İstifadəçi:Rahib Bəşər (Yazıçı-şair): Redaktələr arasındakı fərq

Vikimənbə saytından
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Səhifənin məzmunu '<!--- LÜTFƏN, BU SƏTRƏ TOXUNMAYIN ---> {{Qaralama dəftəri}} <!-- ALT XƏTDƏN AŞAĞI YAZA BİLƏRSİNİZ --->' yazısı ilə dəyişdirildi
Teqlər: Dəyişdirildi Əllə geri qaytarma
Redaktənin izahı yoxdur
Teq: Geri qaytarıldı
Sətir 1: Sətir 1:
Yəlda bayramı
<!--- LÜTFƏN, BU SƏTRƏ TOXUNMAYIN --->
Allahın adı ilə
{{Qaralama dəftəri}}
Giriş: Bir neçə min ildir ki, payızın son gecəsi, ilin ən qaranlıq və ən uzun gecəsi olan Yalda gecəsi iranlılar tərəfindən qeyd olunur. İranın müxtəlif şəhərlərində bu yaddaqalan gecənin müxtəlif mərasim və adətləri birlikdə qeyd olunur. Günəşin ekvatordan ən uzaq olduğu “Yəlda gecəsi” şimal yarımkürəsinin qış və cənub yarımkürəsinin yay fəsli ilə nəticələndiyi gecədir. Qış gündönümü min illərdir qədim ayinlər üçün bəhanədir. Bu gün qədim İranda “Şəb-e Çelle”, yəhudilər arasında “Hanukka”, Xristianlar arasında “Milad” adlandırılıb. Ancaq bu ayinlərdən başqa, hər ölkənin mədəniyyətində ilin ən uzun gecəsini yaşatmaq üçün bir adət var. Yəlda sözü, Sasanilər dövründən bəri, Suriya yazısını (əlifba sağdan sola) istifadə etməyə meyilli olduqlarından etibarən istifadə edilmişdir. Yəlda - eyni doğum, semit dilinin Fars dilinə daxil olduğu günün doğumu deməkdir. Qeyd etmək lazımdır ki, İranın bir çox yerində, xüsusilə cənub və cənub-şərqdə, ilin ən uzun gecəsini adlandırmaq üçün Yəlda gecəsi əvəzinə “Şab-e Çelle” birləşməsindən istifadə olunur. Yəlda gecəsi çox canlı bir bayramdır və dünyadakı bütün xristianlar onu Məsihin ad günü adı altında qeyd edirlər. Yəlda - qışın ilk uzun gecəsi və ilin ən uzun gecəsini təşkil edilən mərasimlər çox qədim bir tarixə malikdir və İzad Mehr ilə əlaqədardır. Qədim İranın ən qədim bayramlarından biri olan bu bayram “Şəb-e Çelle” adlanır. “Çelleye Bozorg”, “Xorram günü” nün qeyd olunduğu yanvar ayının ilk günündən əsrin təntənəsi olan Bəhmənın onuncu gününə qədər davam edir. Bu günlərdə soyuğun
<!-- ALT XƏTDƏN AŞAĞI YAZA BİLƏRSİNİZ --->

şiddəti daha çox olur, sonra Bəhmənin 10-dan Esfəndın 20-sinə qədər davam edən kiçik bir fırtına gəlir və soyuq getdikcə azalır.
Ən qədim İran festivallarından biri də “Yəlda gecəsi” şənliyidir. Dünyadakı iranlılar 21 dekabrda bu gecəni ailələri və dostları ilə birlikdə qeyd edirlər.
Yəlda gecəsi, "ad günü gecəsi", "Mitranın ad günü" və ya “Çillə gecəsi” qədim zamanlardan bəri yayğın olan qış dəyişikliyinin qeydidir.
Şimali Yarımkürədə ilin ən uzun gecəsi olan Yəlda bayramı, qış gündüzü ərəfəsində keçirilir. Yəlda bayramı təqvim dəyişikliklərinə əsasən, hər il 20 və ya 21 dekabr tarixlərinə təsadüf edir.
İranla yanaşı, Əfqanıstan, Tacikistan, Özbəkistan, Türkmənistan və Qafqazda ortaq bir ənənə olaraq hər ilin bu vaxtında Yəlda gecəsini qeyd edirlər.
İranlılar Yəlda gecəsində qışın gəlişini, günəşin yenidən doğulmasını və işığın zülmət üzərində zəfərini qeyd edirlər. İnsanlar qədim zamanlarda bilirdilər ki, qışın ilk günündən başlayaraq günlər uzanır və gecələr qısalır. Onlar qaranlığı şərin simvolu hesab edirdilər. Buna görə Yəldadan sonra ilk səhəri günəşin və işığın qaranlıq və pis qüvvələr üzərində qələbə günü hesab edərək, onu bayram olaraq qeyd etdilər. Fındıq və quru meyvələr bu gecə üçün hazırlanan və İranın müxtəlif bölgələrindən asılı olaraq istifadə olunan qidalar sırasındadır. Bütün qidalar arasında əsasən qarpız, nar, qırmızı alma, xurma və bişmiş çuğundur kimi meyvələri yemək daha populyardır.
Buna görə də, günəşin rəmzi sayılan bu meyvələrin rənginin onları bu bayramın əsas komponentləri halına gətirdiyini söyləmək olar.

