alı ver, baba, mana” - dedi.
Babası Baybörə xan aydır: “Oğul, sən qız diləməzsən, kəndünə bir hampa istərmişsən. Oğul, məgər sən istədigin qız Baybican bəg qızı Banıçiçək ola?!” - dedi. Beyrək aydır: “Bəli, pəs, əvət, ağ saqallu əziz baba, mənim dəxi istədügüm oldur”, - dedi.
Babası aydır: “Ay oğul, Banıçiçəgin bir dəli qardaşı vardır, adma Dəli Qarçar derlər; qız diləyəni öldürər”. Beyrək aydır: “Ya pəs nedəlim?” Baybörə bəg aydır:“Oğul, Qalın Oğuz bəglərini odamıza oxıyalım, necə məsləhət görərlərsə, ana görə iş edəlim”, - dedi.
§8
Qalın Oğuz bəglərini həb oxıdılar, odalarına gətürdilər. Ağır qonaqlıq eylədilər. Qalın Oğuz bəgləri ayıtdılar: “Bu qızı istəməgə kim vara bilür?” Məsləhət gördilər ki, Dədə Qorqut varsun. Deyənlərə Dədə Qorqut aydır: “Yaranlar, çünki məni göndərirsiz, bilürsiz kim, Dəlü Qarçar qız qardaşını diləyəni öldürər. Bari Bayındır xanın tavlasından iki şahbaz yügrək at gətürün: bir Keçi başlu Keçər ayğırı, bir Toğlı başlu Turı ayğırı. Nagah qaçma-qoma olarsa, birisini binəm, birisini yedəm”, - dedi.
Dədə Qorqudun sözi məqbul gəldi. Vardılar, Bayındır xanın tavlasından ol iki atı gətürdilər. Dədə Qorqut birin bindi, birin yetdi. “Yaranlar, sizi Haqqa ısmarladım!” - dedi, getdi.
Məgər, sultanım, Dəlü Qarçar dəxi ağ ban evini, ağ otağını qara yerin üzərinə qurdurmış idi. Yoldaşlar ilə buta atub oturardı. Dədəm Qorqut ötədən bəri gəldi. Baş endirdi, bağır
basdı. Ağız-dildən görkli salam verdi. Dəlü Qarçar ağzın köpükləndirdi. Dədə Qorqudun yüzinə baqdı. Aydar: “Əleyk- əssalam! Ay əməl azmış, feli dönmüş, Qadir Allah ağ alnına qada yazmış! Ayaqlılar buraya gəldigi yoq. Ağızlılar bu suyumdan içdigi yoq. Sana noldı? Əməlinmi azdı? Felinmi dön- di? Əcəlinmi gəldi? Bu aralarda neylərsən?” - dedi.
Dədə Qorqut aydır:
Qarşu yatan qara dağını aşmağa gəlmişəm.
Aqındılı görklü suyunı keçməgə gəlmişəm.
Gen ətəgünə, dar qoltuğuna qısılmağa gəlmişəm. Tanrının buyuruğıyla, Peyğəmbərin qövliylə Aydan arı, gündən görkli qız qardaşın Banıçiçəgi Bamsı Beyrəgə diləməgə gəlmişəm! - dedi.
Dədə Qorqut böylə digəc Dəlü Qarçar aydır:
Mərə, nə dedigim yetürün, Qara ayğırı yarağla gətürün! -
dedi. Qara ayğırı yarağla gətürdilər. Dəli Qarçarı bindirdilər.
Dədə Qorqud göstəgi üzdi; durmadı, qaçdı. Dəli Qarçar ardına düşdi. Toqlı başlu Turı ayğır yoruldı. Dədə Qorqud Keçi başlu Keçər ayğıra sıçradı, bindi.
Dədəyi qova-qova Dəli Qarçar on yelək yer aşurdı. Dədə Qorqudun ardından Dəli Qarçar irdi. Dədənin anısı anıtdı. Tanrıya sıqındı. İsmi-əzəm oqıdı.
Dəli Qarçar qılıcın əlinə aldı. Yuqarısmdan öykə ilə həmlə qıldı. Dəli bəg dilədi ki, Dədəyi dəpərə çala. Dədə Qorqut ayıtdı: “Çalırsan, 11 əlün qurısun!” - dedi.
Haq Taala əmriylə Dəli 12 Qarçarın əli yuqaruda asılu qaldı. Zira Dədə 13 Qorqut vilayət issi idi, diləgi qəbul oldı.
D85 Dəlü 1 Qarçar aydır: “Mədəd, aman, əlaman! Tanrının bir-
liginə yoqdır güman! 2 Sən mənim əlümi sağaldı gör, Tanrının buyruğıyla, Peyğəmbərin 3 qövliylə qız qarındaşımı Beyrəgə verəyin!” - dedi.
Üç kərrə ağzından 4 iqrar eylədi. Günahına tövbə eylədi. Dədə Qorqut dua eylədi. 5 Dəlinin əli Haq əmriylə sapasağ oldı. Döndi, aydır: 6 “Dədə, qız qanndaşımın yolma bən nə istərsəm, verərmisin?”
Dədə 7 aydır: “Verəlim!” Dedi, görəlim, nə istərsən? Dəlü Qarçar aydır: “Bin 8 buğra gətürün kim, maya görməmiş ola. Bin dəxi ayğır gətürün 9 kim, heç qısrağa aşmamış ola. Bin dəxi qoyun görməmiş qoç 10 gətürün. Bin də quyruqsız- qulaqsız köpək gətürün. Bin dəxi 11 bürə gətürün mana”, - dedi. Əgər bu dedigim nəsnələri gətürərsinüz, 12 xoş, verdim. Amma gətürməyəcək olursan, bu qatla öldürmədim, 13 ol vaqtm öldürərin!” - dedi.
D86 Dədə döndi, Baybörə bəgün 1 evlərinə gəldi. Baybörə
bəg aydır:
“Dədə, oğlanmısan, qızmı2san?” Dədə: “Oğlanam!” - dedi. “Ya pəs necə qurtuldun Dəli Qarçarın 3 əlindən?” - dedi. Dədə aydır: “Allahın inayəti, ərənlərin himməti 4 oldı; qızı aldım”, - dedi.
Beyrəgə və anasına və qız qardaşlarına 5 muştçı gəldi. Sevindilər, şad oldılar. Baybörə bəg 6 aydır: “Dəlü nə qədər mal istədi?” Dədə aydır: “Yarımasun-7yarçımasun, Dəlü Qarçar eylə mal istədi ki, heç bitməsün!” - 8 dedi. Baybörə bəg aydır: “Hələ nə dilədi?” Dədə aydır: 9 “Bin ayğır diləyübdür kim, qısrağa aşmamış ola. Bin dəxi 10 buğra dilədi kim, maya görməmiş ola. Bin də qoç diləyübdür, 11 qoyuna girməmiş ola.
