Məzmuna keç

Kitabi-Dədə Qorqud/Qazan bəg oğlı Uruz bəgin tutsaq oldığı boyı bəyan edər, xanım, hey!

Vikimənbə saytından
Qam Börənin oğlı Bamsı Beyrək boyını bəyan edər, xanım, hey Kitabi-Dədə Qorqud. Qazan bəg oğlı Uruz bəgin tutsaq oldığı boyı bəyan edər, xanım, hey!

Duxa Qoca oğlı Dəli Domrul boyını bəyan edər, xanım, hey!


8 QAZAN BƏG OĞLI URUZ BƏGİN TUTSAQ OLDIĞI BOYI 9 BƏYAN EDƏR, XANIM, HEY!

Bir gün Ulaş oğlı Qazan bəg 10 yerindən durmışdı. Qara yerin üzərinə otaxlarm tikdirmişdi. 11 Bin yerdə ipək xalıcası döşətmişdi. Ala sayvan gög 12 yüzinə aşanmışdı. Doqsan tümən gənc oğuz söhbətinə dərilmişdi. 13 Ağzı böyük xümrələr D123 ortalığa salınmışdı. Doquz yerdə badyalar 1 qurılmışdı. Altun ayaq, surahilər dizilmişdi. Doquz 2 qara gözli, örmə saçlı, əlləri biləgindən qınalı, parmaqları 3 nigarlı, boğazları birər qarış kafir qızları al şərabı 4 altun ayağla Qalın Oğuz bəglərinə gəzdirirlərdi. Hər birindən 5 Ulaş oğlı Salur Qazan içmüşdi. Çırğab-çırğab 6 çadır, otaq bağışlardı. Qatar-qatar dəvələr bağışlardı. 7 Oğlı Uruz qarşusında yay söykənib durardı. 8 Sağ yanında qardaşı Qaragünə oturmışdı. Sol yanında 9 dayısı Aruz oturmışdı.
Qazan sağına baqdı, qas-10qas güldi. Solma baqdı, çoq sevindi. Qarşusına 11 baqdı, oğlancığını - Uruzı gördi. Əlin əlinə çaldı, 12 ağladı. Oğlı Uruza bu iş xoş gəlmədi; ilərü 13 gəldi, D124 diz çökdi. Babasına çağırub soylar, görəlim, 1 xanım, nə soylar. Aydır:
Ünüm anla mənim, sözüm dinlə, ağam 2 Qazan.
Sağına baqdın, qas-qas güldün.
Soluna baqdın, 3 çoq sevindin.
Qarşuna baqdın, bəni gördün, ağladın.
Səbəb 4 nədir, degil mana,
Qara başım qurban olsun, babam, sana! - dedi.
5 Diməz olursan,
Qalqubanı yerimdən mən duraram.
Qara gözli 6 yigitlərimi boyuma aluram.
Qan Abqaz elinə mən gedərəm,
Altun 7 xaça mən əlümi basaram,
Pilon geyən keşişin əlin öpərəm,
8 Qara gözlü kafir qızın mən aluram.
Dəxi sənin yüzünə mən 9 gəlməzəm.
§8 78 SehD125
D126
Ağladuğuna səbəb nə, degil mana!
Qara başım qurban olsun, 10 ağam, sana! - dedi.
Qazan bəg alaldı. Oğlanın yüzinə 11 baqdı. Çağırıb soylar, görəlim, xanım, nə soylar.
Qazan aydır:
12Bərü gəlgil, qulunum oğul!
Sağım ələ baqduğumda
qardaşım Qara13günəyi gördüm, - Baş kəsübdür, qan dökübdür,
Çöndi alubdur, 1 ad qazanubdur.
Solum ələ baqduğumda
dayım Aruzı gördüm, -
2 Baş kəsübdür, qan döküpdür,
Çöldi alubdur, ad qazanıbdır.
3 Qarşum ələ baqduğumda səni gördüm,
On altı yaş yaşladın.
4 Bir gün ola, düşəm öləm, sən qalasan - Yay çəkmədün, ox 5 atmadın,
Baş kəsmədin, qan dökmədin,
Qanlu Oğuz içində 6 çöldi almadın.
Yarınkı gün zaman dönüb, bən ölüb sən 7 qalıcaq tacım- taxtım sana verməyələr, - deyü sonumı andım, ağladım, 8 oğul! - dedi. Uruz burada soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış; 9 aydır:
A bəg baba!
Dəvəcə böyümişsən, köşəkcə aqlın yoq!
10 Dəpəcə böyümişsən, darıca beynin yoq!
Hünəri oğul 11 atadanmı görər, ögrənər,
yoxsa atalar oğuldanmı ögrənür?
12 Qaçan sən məni alub
kafir sərhəddinə çıqardın, qılıc çalub 13 baş kəsdin?
Mən səndən nə gördüm, nə ögrənim? - dedi.