Yəlda Gecəsi ilə tanışlıq
Keçmişdən bu günə qədər Yəlda gecəsinin xüsusi adətləri: Qədim İranın ən vacib gecələrindən biri də bu günə qədər iranlılar tərəfindən uzun müddət vacib sayılan Yalda gecəsidir. Bu günə qədər yalnız dəyəri azalmır, həm də iranlılar arasında çox xüsusi bir yer tapır.
Yalda gecəsi ilin ən uzun gecəsidir, payızın son günü, qışın ilk günü, 1 yanvarda günəşin doğuşuna qədər olan günəşin batması ilə şimali yarımkürədə qış gündüzünə təsadüf edir. Bu zaman gecələr qısalır, gündüzlər isə uzanır.
Yəldada od yandırmaq
Atəş yandırmaq qədimlərin gözündə bir işığın və günəşin bir simvolu olduğundan, bəziləri də şeytanın qaranlığını və pisliyini aradan qaldırmaq üçün bildiklərindən qaranlıqdan və şeytanın qüvvələrindən xilas olmaq məqsədilə, birlikdə dairəvi bir ocaq yandırardılar.
Yəlda gecəsində hekayə oxumaq
Yəlda gecəsi ailələr bir araya gələrək ağsaqqalların şeir və qəhrəmanları pəri, cin və olan qeyri-real kiçik heyvanlar olan hekayələrini dinləyirdilər. Bu xoş və cəlbedici hekayələrin hər uşaq tərəfindən eşidildiyi şübhəsizdir.
Hər şəhərin və ya vilayətin mədəniyyətindən asılı olaraq özləri ilə əlaqəli hekayələr nəql olunur. Məsələn, Hüseyn Kürd Şəbüstəri hekayəsi azərbaycanlılar arasında, Şahnamə hekayələri Xorasanlılar arasında yayğındır.

Yəlda gecəsində Hafizin falı və Şahnaməni oxumaq
Yəlda gecələrində Şahnamə oxumaq və Hafizin falçılığı iranlıların başqa bir əyləncəsidir və uzun müddətdir ki, Hafizdən bir söz almaq, bunu söyləməsi lazım olan böyük məclislərin başçılarından bu cümləni söyləməsini xahiş etmək adətdir. Öz-özünə təkrarlamaq üçün: Ey Hafiz Şirazi, sən hər sirri kəşf edənsən, bir söz istəyirəm, mənə münasibət bildir ...
Sonra kitabı açıb sağ tərəfdəki soneti oxuyub, falın cavabını öyrənir. Sonetin ortası ilə qarşılaşsalar, ulduz falı sonetin əvvəlindən, yəni arxa səhifəsindən oxunmalıdır. Pozitiv məzmun sudan çıxdı. Yəni falçılıq yaxşıdır və ya mənfi olsa pis deməkdir.
Həm də Şahnamə oxumaq “Yəlda gecəsi” nin çoxdan bəri yayılmış ən ayrılmaz proqramlarından biridir. Şahnamələr povest şəklində oxunarsa, cazibəsi çox daha böyük olar. Ailənizdə belə bir insanın olması böyük bir şansdır.


Yəlda gecəsində süfrə açmaq
Yəlda gecəsində şam yeməyi zamanı, müxtəlif qida və yeməklərin hazırlanması, bu unudulmaz gecənin nar, qarpız və digər növ nemətlər – xüsusilə də qoz-fındıq və meyvələrin yer aldığı ayinlərdən biridir. Süfrə açılır və süfrənin əsas hissələrindən biri olan, əslində isə, bu bayramın əsası sayılan qurudulmuş və yaş meyvələr, qoz-fındıqlardır.