§8 59 S e h -
D87
D88
D89
Bin də quyruqsız-qulaqsuz köpək dilədi. 12 Bin dəxi xaraca- qaraca bürələr dilədi. Bu nəsnələri 13 gətürəcək olursanız, qız qarındaşımı verərəm. Gətürməyəcək 1 olursan, gözümə görünməyəsən, yoxsa səni öldürərəm!” - dedi.
2 Baybörə bəg aydır: “Dədə, mən üçini buluramsa, ikisini 3 sən bulurmısan?” - dedi. Dədə Qorqud “Bəli, xanım, bulasıyam” - 4 dedi. Baybörə bəg ayıtdı: “İmdi, dədə, köpəklə bü- rəyi 5 sən bul”, - dedi. Dəxi kəndüsi tavla-tavla atlarına vardı. Bin 6 ayğır seçdi. Dəvələrinə vardı, bin buğra-nər seçdi. Qoyunlarına 7 vardı, bin qoç seçdi.
Dədə Qorqud dəxi bin quyruqsız-8qulaqsız köpəklə bin dəxi bürə buldı. Alub bunları Dəlü 9 Qarçara getdi. Dəli Qarçar eşitdi, qarşu gəldi. “Görəyim, dedigimi gətürdilərmi?” - 10 dedi. Ayğırları göricək bəgəndi. Dəvələri gördigində bə- gəndi. 11 Qoçları bəgəndi. Köpəkləri göricək qas-qas güldi, aydır: 12 “Dədə, ya qanı mənim bürələrim?” Dədə Qorqud: “Hey, oğul Qarçar, 13 adama uş bögələk kibi bunludar. Ol bir yavuz canvərdir. 1 Həb bir yerdə dərib dururam. Gəl gedəlim, simüzin al, aruğın 2 qo”, - dedi.
Aldı Dəli Qarçarı bir birəli yerə gətürdi. 3 Dəli Qarçarı yalınçaq eylədi, ağıla qoydı. Birələr 4 Dəli Qarçara üşdilər. Gördi bacarı bilməz, aydır: “Mədəd, 5 Dədə! Kərəm eylə, Allah eşqinə! Qapuyı aç, çıqayın!” - dedi. 6 Dədə Qorqud: “Oğul, Qarçar, nə qarğaşa edərsən? Götür, 7 bu ısmarladuğın nəsnədir. Noldun, böylə bunaldın? Simüzin 8 al, aruğın qo!” - dedi.
Dəli Qarçar aydır: “Hay Dədə 9 Sultan, Tanrı bunun simüzin də alsun, aruğın da 10 alsun! Haman bəni qapudan tışarı eylə, mədəd!” - dedi. 11 Dədə qapuyı açdı. Dəlü Qarçar çıqdı. Dədə gördi kim, 12 Dəlünin canına keçmiş başı qopusı olmuş, gövdəsi birə13dən görünməz. Yüzi-gözi bəlürməz.
Dədənin ayağına düşdi: 1 “Allah eşqinə, bəni qurtar!” - dedi. Dədə Qorqut “Var, oğul, 2 kəndüni suya ur!” - dedi. Dəlü Qarçar səgirdərək vardı, 3 suya düşdi. Bürədir, suya aqdı, getdi. Gəldi geyəsi4sin geydi, evinə getdi. Ağır dügün yarağın gördi.
Oğuz zamanında bir yigit 5 ki evlənsə, ox atardı. Oxı nə yerdə düşsə, anda gərdək 6 dikərdi. Beyrək xan dəxi oxın atdı, dibinə gərdəgin 7 dikdi. Adağlusmdan ərgənlik bir qırmızı
•Vaf#l 60 SİS**-
qaftan gəldi. 8 Beyrək geydi. Yoldaşlarına bu iş xoş gəlmədi. Səxt 9 oldılar. Beyrək aydır: “Niyə səxt oldunuz?” - dedi. Ayıtdılar: 10 “Necə səxt olmayalum? Sən qızıl qaftan geyərsən, biz ağ qaftan 11 geyəriz!” - dedilər. Beyrək aydır: “Bu qədər nəsnədən ötri niyə 12 səxt olursız? Bu gün bən geydim, yarın naibim geysün. Qırq 13 günə dəkin sıravardı geyəgüz.
D90 Andan sonra bir dərvişə 1 verəlim!” - dedi. Qırq yigid ilən ye-
yüb-içüb otururlardı.
2 Yarımasun-yarçımasun, kafirin casusı bunları casusladı. 3 Varıb Bayburd hasarı bəginə xəbər verdi. Aydır: “Nə oturarsan, 4 sultanım, Baybican bəg ol sana verəcəgi qızı Beyrəgə 5 verdi. Bu gecə gərdəgə girür”, - dedi.
Yarımasun-yarçımasun, 6 ol məlun yedi yüz kafirlə yılğadı. Beyrək ap-alaca 7 gərdəgi içində yeyüb-içüb bixəbər otururdı. Dün 8 uyxusında kafir otağa qoyuldı. Naibi qılıcın sıyırdı, 9 əlinə aldı. “Mənim başım Beyrəgin başına qurban olsun!” - 10 dedi. Naib paralandı, şəhid oldı.
Dərin olsa, 11 batırdır, qalabalıq qorxudır. At işlər, ər ögi- nür. Yayan 12 ərin umurı olmaz. Otuz doquz yigidlən Beyrək dutsaq 13 getdi.
Dan ötdi, gün doğdı. Beyrəgin atası-anası baqdı-gördi kim, gərdək görünməz olmış. Ah etdilər, ağılları başlarından getdi. Gördilər kim, uçarda quzğun qalmış, tazı dolaşmış yurtda qalmış. Gərdək paralanmış, naib şəhid olmış. Beyrəgin babası qaba sarıq götürüb yerə çaldı. Dartdı, yaqasın yırtdı. “Oğul! Oğul!” deyübən bögürdi, zarlıq qıldı. Ağ bircəklü anası buldır-buldır ağladı, gözinin yaşın dökdi, acı dırnaq ağ yüzinə aldı-çaldı. Al yanağın dartdı, qarğu kibi qara saçını yoldı. Ağlayıbanı-sıqlayıbanı evinə gəldi.