Qazan 1 bəg əlin əlinə çaldı, qas-qas güldi. Aydır: “A bəglər! 2 Uruz xub söylədi, şəkər yedi. Bəglər, siz yegünüz-
§8 79 Sehiçünüz,
3 söhbətinüz dağıtmanuz. Mən bu oğlanı alayın, ava gedəyin. 4 Yedi günlik azuğla çıqayın. Ox atduğum yerləri, qılıc 5 çalub baş kəsdügüm yerləri göstərəyim. Kafir sərhəd- dinə, 6 Cızığlara, Ağlağana, Gögcə dağa aluban çıqayın. Sonra 7 oğlana gərək olur, a bəglər!” - dedi.
Qonur atın çəkdirdi, 8 butun bindi. Üç yüz mürəssə donlu yigit soyladı, 9 boyına aldı. Qırq ala gözlü yigidin Uruz boyına aldı. 10 Qazan oğlını alub qara dağlar üzərinə ava çıqdı. 11 Av avladı, quş quşladı. Sığm-keyik yıqdı. Gög 12 alan görklü çəmənə çadır tikdi. Bir qaç gün bəglər ilə 13 yedi-içdi.
D127 Məgər Başı açuq Tatyan qalasından, 1 Aqsaqa qalasından kafirin casusı vardı. Bunları 2 görüb, təkürə gəldi. Aydır: “Hay, nə oturarsan, itüni 3 ulatmayan, çətügini molatmayan! Alpanlar başı Qazan oğlancuq 4 ilə sərxoş olub yaturlar”, - dedi.
On altı bin qara donlu 5 kafir ata bindi. Qazanın üzərinə al- ğar yetdi. 6 Baqdılar gördilər altı bölük toz endi. Kimi aydır: “Keyik 7 tozıdır”. Kimi aydır: “Yağı tozıdır”. Qazan aydır: “Keyik olsa, 8 bir ya iki bölük olurdı. Bu gələn, bilmiş olun, yağıdır”, - 9 dedi. Toz yarıldı, gün kibi şıladı, dəniz kibi 10 yay qandı, meşə kibi qarardı. On altı bin ip üz11əngili, keçə börkli, azğun dinli, quzğun dilli kafir 12 çıqa gəldi. Qazan Qonur atın çəkdirdi, butun bindi. 13 Oğlı Uruz cilavısmı çəkdirdi.
D128 Bədəvi atın 1 oynatdı, qarşu gəldi.
Aydır:
Bəri gəlgil, ağam Qazan!
Dəniz 2 kibi qararub gələn nədir?
Od kibi şılayub, ıldız kibi parlayub
3 gələn nədir?
Ağız-dildən beş kəlmə xəbər mana!
Qara başım qurban 4 olsun, babam, sana! - dedi.
Qazan aydır:
Bəri gəlgil, arslanım 5 oğul!
Qara dəniz kibi yayqanıb gələn
kafirin ləşkəridir.
6 Gün kibi şılayub gələn
-ASR 80 8K**-
D129
D130
Kafirin başında aşiqidir.
Ildız 7 kibi parlayıb gələn
kafirin cidasıdır.
Azğun dinlü 8 yağı kafirdir, oğul, - dedi.
Oğlan aydır: “Yağı” deyü nəyə 9 derlər?” Qazan aydır: “Oğul, anunçun yağı derlər ki, biz anlara 10 yetsəvüz, öldürə- riz. Anlar bizə yetsə, öldürər” - dedi.
Uruz 11 aydır: “Baba, içində bəg yigitlər öldürsələr, qan sorularmı, 12 dəvilərlərmi?” Qazan aydır: “Oğul, bin kafir öldürsən, 13 kimsə səndən qan dəviləməz. Amma azğun dinlü kafirdir, 1 xub yerdə tuş oldı. Vəli mana sən yaman yerdə du- şaq 2 oldun, oğul! - dedi. Uruz burada soylamış, görəlim, 5 xanım, nə soylamış.
Uruz aydır:
Bərü gəlgil, ağam Qazan!
Qalqubanı 4 yerimdən
Bədəvi atım saqlardım bu gün içün.
Güni gəldi, ağ 5 meydanda səgirdərin
sənin içün.
Ala uran sür cidamı 6 saqlardım
bu gün içün.
Güni gəldi, qaba qarın, gen köksdə 7 oynadam
sənin içün.
Qara polat uz qılıcım saqlardım
bu 8 gün içün.
Güni gəldi, sası dinlü kafir başın
kəsdirəyim 9 səninçün.
Əgni bəg dəmür donum saqlardım bu gün içün.
10 Güni gəldi, yen-yaqalar dikdürəyim səninçün. Başımda 11 qunt işıqlar saqlardım səninçün.
Güni gəldi, qaba çomaq 12 altında yoğradım
sənin içün.
Qırq yigidim saqlardım 13 bu gün içün.
Güni gəldi, kafir başın kəsdürəyim sənünçün.
1 Aslan adım saqlardım sənin içün.
-*«|s§8 81 SK**-
Yaqa tutub kafirlə 2 uğraşayım sənin içün. Ağız-dildən bir qaç kəlmə xəbər mana!
3 Qara başım qurban olsun, ağam, sana! - dedi.
Qazan burada soylamış, 4 görəlim, xanım, nə soylamış.