Zərdüştlər bunu “Lork” adlandırırdılar. Digər komponentlər arasında isə, ətrdanlar, atəşdanlar, buxardanlar və barsam var idi. Barsam, gümüş və düyü metaldan hazırlanmış bir dua aləti və ya xüsusi bir bitki budağıdır.
Yəlda gecəsinin özəl meyvələri
Yəlda gecəsinin əsas meyvəsi nardır. Çünki qədimlər bunu bir bərəkət və məhsuldarlıq hesab edirdilər. Onun gözəl toxumları və qırmızı rəngi günəşin və xoşbəxtliyin simvoludur. Əslində isə stolda nar yemək və içmək “Yəlda gecəsi” onun mühüm sehrinin təsirinə inamından


qaynaqlanırdı. Buna görə nar yeyib ona müraciət edərək məhsuldarlığını və xeyir-duasını artırardılar.
Nar meyvəsinin müqəddəsliyi qədim dövrlərdən bəri hər kəs üçün sübut edilmişdir və hətta dünyanın böyük dinləri arasında xüsusi bir yerə sahibdir. Çünki adı əfsanə və miflərdə çəkilir. Zərdüştlük dini mərasimlərində onun budaqlarından və meyvələrindən istifadə olunduğunu bilmək maraqlıdır.
Ancaq qarpız da nar kimi yəlda gecəsinin də ən xüsusi meyvələrindən biridir. Amma burada ortaya çıxan sual budur ki, qarpız soyuyanda bir az qəribə deyilmi? Qarpızın yay meyvəsi olduğubilindiyi üçün parlaq rəngindən əlavə istiliyi və yayın istisi, eyni zamanda günəşin simvoludur.
Əlbəttə ki, portağal, alma, xurma, armud və ya tənbəl balqabaq kimi digər meyvələr, həmçinin də sitrus meyvələri yəldada istifadə edilə bilər.

13:22, 18 dekabr 2020 versiyası

Yəlda bayramı Allahın adı ilə Giriş: Bir neçə min ildir ki, payızın son gecəsi, ilin ən qaranlıq və ən uzun gecəsi olan Yalda gecəsi iranlılar tərəfindən qeyd olunur. İranın müxtəlif şəhərlərində bu yaddaqalan gecənin müxtəlif mərasim və adətləri birlikdə qeyd olunur. Günəşin ekvatordan ən uzaq olduğu “Yəlda gecəsi” şimal yarımkürəsinin qış və cənub yarımkürəsinin yay fəsli ilə nəticələndiyi gecədir. Qış gündönümü min illərdir qədim ayinlər üçün bəhanədir. Bu gün qədim İranda “Şəb-e Çelle”, yəhudilər arasında “Hanukka”, Xristianlar arasında “Milad” adlandırılıb. Ancaq bu ayinlərdən başqa, hər ölkənin mədəniyyətində ilin ən uzun gecəsini yaşatmaq üçün bir adət var. Yəlda sözü, Sasanilər dövründən bəri, Suriya yazısını (əlifba sağdan sola) istifadə etməyə meyilli olduqlarından etibarən istifadə edilmişdir. Yəlda - eyni doğum, semit dilinin Fars dilinə daxil olduğu günün doğumu deməkdir. Qeyd etmək lazımdır ki, İranın bir çox yerində, xüsusilə cənub və cənub-şərqdə, ilin ən uzun gecəsini adlandırmaq üçün Yəlda gecəsi əvəzinə “Şab-e Çelle” birləşməsindən istifadə olunur. Yəlda gecəsi çox canlı bir bayramdır və dünyadakı bütün xristianlar onu Məsihin ad günü adı altında qeyd edirlər. Yəlda - qışın ilk uzun gecəsi və ilin ən uzun gecəsini təşkil edilən mərasimlər çox qədim bir tarixə malikdir və İzad Mehr ilə əlaqədardır. Qədim İranın ən qədim bayramlarından biri olan bu bayram “Şəb-e Çelle” adlanır. “Çelleye Bozorg”, “Xorram günü” nün qeyd olunduğu yanvar ayının ilk günündən əsrin təntənəsi olan Bəhmənın onuncu gününə qədər davam edir. Bu günlərdə soyuğun