Baybörə bəgin dünlügi altun ban evinə şivən girdi. Qızı-gəlini qas-qas gülməz oldı. Qızıl qına ağ əlinə yaqmaz oldı. Yedi qız qardaşı ağ çıqardılar, qara donlar geydilər.
“Vay, bəgim qardaş! Muradına-məqsuduna irməyən yalnuz qardaş!” - deyib ağlaşdılar-bögürişdilər.
Beyrəgin yavuqlusına xəbər oldı. Banıçiçək qaralar geydi, ağ qaftanını çıqardı. Güz alması kibi al yanağını dartdı, yırtdı. “Vay, al duvağım iyəsi! Vay, alnum-başım umurı!
Vay, şah yigidim, vay, şahbaz yigidim! Doyunca yüzinə haqmadığım, xanım yigit! Qanda getdin, bəni yanluz qoyub, canım yigit?! Göz açuban gördigim, könül ilə sevdigim, bir yasduqda baş qoduğım! Yolunda öldügim! Qurban olduğım! Vay, Qazan bəgin inağı! Vay, Qalın Oğuzun imrəncəsi Beyrək!” - deyüb zarı-zarı ağladı. Bunı eşidüb Qıyan Selcük oğlı Dəlü Dondar ağ çıqardıb, qara geydi. Beyrəgin yarü yoldaşları ağı çıqarıb, qaralar geydilər. Qalın Oğuz bəgləri Beyrək içün əzim yas tutdılar. Umud üzdilər.
Bunun üzərinə on altı yıl keçdi. Beyrəgin ölüsin-dirisin bilmədilər. Bir gün qızın qardaşı Dəli Qarçar Bayındır xanın divanına gəldi. Dizin çökdi, aydır: “Dövlətlü xanın ömri uzun olsun! Beyrək diri olsa, on altı yıldan bərü gəlürdi. Bir yigit olsa, dirisi xəbərin gətürsə, çırğab çuxa, altun-aqça verərdim. Ölüsi xəbərin gətürənə qız qardaşım verərdim”, - dedi.
Böylə digəc, yarımasun-yarçımasun, Yalançı oğlı Yırtacuq aydır: “Sultanım, bən varayın, ölüsi-dirisi xəbərin gətürəyin!” - dedi.
Məgər Beyrək buna bir kömlək bağışlamışdı; geyməz idi, saqlardı. Vardı, könləgi qana-quna baturdı, Bayındır xanın öninə gətürüb bıraqdı.
Bayındır xan aydır: “Mərə, bu nə kömləkdir?..” “Beyrəgi Qara Dərvənddə öldürmişlər, uş da nişanı, sultanım!” - dedi.
Kömləgi göricək bəglər ökür-ökür ağlaşdılar, zarlıqlara girdilər.
Bayındır xan aydır: “Mərə, niyə ağlarsız? Biz bunı tanımazız. Adaqlusuna aparın, görsün. Ol yaxşı bilür. Zira ol di- kübdür, yenə ol tanır”, - dedi.
Vardılar kömləgi Banıçiçəgə ilətdilər. Gördi, tanıdı: “Oldur!” - dedi.
Dartdı, yaqas;n yırtdı. Acı dırnaq ağ yüzinə aldı-çaldı. Güz alması kibi al yanağını yırtdı:
Vay, göz açub gördigim!
Könül verib sevdigim!
Vay, al duvağum iyəsi!
Vay, alnum-başım umudı, xan Beyrək! - deyü ağladı.
Babasına-anasına xəbər oldı. Ap-alaca ordusına şivən girdi. Ağ çıqardılar, qara geydilər. Qalın Oğuz bəgləri Beyrəkdən umud üzdilər. Yalançı oğlı Yalancuq kiçi dügünin eylədi. Ulu dügüninə vədə qodı.
Beyrəgin babası Baybörə bəg dəxi bazirganları qağırdı, yanına gətürdi, aydır: “Mərə, bazirganlar varın iqlim-iqlim aran, Beyrəgin ölüsi-dirisi xəbərin gətürib deniz, ölümidir?”
Bazirganlar yaraq gördilər. Gecə-gündüz deməyüb yüridilər. Nagah Parasarın Bayburd hasarına gəldilər.
Məgər ol gün kafirlərin ağır günləriydi: hər biri yeməkdə-içməkdəydi. Beyrəgi dəxi gətürüb, qopuz çaldırırlardı. Beyrək yuca çardağdan baqdı, bazirganları gördi. Bunları gördigində xəbərləşdi. Görəlim, xanım, nə xəbərləşdi.
Aydır:
Alan-alçaq hava yerdən gələn arğış!
Bəg babamın, qadın anamın sovqatı arğış!
Ayağı uzun şahbaz ata binən arğış!
Ünüm anla, sözüm dinlə, arğış!
Qalın Oğuz içində Ulaş oğlı Salur Qazanı sorar olsam, sağmı, arğış?
Qıyan Selcük oğlı Dəlü Dondar sorar olsam, sağmı, arğış?
Qaragünə oğlı Qarabudağı sorar olsam, sağmı, arğış?
Ağ saqallu babamı, ağ bürçəklü anamı sorar olsam, sağmı, arğış?
Bənüm yedi qız qarındaşım sorar olsam, sağmı, arğış?
Göz açuban gördügim, könüllə sevdigim Baybican qızı Banıçiçək evdəmi, arğış, yoxsa gordamı, arğış?
Degil mana, Qara başım qurban olsun, arğış, sana! - dedi.

Sağmısan-əsənmisən, canım Bamsı!
On altı yilin həsrəti, xanım Bamsı!
Qalın Oğuz içində Qazan bəgi sorar olsan, sağdır, Bamsı!
Qıyan Selcük oğlı Dəli Dondan sorarsan, sağdır, Bamsı!
Qaragünə oğlı Budağı sorar olsan, sağdır, Bamsı!
Ol bəglər ağ çıqardı, qara geydi səninçün, Bamsı!
Ağ saqallu atanı, ağ birçəklü ananı sorar olsan, sağdır, Bamsı!
Ağ çıqarıb qara geydilər səninçün, Bamsı!
Yedi qız qardaşın yedi yol ayırdında ağlar gördüm, Bamsı!
Güz alması kibi al yanaqların yırtar gördüm, Bamsı!
“Vardı, gəlməz qardaş!” - deyü.
Zarılıq edər gördüm, Bamsı!
Göz açuban gördigin,
Könül verib sevdigin Baybican qızı Banıçiçək Kiçik dügünin eylədi, ulu dügüninə vədə qodı; Yalançı oğlı Yırtıcuğa varır gördüm, xan Beyrək!