Qazan aydır:
Oğul, oğul, ay 5 oğul!
Mənim ünüm anla, sözüm dinlə!
Ol kafirin
üçin 6 atub birin yarmaz oqçısı olur. “Hı!” demədin başlar 7 kəsən cəlladı olur.
Adam ətin yaxnı qılan aşbazı 8 olur.
Sən varası kafir degil.
Qalqubanı yerimdən mən 9 durayım.
Qonur atın belinə mən binəyim,
Gələn kafir mənimdir, mən 10 varayım.
Qara polat uz qılıcım çalayın,
Azğun dinlü 11 kafirdir, başların kəsəyin.
Dönə-dönə savaşaym, 12 dönə-dönə çəkişəyin,
Qılıc çalub baş kəsdügüm görgil, 13 ögrəngil,
Qara başına düşəndə gərəklüdür, - dedi.
D131 Uruz 1 burada soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış. Aydır:
A bəg 2 baba, eşidürəm.
Amma Ərafatda erkək quzı qurban içün,
3 Baba oğul qazanur ad içün.
Oğul da qılıc quşanur baba 4 ğeyrətiyçün.
Mənim də başım qurban olsun səninçün, - dedi.
5 Qazan burada soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış. Qazan 6 aydır:
Oğul, oğul, ay oğul!
Yağıya girüb baş kəsmədin,
7 Adam öldürüb qan dökmədin.
Ala gözlü qırq yigidi boyına 8 alğıl,
§8 82 gSs*®-
Köksi gözəl qaba dağlar başına çıqğıl.
Mənim 9 savaşdığım mənim dögüşdügüm,
Mənim çəkişdügim, mənim qılıclaşdığım
10 görgil, ögrəngil!
Və həm bizə pusu olğıl, oğul! - dedi.
Uruz 11 babasının sözin sımadı, qayıdub gerü döndi. 12 Yerdən yuca dağlar başına yoldaşların alub çıqdı. 13 Ol zaman- D132 da oğul ata sözin iki eləməzdi. İki 1 eyləsə, ol oğlanı qəbul eləməzlərdi. Uruz gen 2 yaqadan sügüsin sancdı durdı.
Qazan bəg gördi 3 ki, kafir qatı yaqlandı. Atından endi, arı sudan abdəst aldı. 4 Ağ alnın yerə qodı, iki rikət namaz qıldı. Adı görklü 5 Məhəmmədi yad gətürdi. Qara dinlü kafirə göz qarartdı. 6 Hayqırdı, at saldı. Qarşu vardı, qılıc urdı.
7 Gumbur-gumbur tavıllar çalındı.
Burması altun tuc 8 borular çalındı.
Ol gün cilasun bəg ərənlər dönə-9dönə savaşdı.
Ol gün qara polat uz qılıclar çalındı.
10 Ol gün qarğu dillü qaim oxlar atıldı.
Ala uran 11 sür cidalar süsəldi.
Ol gün namərdlər, muxannətlər 12 sapa yer gözətdi.
Ol gün baqa-baqa
Qazan oğlı Uruzun 13 eşqi gəldi.
D133 Aydır: “Bərü gəlün, qırq yoldaşım! Sizə qurban 1 olsun mənim başım! Görərmisiz, ağam Qazan baş kəsdi, 2 qan dök- di. “Oğlan-uşaq yimək yiməkcə gəlməz bana!” - dedi. 3 Babam bu kafirləri əsirgəmiş kibi; məni sevən yigitlərim, nə du- rarsız, 4 kafirin bir ucma dəpəlim!” - dedi. Qaraqucın oynaddı, Uruz 5 kafirin sağma at dəpdi. Sağlı-sollı kafiri xub 6 dağıtdı. Sanasan kim, dar yolda dolu düşdi. Ya qara 7 qazın içinə şahin girdi. Kafirin ucmı basdı, 8 dağıtdı. Azğun dinlü kafir bunaldı, oxa girdi. 9 Qovulan kimsə oğlanın bədəvi atın oxlatdılar. At yıxıldı. 10 Kafirlər Uruzun üzərinə çovuxdı. Uruzun qırq 11 yigidi atdan endi. Ələ qalqan baqını qısa dügdilər. 12 Qılıc sıyırdılar. Uruzun üzərinə çoq savaşdılar. 13 Qalaba qorxudar, dərin olsa, baturar. Yayanın umudı 1 olmaz. Sağın-solun Uru
§8 83 Sfeh-
D134
D135
D136
zun çevirdilər. Qırq yigidin 2 şəhid etdilər. Oğlanın üzərinə düşdilər, tutdılar. 3 Qarusından ağ əllərin bağladılar. Qıl orqan ağ boynına 4 taqdılar. Yüzi üzərinə saluban sürdilər. Ağ ətindən 5 qan çıqınca dögdilər. “Baba” deyü ağlatdılar, “ana” de- yü bozlatdılar. 6 Əli bağlu, boynı bağlu yüzi üzərinə salıb aldılar, yürüyü 7 verdilər. Uruz tutsaq oldı.
Qazanın xəbəri yoq. 8 Eylə sandı ki, yağı basıldı. At cilavı- sm döndərdi, 9 gerü döndi; gəldi, oğlmı qoduğı yerdə bulımadı. 10 “A bəglər, oğlan qancaru getdi, ola?” - dedi. Bəglər aydır: 11 “Oğlan quş yürəkli olur. Qaçub anasına getmişdir”, - 12 dedilər. Qazan qarardı, döndi. Aydır: “Bəglər, Tanrı bizə 13 bir kür oğul vermiş. Varaym, anı anası yanından alayın, 1 qılıcla paralayayın, altı bölük edəyin, altı yolun ayırdında 2 bırağayın. Bir dəxi kimsə yazı yerdə yoldaş qoyub qaçmaya!” - 3 dedi. Daxı Qonur atın ökcələdi, yola girdi. Evinə gəldi.
4 Xan qızı boyı uzun Burla xatun Qazanın gəldügin 5 eşitdi, atdan - ayqırdan, dəvədən buğra, qoyundan qoç qırdırdı. 6 “Oğlancığımın ilk avıdır; Qanlu Oğuz bəglərin toylayayım!” -
7 dedi. Xan qızı gördi kim, Qazan gəlür; yumurlanub yerindən
8 uru durdı. Samur cübbəsin əgninə aldı. Qazana qarşu gəldi. 9 Qabaq qaldırdı. Qazanın yüzinə doğrı baqdı. Sağlan 10 solma göz gəzdirdi. Oğlancuğmı - Uruzı görmədi. Qara 11 bağrı sarsıldı, düm yürəgi oynadı, qara qıyma gözləri 12 qan-yaş doldı. Qazana soylamış, görəlim, xanım, nə 13 soylamış; aydır:
Bərü gəlgil, Salur bəgi, Salur görgi Başım 1 baxtı, evim taxtı!
Xan babamın göygüsi,
Qadın anamın 2 sevgisi,
Atam-anam verdügi,
Göz açuban gördügim Könül verüb sevdügim.
Bəg yigidim Qazan!
Qalqubanı yerindən 4 uru durdın,
Oğlunla yelisi qara Qazılıq atın butun 5 bindin.
Köksi gözəl qaba dağlar öninə ava bindin
-«*s§iä 84 §*§«»-
D137
Boynı uzun bədəvi keyikin alub yıqdın.
Semiz 6 atun yüklətdin, gerü döndün.
İki vardın, bir gəlürsən, 7 yavrım qanı?
Qaranu dündə bulduğum oğlum qanı?
Bir bəgüm 8 görünməz, bağrım yanar.
Asılan-asılan qayalardan Qazan, 9 oğlan uçurdınmı?
Talı sazın aslanına yedirdinmi?
Yoxsa qara dinlü kafirə uğratdınmı?
10 Ağ əllərin qarusından bağlatdınmı?
Kafir önincə yüritdinmi?
11 Dili-damağı qurıyıb dört yanına baqdırdınmı?
Qara 12 gözdən acı yaşın dökdürdünmi?
“Qadun ana, bəg baba” 13 deyü bozlatdınmı? -dedi.
Genə soylamış, aydır:
Oğul, oğul, 1 ay oğul! Ortacım oğul!
Qarşu yatan qara dağım yüksəgi 2 oğul!
Qarannulıca gözlərim aydını oğul!
Sam yelləri 3 əsmədin, Qazan, qulağım çınlar. Sarımsaq otm yemədin, 4 Qazan, içüm göynər.
Sarı yılan soqmadan ağca tənüm 5 qalqar-şişər. Qurumışca köksümdə südüm oynar.
Yalnuzca 6 oğul görünməz, bağrım yanar.
Yalnuz oğul xəbərin, Qazan, degil 7 mana!
Diməz olursan, yana-göynə qarğaram, Qazan, sana! -dedi.8
Anası bir soy dəxi soyladı; aydır:
Qarğu cida 9 oynadanlar vardı, gəldi,
Altun cida oynadana, ya Rəb, 10 noldı?
Qaraquc ata binənlər vardı, gəldi,
Bədəvi 11 atlu bir oğula, ya Rəb, noldı?
Nökər gəldi, nayib 12 gəldi.
Yalnuz bir oğula, ya Rəb, noldı?
Yalnuz oğul 13 xəbərin, Qazan, degil mana!
Diməz olsan, yana-yana qarğaram,1 a Qazan, sana! -dedi.
§8 85 Sfeh-
D138
D139
Quru-quru çaylara su 2 saldım,
Qara donlı dərvişlərə nəzir verdim.
Yanıma, ala 3 baqduğımda qonşuma eyü baqdım. Umanına-usanana aş 4 yedirdim.
Ac görsəm, doyurdım,
Yalıncıq görsəm, donatdım.
5 Dilək ilə bir oğulı güclə buldum.
Yalnuz oğul xəbərin, 6 a Qazan, degil mana!
Diməz olsan, yana-göynə qarğaram, Qazan, 7 sana! -dedi.
Bir dəxi soylamış:
Qarşu yatan qara dağdan
8 Bir oğul uçurdunsa, degil mana,
Külünglə yıqdırayım!