Parasarun Bayburd hasarından uça görgil!
Ap-alaca gərdəgünə gələ görgil!
Gəlməz olsan, Baybican qızı Banıçiçəgi aldırdın, bəllü bilgil” - dedi.
Beyrək qalqdı, ağlayu-ağlayu qırq yigidin yanına gəldi. Qaba sarıq götürdi, yerə çaldı. Aydır: “Hey, mənim qırq yoldaşım! Bilürmisiz, nələr oldı? Yalançı oğlı Yalancuq mənim ölüm xəbərin ilətmiş, dünlügi altun ban evinə babamın şivən girmiş. Qaza bənzər qızı-gəlini ağ çıqarmış qara geymiş.
Bazirganlar aydır:
Göz açuban gördigim, könül verüb sevdigim Banıçiçək Yalançı oğlı Yalancuğa varar olmış”. Böylə digəc, qırq yigidi qaba sarıqların götürdilər, yerə çaldılar, bögürü-bögürü ağlaşdılar, zarılıq qıldılar.
Məgər kafir bəginin bir bikr qızı vardı. Hər gün Beyrəgi görməgə gəlürdi. Ol gün genə görməgə gəldi. Baqdı gördi, Beyrək səxt olmış. Qız aydır: “Neçün səxtsən, xanım yigit? Gəldigimcə səni şən görərdim. Gülərdin, oynardın. Şimdi noldun?” - dedi.
Beyrək aydır: “Necə səxt olmayayım? On altı yıldır kim, babanın tutsaqıyam. Ataya-anaya, qavuma-qardaşa həsrətəm; və həm bir qara gözlü yavuqlum vardı. Yalançı oğlı Yalancuq derlər, bir kişi vardı; varmış, yalan söyləmiş, bəni öldi demiş; ana varar olmış”, - dedi.
Böylə digəc, qız - Beyrəgi aşıqlamışdı - aydır: “Əgər səni hasardan aşağa orğanla salındıracaq olursam, babana-anana sağlıqla varacaq olursan, bəni bunda gəlüb halallığa alurmısan?” - dedi. Beyrək and içdi: “Qılıcıma doğranayın! Oxıma sancılayın! Yer kibi kərtiləyin, topraq kibi savrılayın! Sağlıqla varcaq olursam, Oğuza gəlüb, səni halallığa almaz isəm!” - dedi. Qız dəxi orğan gətürüb Beyrəgi hasardan aşağı salındırdı. Beyrək aşağa baqdı. Kəndözin yer yüzində gördi. Allaha şükr eylədi. Yola düşdi. Gedərək kafirin ilqısına gəldi. “Bir at bularsam, tutayım binəyim!” - dedi. Baqdı gördi kəndünin dəniz qulum Boz ayğır bunda otlanub durar.
Boz ayğır dəxi Beyrəgi görüb tanıdı, iki ayağının üzərinə durdı, kişnədi. Beyrək dəxi bunı ögmiş, görəlim, xanım, necə ögmiş.
Aydır:
Açuq-açuq meydana bənzər sənin alıncuğın,
İki şəbçırağa bənzər sənin gözcigəzin,
Əbrişimə bənzər sənin yəlicigin,
İki qoşa qardaşa bənzər sənin qulacığın,
Əri muradına yetürər sənin arxacığın.
At deməzəm sana, qardaş deyərəm, qardaşımdan yeg!
Başıma iş gəldi, yoldaş derəm, yoldaşımdan yeg! - dedi.
At başını yuqarı tutdı, bir qulağın qaldırdı, Beyrəgə qarşu gəldi. Beyrək at köksin qucaqladı. İki gözin öpdi. Sıçradı, bindi. Hasarın qapusına gəldi. Otuz doquz yoldaşın ısmarladı, görəlim, xanım, necə ısmarladı.
Beyrək aydır:
Mərə sası dinlü kafir!
Mənim ağzuma sögüb durarsan, duyamadım.
Qara donuz ətindən yaxnı yedirdin doyamadım.
Tanrı mana yol verdi, gedər oldum, mərə kafir!
Otuz doquz yigidim əmanəti, mərə kafir!
Birin əksik bulsam yerinə on öldürəyim,
Onun əksik bulsam, yerinə yüzin öldürəyim, mərə kafir!
Otuz doquz yigidim əmanəti, mərə kafir! -
dedi, dəxi aldı yürüyü verdi.
Qırq nəfər 8 kafirlər atlandılar, ardına düşdilər. Qova getdilər, yetmədilər. Döndilər.
9 Beyrək Oğuza gəldi. Baqdı gördi bir ozan gedər, aydır: “Mərə 10 ozan, nerəyə gedərsən?” Ozan aydır: “Bəg yigit, dügünə gedərəm”. 11 Beyrək aydır: “Dügün kimün?” “Yalançı oğlı Yalancuğun”, - dedi. 12 “Mərə, kimün nəsin alur?” - dedi. Ozan aydır: “Xan Beyrəgin 13 adaxlusın alur”, - dedi. D101 Beyrək aydır: “Mərə ozan, qopuzun mana 1 vergil, atumı sana verəyim. Saqla gələm, bəhasm gətürəm, alam”, - dedi. 2 Ozan aydır: “Avazım gödəlmədin, ünüm boğulmadın bir atdır, əlümə 3 girdi, ilətəyim saqlayayım”, - dedi. Ozan qo- puzı Beyrəgə verdi.
4 Beyrək qopuzı aldı, babasının ordusma yaqın gəldi. Baqdı 5 gördi bir qaç çobanlar yolun qıyısın almışlar, ağlarlar; həm 6 durmayıb, daş yığarlar. Beyrək aydır: “Mərə çobanlar, bir kişi yolda 7 daş bulsa, yabana atar. Siz bu yolda bu daşı neçün yığarsız?”
•Aaf#l 66 fşm**-
D102
D103
8 Çobanlar aydır: “Mərə, sən səni bilürsən, bizim halımızdan xəbərin yoq”, - 9 dedilər. “Mərə, nə halınuz vardır?” Çobanlar aydır: “Bəgümizin bir oğlı 10 vardı, on altı yıldır kim, ölüsi-dirisi xəbərin kimsə bilməz. 11 Yalançı oğlı Yalancuq derlər, ölüsi xəbərin gətürdi. Adaxlusm 12 ana verər oldılar. Gə- lür bundan keçər. Uralım anı, ana varmasun, 13 təkinə-tuşma varsun”, - dedilər. Beyrək aydır: “Mərə, yüzünüz ağ 1 olsun! Ağanuzun ətməgi sizə halal olsun!” - dedi. 2 Andan babasının ordusma gəldi. Məgər evləri önində 3 bir böyük ağac vardı. Dibində bir yaxşı binar vardı. 4 Beyrək baqdı gördi kim, kiçi qız qanndaşı binardan su almağa 5 gəlür, “qardaş Beyrək! deyü ağlar-bozlar. “Toyun-dügünün qara 6 oldı” deyü ağlar.
Beyrəgə qatı fəraq gəldi, qatlanmadı, buldır-7buldır gözünün yaşı rəvan oldı. Çağırubanı burada 8 soylar, görəlim, xanım, nə soylar:
Beyrək aydır:
Mərə qız, 9 nə ağlarsan, nə bozlarsan, “ağa” deyü?!
Yandı bağrım, göynədi içim.
10 Məgər sənin ağan yoq olubdur?
Yürəginə qaynar yağlar 11 qoyulubdur?
Qara bağrın sarsılubdur?
“Ağa” deyü nə ağlarsm, 12 nə bozlarsan?
Yandı bağrım, göynədi içim.
Qarşu yatan 13 qara tağı sorar olsam,
yaylaq kimün?
Sovuq sularını sorar 1 olsam,
içət kimün?
Tavla-tavla şahbaz atları sorar 2 olsam,
binət kimün?
Qatar-qatar dəvələrini sorar olsam,
3 yüklət kimün?
Ağ ayılda ağca qoyun sorar olsam,
şülən kimün?
4 Qaralu-göglü otağı sorar olsam,
kölgə kimün?
Ağız-dildən, 5 qız kişi, xəbər mana!
Qara başım qurban olsun bu gün sana! - dedi.
67 UY-3-
6 Q ız aydır:
D104
Çalma, ozan, ayıtma, ozan!
Qaraluca mən qızın 7 nəsinə gərək, ozan?! Qarşu yatan qara dağı sorar olsan,
Ağam 8 Beyrəgin yaylasıydı;
Ağam Beyrək gedəli yaylarım yoq.
9 Sovuq-sovuq suları sorar olsan,
Ağam Beyrəgin içədiydi;
10 Ağam Beyrək gedəli içərim yoq. Tavla-tavla şahbaz atlarını 11 sorar olsan, Ağam Beyrəgin binədiydi;
Ağam Beyrək gedəli 12 binərim yoq. Qatar-qatar dəvələri sorar olsan,
Ağam 13 Beyrəgin yüklədiydi;
Ağam Beyrək gedəli yüklədim yoq.
1 Ağ ayılda ağca qoyum sorar olsan,
Ağam Beyrəgin şüləniydi;
2 Ağam Beyrək gedəli şülənim yoq. Qaralu-göglü otağı sorar 3 olsan,
Ağam Beyrəgindir;
Ağam Beyrək gedəli köçərim yoq.
4 Yenə qız aydır:
Mərə ozan! Qarşu yatan qara dağdan Aşub 5 gəldigində-keçdigində Beyrək adlu bir yigidə bulışmadınmı? Daşqun-6daşqun suları Aşub gəldigində-keçdigində Beyrək 7 adlu bir yigidə bulışdınmı? Ağır-adlu şəhərlərdən gəldügində 8 Beyrək adlu bir yigidə bulışmadınmı? Mərə ozan, gördünsə, 9 degil mana!
Qara başım qurban olsun, ozan, sana! - dedi.
Qız 10 genə aydır:
Qarşu yatan qara dağım yıqılubdur,
Ozan, sənin 11 xəbərin yoq.
•Aaf#l 68 AA*3'
D105
D106
Kölgəlicə qaba ağacım kəsilübdür,
Ozan, 12 sənin xəbərin yoq.
Dünyəlikdə bir qardaşım alınubdur,
Ozan, 13 sənin xəbərin yoq.
Çalma, ozan, ayıtma, ozan,
Qaraluca 1 mən qızın nəsinə gərək, ozan? İləyündə dügün var,
Dügünə 2 varub ötgil! - dedi.
Beyrək bundan keçdi. Ulu qız 3 qarmdaşları yanma gəldi. Baqdı gördi qız qardaşları 4 qaralu-göglü oturarlar. Çağırıb Beyrək soylar, görəlim, xanım, 5 nə soylar. Aydır:
Alan sabah yerindən duran qızlar!
Ağ otağı 6 qoyuban qara otağa girən qızlar!
Ağ çıqarıb qara geyən qızlar!
7 Bağır kibi ögnəndə yoğurtdan nə var?
Qara saqac altında göməc8dən nə var?
Kəndirikdə ətməkdən nə var?
Üç gündür, yoldan 9 gəldim, doyurun məni
Üç günə varmasun, Allah sevindirsün 10 * sizi! - dedi.
Qızlar vardılar, yemək gətürdilər. Beyrəgin 11 qamın do- yurdılar. Beyrək aydır: “Ağanızın başı və gözi 12 sədəqəsi, köhnə qaftanınuz var isə, geyəyin, dügünə varaym. 13 Dügündə əlümə qaftan verür, gerü qaftanınuz verəyim”, - dedi.
1 Vardılar, Beyrəgin qaftanı varmış, buna verdilər. Aldı, 2 geydi. Boyı boyma, beli belinə, qolı qolma yaqışdı. 3 Ulu qız qardaşı bunı Beyrəgə bənzətdi. Qara qıyma gözləri 4 qan-yaş doldı. Soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış:
5 Qara qıyma gözlərin çöngəlməsəydi,
“Ağam Beyrək” deyəydim, 6 ozan, sana!
Yüzini qara saç örtməsəydi,
“Ağam 7 Beyrək” deyəydim, ozan, sana!
Qunt-qunt biləklərin sol8masaydı,
“Ağam Beyrək” deyəydim, ozan, sana!
Apul-apul 9 yürüşündən,
69 SşfSl*3'
D107
D108
D109
Aslan kibi duruşundan,
Qanrıluban 10 baqışından,
Ağam Beyrəgə bənzədürəm, ozan, səni!
Sevindirdin, 11 yerindirmə, ozan, məni! - dedi.
Qız bir dəxi soylamış, 12 aydır:
Çalma ozan, bir zaman ayıtma, ozan!
Ağam Beyrək gedəli bizə 13 ozan gəldügi yoq, Əgnimüzdən qaftanımuz alduğı yoq,
1 Başımızdan gecəligümiz alduğı yoq,
Buynuzı burma qoçlarımız 2 alduğı yoq, - dedi.