9 Qamın aqan yügrək sudan
Bir oğul uçurdunsa, 10 degil mana,
Damarların tuğladayım!
Azğun dinlü kafirlərə
11 Bir oğul tutdurdunsa, degil mana,
Xan babamın yanma 12 mən varayın,
Ağır ləşkər, bol xəzinə alayın,
Paralanub 13 Qazılıq atımdan enməyincə,
Yenümlə alca qanım silməyincə,
Qol-1put olub yer yüzinə düşməyincə,
Yalnuz oğul xəbərin almayınca 2 Kafir yollarından dönməyəyin! - dedi.
Yoxsa, a Qazan, ayağımdan 3 sərmüzə atayınmı?
Qara dırnaq ağ yüzümə çalayınmı?
Güz alması 4 kibi al yanaqlarım yırtayınmı? Çənbərümə alca qanım dökəyinmi?
Ağır 5 şivən sənin orduna qomaymmı?
“Oğul, “oğul” deyübəni 6 bozlayayınmı?
Qaytabanda qızıl dəvə bundan keçdi;
Torumları 7 bundan bozlayıb belə keçdi.
Torumcuğum aldırmışam, bozlayayınmı?
8 Qaraqucda Qazılıq at bundan keçdi.
Bir dəxi soylamış:
•Aaf#? 86 AA*3'
D140
D141
Quluncuğı kişnəyüb 9 belə keçdi.
Quluncuğum aldırmışam, kişnəyəyinmi?
Ağayılda ağca 10 qoyun bundan keçdi,
Quzucuğı mənrişib belə keçdi.
Quzucağım 11 aldırmışam mənriyəyinmi?
“Oğul” deyü bozlayayınmı? - dedi.
Bir dəxi 12 soylamış:
Qalqubanı yerimdən duram, derdim.
Yelisi qara 13 Qazılıq atuma binəyim, derdim.
Qalın Oğuz içinə girəm, derdim.
1 Ala gözlü gəlin alam derdim.
Qara yerdə ağ otaqlı... dikəm, derdim.
2 Yürüyübəni oğulı ulu gərdəkə keçürəm, derdim.
Murad ilə məqsuda 3 irgürəm, derdim.
Murada yetürmədin məni,
Qara başım qarışı tutsun, 4 Qazan, səni!
Bir bəgim görünməz, bağrım yanar.
Neylədin, degil mana!
5 Diməz olsan, yana-göynə qarğaram,
Qazan, sana! - dedi.
Anası oğlanın 6 böylə digəc Qazanın aqlı başından getdi; qara bağrı sarsıldı, 7 düm yürəgi oynadı. Qarannulı gözləri qan- yaş doldı.
8 Aydır: “Görklüm, oğul gəlsə, səndənmi sorardım? Qorxma-qayırma, 9 avdadır. Avda qalan oğul içün qayırmağıl! Yedi gün bən 10 Qazana möhlət vergil! Yerdə isə, oğulı çıqarayım; gögdə 11 isə, endürəyim. Bulursam, buldum; bulmaz isəm, Tanrı verdi, 12 Tanrı aldı, neyləyəyin? Gəlübəni qara şivən sə- nünlə bilə eyləyəyin”, - 13 dedi.
Xan qızı aydır: “Qazan, oğlan avda idügin 1 andan biləyin kim, yorğun atunla, gedilmiş cidanla ardına 2 düşəsən”, - dedi. Qazan gerü döndi. Gəldügi yolı 3 əlinə alub yortdı. Dün qatdı. Anası duymadın 4 əl altından buyurdı: “Doqsan tümən gənc oğuz ardımca 5 gəlsün! Oğlan tutsaqdır, bəglər bilsün”, - dedi.
6 Ol yerə gəldi ki, yağı basılmışdı. Gördi oğlanın ala 7 gözlü qırq yigidi qırılmış. Bədəvi atı oğlanın oxlanmış 8 yatur.
§8 87 SehLeş
arasında oğlancığı leşin bulmadı. Altunluca 9 qamçısın buldı. Yəqin bildi kim, oğlı kafirə tutsaqdır, 10 ağladı:
D142
D143
Qara dağım yüksəgi oğul!
Qanlu suyum daşqunı 11 oğul!
Qocalığım vaqtı aldırduğım
yalnuz oğul! - dedi.
12 Bozladı. Kafirin izin izlədi.
Qanlu qara Dərvənddə 13 kafir dəxi qonmış idi. Oğlana qara kəpənək geydirmişlərdi. 1 Qapu eşigi üzərində arqurı bıraq- mışlardı. Girən basar, 2 çıqan basardı: “Qarı düşmən tatar oğlı əlümizə 3 girmişkən cəza ilə öldürəlim!” 4 Qapu eşigi üzərində arqurı qomışlardı ki, bu məhəldə 5 xan Qazan yetdi. Qonur atın oynatdı. Kafir, Qazanun 6 gəldügin gördi, ürkdi. Kim atın binər, kim cövşən geyər. 7 Oğlan başını qaldırdı. Aydır: “Mərə kafir, nə haldır?” 8 Kafir aydır: “Baban gəldi, “tutalım” deriz”. Oğlan aydır: “Aman, 9 mərə kafir, aman! Tanrının birliginə yoqdur güman!” Kafirlər oğlana 10 aman verdilər, əlin çözdilər, gözin açdılar. Babasına 11 oğlan qarşu gəldi; soylar, görəlim, xanım, nə soylamış. 12 Uruz aydır:
Bərü gəlgil, a bəg baba!