Beyrək aydır: “Gördünmi, qızlar bu qaftanla 3 məni tanıdılar. Qalın Oğuz bəgləri dəxi tanırlar”, - dedi. 4 “Görəyim, Oğuzda mənim dostum, düşmənim kimdir?” - dedi. Qaftanı 5 sıyırdı, götürdi, qızların üstinə atı verdi: “Nə siz olun, 6 nə Beyrək qalsun! Bir əski qaftan verdinüz bənim başım-beynim 7 aldınuz”, - deyüb vardı. Bir əski dəvə çuvalı buldı, 8 dəldi, boynına keçürdi. Kəndüyi dəlüligə bıraqdı, 9 sürdi dügünə gəldi. Gördi dügündə göygü 10 ox atar. Qaragünə oğlı Budaq, Qazan bəg oğlı Uruz, 11 Bəglər başı Yegnək, Qəflət qoca oğlı Şir Şəmsəddin, 12 qızın qardaşı Dəli Qarcar bilə ox atarlardı.13 Qaçan kim Budağ atsa, Beyrək “Əlün var olsun!” dedi. 1 Uruz atsa, “Əlün var olsun!” derdi. Yegnək atsa, 2 “Əlün var olsun!” derdi. Şir Şəmsəddin atsa, “Əlün3 var olsun!” derdi. Göygü atsa, “Əlün qurısun, 4 parmaqların çürisün, hey, donuz oğlı donuz, - derdi, - 5 göygülərə qurban ol!” - derdi.
Yalançı oğlı Yalancuğın 6 acığı tutdı, aydır: “Mərə, qavat oğlı dəli qavat, sana 7 düşərmi mana bunun kibi söz söyləmək? Gəl, mərə qavat, 8 mənim yayımı çək, yoxsa şimdi boynun ururam!” - dedi.
9 Böylə digəc Beyrək yayı aldı, çəkdi. Qəbzəsindən 10 yay iki para oldı. Götüri öninə bıraqdı: “Daz 11 yerdə turğay atmağa yaxşı!” - dedi.
Yalançı oğlı 12 Yalancıq yay ufanduğma qatı qaqıdı. Aydır: “Mərə, 13 Beyrəgin yayı vardır, gətürün!” - dedi. Vardılar, gətürdilər. 1 Beyrək yayı gördigində yoldaşların andı, ağladı.
§8 70 S eh -
D110
2 Tol-tolara girdigim,
Tolar əri, doxarlıyı qodığım.
Yağı 3 yordı əlümdə qıl kişlim, ayğır malı.
Ayğır verüb alduğım, ağ 4 tozlu qatı yayım.
Buğa verüb alduğum boğma kirişim.
Bunlu 5 yerdə qodım-gəldim
Otuz doquz yoldaşım, iki arğışım! - 6 dedi.
Andan Beyrək aydır: “Bəglər, sizün eşqinizə çəkəyim 7 yayı, atayım oxı” - dedi. Məgər göyginin yüziginə nişan 8 atarlardı. Beyrək oqla yüzügi urdı, paraladı. 9 Oğuz bəgləri bunı göricək əl ələ çaldılar, gülüşdilər.
10 Qazan bəg baqub tamaşa edərdi. Adam göndərdi, Bey- rəgi 11 qağırdı.
Dəlü ozan gəldi; baş endirdi, bağır basdı, 12 salam verdi. Beyrək aydır:
Alar sabah sapa yerdə dikiləndə 13 ağ-ban evli, Atlasla yapılanda gög sayvanlu,
Tavla-1tavla çəkiləndə şahbaz atlu,
Çağıruban dad verəndə yol 2 çavuşlu,
Yayqanduğında yağ dökülən bol nemətlü!
Qalmış 3 yigit arxası! Bizə miskin umudı!
Bayındır xanın 4 göygüsi!
Tülü quşun yavrısı!
Türkistanın dirəgi!
5 Amit soyının aslanı, Qaraçuğun qaplanı!
Qonur atın 6 ayası,
Xan Uruzun babası,
Xanım Qazan, ünüm anla, 7 sözüm dinlə:
Alan sabah durmışsan, ağ ormana 8 girmişsən.
Ağ qovağın budağından yırğayuban keçmişsən.
9 Can bacuğm əgmişsən,
Oq cığırın qurmışsan,
10 Adın gərdək qomışsan.
Aydır:
-«***§#1 71 §* §« » -
Sağda oturan sağ 11 bəglər!
Sol qolda oturan sol bəglər!
Eşikdəki inaqlar!
12 Dibdə oturan xas bəglər!
Qutlu olsun dövlətinüz! - 13 dedi.
D111 Böylə digəc Qazan bəg aydır: “Mərə dəlü ozan! 1 Məndən nə dilərsən? Çətirli otaqmı dilərsən? Qul-qaravaşmı dilərsən? 2 Altun-aqçamı dilərsən, verəyim!” - dedi. Beyrək aydır: “Sultanım, 3 məni qosan da şülən yeməgin yanına varsam. Qarnım acdur, 4 doyursan”, - dedi.
Qazan aydır: “Dəlü ozan, dövlətin dəpdi. 5 Bəglər, bugünki bəgligim bunun olsun. Qon nerəyə gedərsə-6getsün, neylərsə eyləsün”, - dedi.
Beyrək şülən yeməginin 7 üzərinə gəldi. Qamın doyurduqdan sonra qazanları dəpdi-8dökdi, çevirdi. Yaxnmın kimini sağma, kimini solma 9 atar. Sağdan gedəni sağ alur, soldan gedəni sol 10 alur. Haqluya haqqı dəgə, haqsuza yüzi qaraluğı dəgə.
Qazan 11 bəgə xəbər oldı: “Sultanım, dəlü ozan həp yemə- gi dökdi, - 12 dedilər, - şimdi qızlar yanma varmaq istər”. Qazan aydır: “Mərə 13 qon-a, qızlar yanma da varsun!” - dedi.
D112 Beyrək qalqdı, 1 qızlar yanma vardı. Sumaçıları qovdı, naqa- raçuları 2 qovdı. Kimini dögdi, kiminin başın yardı. Qızlar oturan 3 otağa gəldi; eşigin aldı, oturdı.
Bunı gördi 4 Qazan bəgin xatunı Boyı uzun Burla qaqıdı, aydır: 5 “Mərə, qavat oğlı dəlü qavat, sana düşərmi bitəkəllüf 6 bənim üzərimə gələsən?” - dedi. Beyrək aydır: “Xanım, Qazan bəgdən 7 mana buyruq oldı. Mana kimsə dolaşmaz”, - dedi. Burla xatun 8 aydır: “Çünkim Qazan bəgdən buyruq olubdur, qon 9, otursun!” - dedi. Yenə döndi, Beyrəgə aydır: “Mərə dəlü ozan, 10 ya məqsudun nədir?” Aydır: “Xanım, məqsudım oldur ki, ərə varan 11 qız qalqa oynaya, mən qopuz çalam”, - dedi. Qısırca yengə 12 derlər, bir xatun vardı, ana ayıtdılar: “Mərə Qısırca yengə, 13 dur sən oyna, nə bilür dəli
D113 ozan”, - dedilər. Qısırca yengə 1 durdı, aydır: “Mərə dəli ozan, ərə varan qız mənəm!” - dedi. 2 Oynamağa başladı. Beyrək qopuz çaldı, soyladı, görəlim, 3 xanım, nə soyladı.
D114
And içmişəm qısır qısrağa bindigim 4 yoq.
Binübəni qazavata varduğım yoq.
Eviniz ardında sarvanlar
Sana 5 baqar onlar,
Buldır-buldır gözlərinin yaşı aqar.
Sən anlarun 6 yanına varğıl,
Muradını anlar verər, bəllü bilgil!
Səninlə mənim 7 işim yoq!
Ərə varan qız qalqa,
Qol saluban oynaya,
8 Mən qopuz çalam, - dedi.
Qısırca yengə: “Buy, bu zavala gələcək 9 dəlü bəni görmiş kibi söylər”, - dedi. Vardı, yerində oturdı.
10 Boğazca Fatma derlər, bir xatun vardı. “Qalq, sən 11 oyna!” - dedilər. “Hey, şu dəli məğmun mənə də şayəd ancı- layın olmaz sözlər söylər”, - dedi. Qızın qaftanını geydi: “Çal, mərə, dəlü ozan! 12 Ərə varan qız mənəm, oynayayım”, - dedi. Dəlü ozan aydır:
13 And içəyim bu gəz boğaz qısrağa bindigim yoq
Binübəni qazavata varduğım 1 yoq.
Eviniz ardı dərəcik degilmiydi?
İtüniz adı Bıraq 2 degilmiydi?
Sənin adın Qırq oynaşlu Boğazca Fatma 3 degilmiydi?
Dəxi eybin açaram, bəllü bilgil! - dedi.
Səninlə 4 mənim oyunum yoq.
Var yerinə oturğıl!
Ərə varan yerindən dura,
5 bən qopuz çalam,
qol saluban oynaya, - dedi.
Böylə digəc 6 Boğazca Fatma aydır: “Buy, dəli boğma çı- qaracaq olanca 7 eybimizi qaqdı. Dur, qız, oynarsan-oynamaz- san, cəhənnəmdə 8 oyna! Beyrəkdən sonra başına bu hal gə- ləcəgin bilürdün”, - 9 dedi.
Aydır:
-Aaf#l 73 AV-3-
Burla xatun aydır: “Qız, qalq oyna, əlündən nə 10 gəlür?” - dedi. Banıçiçək qırmızı qaftanın geydi. Əllərin 11 yeninə çəkdi gözükməsün deyü; oyuna girdi, ayıtdı: “Mərə 12 Dəlü ozan, çal, di!” Dəlü ozan çaldı aydır:
Mən bu yerdən gedəli dəlü olmış13san*’
Dəlim ağca qarlar yağmış, dizə yetmiş.
D115 Xan qızının evində 1 qul-xəlaiq dükənmiş...
Məşrəbə almış, suya varmış - Biləgindən 2 on parmağını sovuq almış.
Qızıl altun gətirün,
Xan qızına 3 dırnaq yonun.
Eyiblücə, xan qızı, ərə varmaq eyib olar, - dedi.
4 Bunı eşidcək Banıçiçək qaqıdı: “Mərə dəlü ozan, mən eyib5lümiyəm kim, mana eyib qoşarsan?” - dedi. Gümüş kibi ağ biləgin açdı, 6 əlin çıqardı. Beyrəgin keçürdügi yüzük gö- rindi. Beyrək 7 yüzügi tanıdı. Burada soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış, 8 aydır:
Beyrək gedəli Bam-bam dəpə başına çıqdınmı, qız?! Qarılatıb 9 dört yanına baqdınmı, qız?!
Qarğu kibi qara saçın yoldınmı, qız?!
10 Qara gözdən acı yaş dökdünmi, qız?!
Güz alması kibi al 11 yanağın yırtdınmı, qız?!
Sən ərə vararsan, altun yüzük mənim12dir**’
ver mana, qız! - dedi.
Qız aydır:
Beyrək gedəli Bam-bam dəpə 13 başına çıqdığım çoq, Qarğu kibi qara saçum yolduğum çoq.
D116 1 Güz alması kibi al yanağım yırtdığım çoq.
Gələnlə gedəndən 2 sorduğum çoq.
“Vardı, gəlməz bəg yigidim,
xan yigidim 3 Beyrək” - deyü ağladığım çoq. Sevişdigim Bamsı Beyrək sən 4 degilsən,
-«*s§iä 74 gÄf»®-
Olmışsan.
6 Mənimdir.
Altun yüzük sənin degildir.
Altun yüzükdə 5 çoq nişan vardır.
Altun yüzügi istərsən, nişanın 6 söylə! - dedi.
Beyrək aydır:
Alan sabah, xan qızı, yerimdən 7 durmadımmı?
Boz ayğırın belinə binmədimmi?
Sənin evün üzərinə 8 sığm-keyik yıqmadımmı?
Sən məni yanına qağırmadınmı?
Sənünlə 9 meydanda at çapmadıqmı?
Sənin atunı mənim atım keçmədimi?
Ox 10 atanda mən sənin oxunı yarmadımmı?
Gürəşdə mən səni 11 basmadımmı?
Üç öpüb bir dişləyüb, altun yüzügi 12
barmağına keçürmədimmi? Sevişdigin Bamsı Beyrək mən degilmiyəm? - 13 dedi.
Böylə digəc qız tanıdı-bildi kim, Beyrəkdir. Cübbəsiylə- D117 1çuxasıyla Beyrəgin ayağına düşdi. Beyrəgə dayələr qaftan 2
geyürüb donatdılar. Haman qız sıçradı, ata bindi. Beyrəgin 3 atasına-anasına muştuluğa çapar getdi.