Nerədə bildin bənim tutsaq 13 olduğum?
Ağ əllərim ardumda bağlanduğm?
Qıl sicim ağ 1 boynuma taqıldığın?
Qara gözlü yigitlərim qırılduğın?
Sən gəlmədin, 2 baba, kafirlər danışdılar:
“Qonur atlu Qazanı tutun,
Qarusmdan 3 ağ əllərini bağlan,
Gafillücə görklü başın kəsin,
Alca 4 qanın yer yüzinə dökün,
Oğlıyla ikisini bir yerdən öldürün.
5 Ocağını söyündürün” - deyü söyləşdilər.
Xanım baba, qorxuram 6 səgirdərkən Qonur atın sürücdirəsən.
Savaşdügin vaqtm 7 kəndüni tutdurasan.
Gafillücə gözəl başın kəsdürəsən.
-ASR 88 8K**-
D144
D145
8 Ağ bürçəklü anam “oğul” derkən,
“Başım baxtı Qazan” deyü 9 ağladasan.
Qayıduban, baba, gerü döngil!
Altun ban evinə 10 sürüb varğıl!
Qarıcıq olmış anama umud olğıl!
11 Qara gözlü qız qardaşumı ağlatmağıl!
Qarıcıq olmış anamı 12 sızlatmağıl!
Oğul içün ata ölmək eyb olur,
Yaradan 13 haqqı içün, baba Qayıda döngil, evə varğıl!
Qarıcıq anam 1 qarşu gəlsə,
məni sana sorsa,
Baba, doğrı xəbər vergil!
Gördüm 2 sənin oğlun tutsaq, degil!
Qarusmdan ağ əlləri 3 bağlu, degil!
Qara qıldan sicim boynına taqılu, degil!
Qara donuz 4 damında yatur, degil!
Qıl kəpənək boyuncuğın sürər, degil!
5 Ağır buqağu topucağın dögər, degil!
Yanmış arpa ətməgi, acı 6 soğan öyni, degil!
Mənim anam mənim içün qayırmasun!
7 Bir ay baqsun, -
Bir ayda varmazsam, iki ay baqsun!
İki 8 ayda varmazsam, üç ay baqsun!
Üç ayda varmazsam, 9 öldügimi ol vaqt bilsün! Ayğır atım boğazlayub aşum 10 versün!
Yad qızı halalıma dəstur versün!
Bana 11 tutan gərdəgə ayrıq girsün!
Anam mənim içün gög geyüb, 12 qara sarınsun! Qalın Oğuz elində yasım tutsun!
Mənim 13 başım sənin yoluna qurban olsun!
Gerü dön, baba! - dedi.
Oğlan 1 bir dəxi soylamış, görəlim, xanım, nə soylamış:
2 Qarşu yatan qara dağlar istər olsa,
el yaylar,
Qanlu-3 qanlu sular əsən olsa, qanın düşər.
-«*s§iä 89 §*§«»-
D146
Qaraquc atlar əsən 4 olsa, qulun doğar.
Qaytabanda qızıl dəvə əsən olsa, torum 5 verür. Ağayılda ağca qoyun əsən olsa, quzı verür.
6 Bəg ərənlər əsən olsa, oğlı doğar.
Sən əsən ol, 7 anam əsən olsun Məndən yegrək Qadir sizə oğul verə.
8 Ağ südini anam mana halal eyləsün.
Savaşmağıl, qayıda 9 döngil, baba, gerü, -dedi.
Xan Qazan burada soylamış, görəlim, 10 xanım, nə soyla- mış. Aydır:
Oğul, oğul, ay oğul!
Qarşu 11 yatan qara dağım yüksəgi oğul!
Güclü belim qüvvəti, 12 canım oğul!
Qarannulu gözlərim aydını oğul!
Alar danla 13 yerimdən durduğım səninçün.
Qonur atım yorultmışam sənin içün.
1 Ağ donuma kir əgləndi səninçün.
Mənim başım qurban olsun,
2 canım oğul, səninçün.
Sən gedəli ağlamağım gögdə ikən
3 yerə endi.
Gumbır-gumbır tavullar dögülmədi.
Ağır-ulu 4 divanım sürülmədi.
Səni bilən bəg oğulları
ağ çıqardı, 5 qara geydi.
Qaza bənzər qızım-gəlinüm
ağ çıqardı, qara geydi.
6 Qarıcuq anan qan-yaş dökdi.
Ağ saqallu baban 7 bunlu oldı.
Qayıduban buradan, oğul, evə varsam;
8 Ağca yüzlü anan qarşu gəlüb oğul desə,
Ağ əlləri 9 ardına bağlu, deyəyinmi?
Ağ boynında qıl orğan taqılu, 10 deyəyinmi?
Kafir yanınca yayaq yürür, deyəyinmi?
Mənim namusım 11 qanda vara, oğul? - dedi.
-«*s§iä 90
D147
D148
Qıl kəpənək boyuncuğm sürər, 12 deyəyinmi?
Ağır buqağu topucağm dögər, deyəyinmi?
Arpa ətməgi, 13 acı soğan öynəcigi, deyəyinmi?
Qazan genə aydır:
Qarşu 1 yatan qara dağlar qarısa,
otı bitməz, el yaylamaz. Aqındılı 2 görklü sular qarısa,
qara daşmaz.
Qaytabanlar qarısa, 3 kürüm verməz.
Qaraquclar qarısa, qulun verməz.
Ər yigitlər 4 qarısa, oğlı doğmaz.
Baban qarı, anan qarı,
Səndən 5 yegrək Qadir bizə oğul verməz.
Versə dəxi sənin yerin tuta 6 bilməz.
Asmanlu gögdə qara bulut oluban
kafirin üzərinə 7 gurlayayım. Ağ yıldırım olup şaqıyayım.
Kafiri qamış kibi 8 od oluban yandırayım.
Doquzını bir yerinə saydurayım.
Uruşmadan, 9 dögüşmədən aləmi doldurayım. Yaradan Allahdan mədəd! - dedi.
10 Qonur atından yerə endi, aqub gedən arı sudan abdəst 11
aldı. Ağ alnını yerə qodı; namaz qıldı, ağladı. Qadir Tanrıdan
12 hacət dilədi. Yüzin yerə sürdi. Məhəmmədə salavat gətürdi.
13 Dəvə kibi kükrədi, arslan kibi anradı. Nərə urub 1 hayqırdı. Baba yalnuz kafirə at dəpdi, qılıc urdı. 2 Dönə-dönə bir zaman yaxşı savaş eylədi, kafir alam 3 dedi, alamadı. Bir saatda kafirə üç kərrə at dəpdi. 4 Nagah gözi qapağına qılıc toqundı. Qara qanı şorladı, 5 gözinə endi. Özin sarb yerlərə saldı. Görəlim, imdi 6 Yaradan neylər.
Məgər xanım, Boyı uzun Burla xatun oğlancuğını 7 andı, qərarı qalmadı. Qırq incə bellü qız oğlanla 8 Qara ayğırın dart- dırdı, butun bindi. Qara qılıcın quşandı. 9 “Başım tacı Qazan gəlmədi” deyü izin izlədi, getdi. Gəlü-10 * 12 13gəlü, Qazana yaqın gəldi. Qazan halalını tanımadı. Xan 11 qızının Qazan üzərinə gəldi. Aydır:
-«***§#1 91 gÄf»®-
D149
D150
Qara ayğırın cilavısını 12 mana dartğıl, yigit!
Təkyə tutub yüzümə baqğıl yigit!
Altundağı 13 qara ayğırı mana vergil, yigit!
Əlündəki sür cidanı,
1 Yanındağı gög poladını mana vergil, yigit!
Bu günümdə umud 2 olğıl mana!
Qala-ölkə verəyin sana! - dedi.
Xatun aydır:
3 Qarşım ala, yigit, məni nə mənlərsən?
Keçmiş mənim günümi nə andırarsan?
4 Qalqubanı yerindən duran Qazan!
Qaragöz atın belinə yatan 5 Qazan!
İlğıyuban qara dağım yıqan Qazan!
Kölgəsicə qaba ağacım 6 kəsən Qazan!
Bıçaq alub, qanadlarım qıran Qazan!
Yalnuzca 7 oğlum Uruza qıyan Qazan!
At üstində əglənməyüb 8 yortan, Qazan,
sənin belin olmuş.
Üzəngiyə dərmiyən 9 dizin olmuş,
Xan qızı halalını tanımayan gözün olmuş!
10 Bunalmışsan, sana nolmuş?
Çal qılıcın, yetdim, Qazan! - dedi.
11 Bu məhəldə Oğuz ərənləri bir-bir yetdi. Görəlim, xanım, kimlər yetdi. 12 Qara dərə ağzında Qadir verən, qara buğa dərisindən beşiginin 13 yapuğı olan, acığı tutanda qara daşı kül eyləyən, qara 1 bığın yedi yerdə ənsəsində dügən Qazan qardaşı 2 Qaragünə çapar yetdi: “Çal qılıcın, qardaş Qazan, yetdim!” - 3 dedi.
Anun ardınca, görəlim, xanım, kimlər yetdi. Dəmür 4 qapu Dərvəndəki dəmür qapuyı qapub alan, altmış tutam 5 ala göndərinin ucında ər bögürdən, Qazan kibi pəhlivanı 6 bir savaşda üç kərrə atından yıqan Qıyan Selcik oğlı 7 Dəlü Dondar çapar yetdi: “Çal qılıcın, ağam Qazan, yetdim” - 8 dedi.
Anun ardınca, görəlim, xanım, kimlər yetdi.