Qız aydır:
4 Arğab-arğab qara dağın yıxılmışdı, yucaldı, axır!
5 Qanlu-qanlu suların sovğulmışdı, çağladı, axır!
Qaba ağacın 6 qurımışdı, yaşardı, axır!
Şahbaz atın qarımışdı, 7 qulun verdi, axır!
Qızıl dəvələrin qarımışdı, köşək 8 verdi, axır!
Ağ qoyunun qarımışdı, quzı verdi, axır!
9 On altı yıllıq həsrətin-oğulun Beyrək gəldi, axır!
Qayın 10 ata, qayın ana, muştuluq mana nə verərsiz? - dedi. Beyrəgin atası-11anası aydır:
Dilün içün öləyin, gəlincigüm!
Yoluna qurban 12 olayın, gəlincigüm! Yalansa bu sözlərin, gerçək ola, gəlincigüm! 13 Sağ-əsən çıqub gəlsə,
§8 75 Sfeh-
75
D118
D119
D120
Qarşu yatan qara dağlar sana 1 yaylaq olsun!
Sovuq-sovuq suları sana içət olsun!
2 Qulum-xəlayığım sana qımaq olsun!
Şahbaz atlarım sana 3 binət olsun!
Qatar-qatar dəvələrim sana yüklət olsun!
4 Ağayılda ağca qoyunum sana şülən olsun!
Altun-aqçam 5 sana xərclıq olsun!
Dünlügi altun ban evim sana 6 kölgə olsun!
Qara başım qurban olsun sana, gəlincigüm! - 7 dedi.
Bu məhəldə bəglər Beyrəgi gətürdilər. Qazan bəg aydır: 8 “Muştuluq, Baybörə bəg! Oğlun gəldi!” - dedi. Bay9börə bəg aydır: “Oğlum idigin andan biləyim, sırça parmağını 10 qanat- sun, qanını dəstmala dürtsün, gözümə sürəyin, 11 açılacaq olursa, oğlum Beyrəkdir!” - dedi. Zira ağlamaqdan 12 gözləri görməz olmış idi. Dəstmalı gözinə silcək 13 Allah Taalanın qüdrətiylə gözi açıldı. Atası-anası 1 güldilər. Beyrəgin ayağına düşdilər. Aydır:
Oğul! Dünlügi 2 altun ban evimin qəbzəsi oğul!
Qaza bənzər qızumun-3gəlinimin çiçəgi oğul!
Görər gözüm aydını oğul!
Tutar belüm 4 qüvvəti oğul!
Qalın Oğuz imrəncəsi, canım oğul!” -deyübən
çoq 5 ağladı,
Allahına şükrlər eylədi.
Yalançı oğlı Yalancuq 6 bunı eşitdi. Beyrəgin qorqusından qaçdı, özini 7 Dana sazına saldı. Beyrək ardına düşdi, qova- qova saza 8 düşürdi. Beyrək aydır: “Mərə, od gətürün!” Gə- türdilər. Sazı 9 oda urdılar.
Yalançıq gördi kim, yanar, sazdan çıqdı. 10 Beyrəgin ayağına düşdi. Qılıcı altından keçdi. Beyrək 11 dəxi suçmdan keçdi. Qazan bəg aydır: “Gəl muradına yetiş!” 12 Beyrək aydır: “Yoldaşlarımı çıqarmaymca, hasarı almayınca 13 murada irməzəm!” - dedi. Qazan bəg Oğuzuna: “Bəni sevən yetsün!” - 1 dedi.
Qalın Oğuz bəgləri atlandılar. Bayburd hasarına 2 çapar yetdilər. Kafirlər dəxi bunları qarşuladılar.
-Aaf#l 76 AY-3-
Qalın 3 Oğuz bəgləri arı sudan abdəst aldılar. Ağ alınların 4 yerə qodılar. İki rükət namaz qıldılar. Adı görklü Məhəmmədi 5 yad gətürdilər. Gumbur-gumbur naqaralar dögüldi. Bir qiyamət 6 savaş oldı, meydan dolu baş oldı.
Şökli Məliki 7 bögürdübəni Qazan bəg atdan yerə saldı. Qara Təküri Dəli 8 Dondar qılıcladı, yerə saldı. Qara Arslan Məliki 9 Qarabudaq yerə saldı. Dərələrdə kafirə qırğun girdi. 10 Yedi kafir bəgi qılıcdan keçdi.
Beyrək, Yegnək, Qazan bəg, 11 Qarabudaq, Dəli Dondar, Qazan oğlı Uruz bəg - bunlar 12 hasara yürüş etdilər. Beyrək otuz doquz yigidinin üzərinə gəldi. Anları sağ və əsən gördi.
D121 Allaha 1 şükr eylədi. Kafirin kəlisasın yıqdılar, yerinə məscid yapdılar. 2 Keşişlərdən öldürdilər. Ban banlatdılar. Əziz Tanrı adına qudbə 3 oqıtdılar. Quşun ala qatmı, qumaşın arusını, qızın gögçəgini, 4 doquzlama çırğab çuxa xanlar xanı Bayındıra pəncik 5 çıqardılar.
Baybörə bəgin oğlancuğı Beyrək Baybican bəgin 6 qızın aldı. Ağ-ban evinə, ağ otağına gerü döndi. Dügünə 7 başladı. Bu qırq yigidin bir qaçma xan Qazan, bir qaçma 8 Bayındır xan qızlar verdilər. Beyrək dəxi yedi qız qarındaşını 9 yedi yigidə verdi. Qırq yerdə otaq dikdi. Otuz doquz 10 qız “talelü” “tale”inə birər ox atdı. Otuz doquz yigit oxmın 11 ardınca getdi. Qırq gün-qırq gecə toy-dügün eylədilər. Beyrək 12 yigitləriylə murad verdi, murad aldı.
D122 Dədəm Qorqud gəldi, şadlıq 13 çaldı. Boy boyladı, soy soyladı. Qazı ərənlər 1 başına nə gəldügin söylədi. “Bu Oğuz- namə Beyrəgin olsun!” - 2 dedi. Yum verəyin, xanım:
Yerlü qara dağların yıqılmasun!
Kölgəlicə 3 qaba ağacın kəsilməsün!
Ağ saqallu baban yeri uçmaq olsun!
4 Ağ birçəklü anan yeri behişt olsun!
Oğulla qarındaşdan 5 ayırmasun!
Axır vaqtında arı imandan ayırmasun!
“Amin! Amin!” 6 deyənlər didar görsün!
Yığışdırsun, durışdırsun 7 günahınızı
Adı görklü Məhəmməd Mustafa yüzi suyma
bağışlasun, xanım, hey!..