Varıban dəstur9sızca Bayındır xanın yağısın basan, altmış bin 10 kafirə qan qusduran öəflət qoca oğlı Şir Şəms11əddin çapar yetdi: “Çal qılıcın, ağam Qazan, yetdim!” - 12 dedi.
-«*s§iä 92
Anun ardınca, görəlim, kimlər yetdi.
D151 Parasarın 13 Bayburd hasarından parlayıb uçan, at alaca 1
gərdəginə qarşu gələn Qalın Oğuz imrəncəsi, Qazan bəgin yı- nağı Boz 2 ayğırlu Beyrək çapar yetdi: “Çal qılıcın, xanım Qazan, yetdim!” - 3 dedi.
Anun ardınca, görəlim, kimlər yetdi. Çayın baqsa 4 çal- malu, çal qara quş ərdəmlü, qur qurma quşaqlı, qulağı altun 5 köpəli, Qalın Oğuz bəglərini bir-bir atdan yıqan Qazılıq 6 qoca oğlı bəg Yegnək çapar yetdi: “Çal qılıcın, ağam 7 Qazan, yetdim!” - dedi.
Anun ardınca, görəlim, kimlər yetdi. Yigirmi 8 dört boym oxşayan Dəli Dondar yetdi. Anun 9 ardınca bin qövm başları Dügər yetdi. Anun ardınca 10 bin Bəgdiz başları Əmən yetdi. Anun ardınca doquz 11 qoca başları Aruz yetdi. Saydığımca Oğuz bəgləri 12 dükənsə olmaz.
Qazanın bəgləri həb yetdi, üzərinə 13 yığnaq oldı. Arı sudan abdəst aldılar.
D152 İki 1 rikət namaz qıldılar. Adı görklü Məhəmmədə salavat gətürdilər. 2 Bitəkəllüf kafirə at saldılar, qılıc urdılar. Ol 3 gün cigərində olan ər yigitlər bəlürdi. Ol gün 4 namərdlər sapa yer gözətdi. Bir qiyamət savaş oldı, 5 meydan dolu baş oldı. Qiyamətin bir güni oldı. 6 Bəg nökərdən, nökər bəgdən ayrıldı.
Daş Oğuz bəgləri ilə 7 Dondar sağa dəpdi. Cılasun yigit- ləriylə Qarabudaq 8 sola dəpdi. Qazan kəndü dopa dəpdi. Tə- kür ilə 9 Şökli Məlikə həvala oldı. Bögürdübəni atdan yerə saldı. 10 Alca qanın yer üzərinə dökdi.
Sağ tərəfdə Qara 11 Tükən Məlikə Dondar qarşu gəldi, qı- lıcladı yerə 12 saldı. Sol tərəfdə Buğacıq Məlikə Qarabudaq qarşu 13 gəldi. Sancubanı yerə çaldı, dəpərtmədin başın kəsdi.
D153 1 Boyı uzun Burla xatun qara tuğm kafirin qılıcladı, 2 yerə saldı.
Təkür alındı, kafir qaçdı. Dərələrdə 3 kafirə qırğun girdi. On beş bin kafir: kimi qırıldı, 4 kimi tutuldı.
Qazan, oğlı üzərinə gəldi. Endi, əlin 5 çözdi. Quca-quca ata ilə oğul görüşdi.
Üç 6 yüz yigit Oğuzdan şəhid oldı. Qazan oğlancuğm 7 qurtardı, gerü döndi. öəza mübarək oldı. Oğuz 8 bəgləri toyum oldı.
Ağca qala Sürməlüyə gəlüb, Qazan 9 qırq otaq dikdirdi. Yedi gün yedi gecə yemə-içmə 10 oldı. Qırq evli qulla qırq ca-
§8 93 S e h -
D154
riyə oğlı başına 11 çevirdi, azad eylədi. Cılasun ərənlərə qara ölkə 12 verdi, cübbə-çuqa verdi.
Dədəm Qorqut gəlübən 13 şadlıq çaldı. Bu oğuznaməyi düzdi-qoşdı.
1 Böylə dedi:
İmdi qanı dedügim bəg ərənlər!?
Dünya 2 mənim deyənlər!
Əcəl aldı, yer gizlədi;
Fani dünya kimə 3 qaldı?
Gəlimli-gedimli dünya,
Axirət-son ucı 4 ölümli dünya!..
Yum verəyim, xanım:
Yerlü qara dağın yıqılmasun!
5 Kölgəlicə qaba ağacın kəsilməsün!
Qamın aqan 6 görklü suyun qurımasun!
Qanadlarun ucı qırılmasun!
7 Qadir səni namərdə möhtac etməsün!
Çaparkən ağ-boz atın 8 büdrəməsün!
Çalışanda qara polat uz qılıcın 9 gedilməsün!
Allah verən umızın üzülməsün!
Axır-sonı 10 arı imandan ayırmasun!
Ağ alnunda beş kəlmə dua qıldıq,
11 qəbul olsun!
Yığışdırsun-duruşdursun günahınızı,
12 Adı görklü Məhəmmədə bağışlasun!
Xanım, hey!

İzahlar

[redaktə]