şiddəti daha çox olur, sonra Bəhmənin 10-dan Esfəndın 20-sinə qədər davam edən kiçik bir fırtına gəlir və soyuq getdikcə azalır. Ən qədim İran festivallarından biri də “Yəlda gecəsi” şənliyidir. Dünyadakı iranlılar 21 dekabrda bu gecəni ailələri və dostları ilə birlikdə qeyd edirlər. Yəlda gecəsi, "ad günü gecəsi", "Mitranın ad günü" və ya “Çillə gecəsi” qədim zamanlardan bəri yayğın olan qış dəyişikliyinin qeydidir. Şimali Yarımkürədə ilin ən uzun gecəsi olan Yəlda bayramı, qış gündüzü ərəfəsində keçirilir. Yəlda bayramı təqvim dəyişikliklərinə əsasən, hər il 20 və ya 21 dekabr tarixlərinə təsadüf edir. İranla yanaşı, Əfqanıstan, Tacikistan, Özbəkistan, Türkmənistan və Qafqazda ortaq bir ənənə olaraq hər ilin bu vaxtında Yəlda gecəsini qeyd edirlər. İranlılar Yəlda gecəsində qışın gəlişini, günəşin yenidən doğulmasını və işığın zülmət üzərində zəfərini qeyd edirlər. İnsanlar qədim zamanlarda bilirdilər ki, qışın ilk günündən başlayaraq günlər uzanır və gecələr qısalır. Onlar qaranlığı şərin simvolu hesab edirdilər. Buna görə Yəldadan sonra ilk səhəri günəşin və işığın qaranlıq və pis qüvvələr üzərində qələbə günü hesab edərək, onu bayram olaraq qeyd etdilər. Fındıq və quru meyvələr bu gecə üçün hazırlanan və İranın müxtəlif bölgələrindən asılı olaraq istifadə olunan qidalar sırasındadır. Bütün qidalar arasında əsasən qarpız, nar, qırmızı alma, xurma və bişmiş çuğundur kimi meyvələri yemək daha populyardır. Buna görə də, günəşin rəmzi sayılan bu meyvələrin rənginin onları bu bayramın əsas komponentləri halına gətirdiyini söyləmək olar.

Yəlda Gecəsi ilə tanışlıq Keçmişdən bu günə qədər Yəlda gecəsinin xüsusi adətləri: Qədim İranın ən vacib gecələrindən biri də bu günə qədər iranlılar tərəfindən uzun müddət vacib sayılan Yalda gecəsidir. Bu günə qədər yalnız dəyəri azalmır, həm də iranlılar arasında çox xüsusi bir yer tapır. Yalda gecəsi ilin ən uzun gecəsidir, payızın son günü, qışın ilk günü, 1 yanvarda günəşin doğuşuna qədər olan günəşin batması ilə şimali yarımkürədə qış gündüzünə təsadüf edir. Bu zaman gecələr qısalır, gündüzlər isə uzanır. Yəldada od yandırmaq Atəş yandırmaq qədimlərin gözündə bir işığın və günəşin bir simvolu olduğundan, bəziləri də şeytanın qaranlığını və pisliyini aradan qaldırmaq üçün bildiklərindən qaranlıqdan və şeytanın qüvvələrindən xilas olmaq məqsədilə, birlikdə dairəvi bir ocaq yandırardılar. Yəlda gecəsində hekayə oxumaq Yəlda gecəsi ailələr bir araya gələrək ağsaqqalların şeir və qəhrəmanları pəri, cin və olan qeyri-real kiçik heyvanlar olan hekayələrini dinləyirdilər. Bu xoş və cəlbedici hekayələrin hər uşaq tərəfindən eşidildiyi şübhəsizdir. Hər şəhərin və ya vilayətin mədəniyyətindən asılı olaraq özləri ilə əlaqəli hekayələr nəql olunur. Məsələn, Hüseyn Kürd Şəbüstəri hekayəsi azərbaycanlılar arasında, Şahnamə hekayələri Xorasanlılar arasında yayğındır.

Yəlda gecəsində Hafizin falı və Şahnaməni oxumaq Yəlda gecələrində Şahnamə oxumaq və Hafizin falçılığı iranlıların başqa bir əyləncəsidir və uzun müddətdir ki, Hafizdən bir söz almaq, bunu söyləməsi lazım olan böyük məclislərin başçılarından bu cümləni söyləməsini xahiş etmək adətdir. Öz-özünə təkrarlamaq üçün: Ey Hafiz Şirazi, sən hər sirri kəşf edənsən, bir söz istəyirəm, mənə münasibət bildir ... Sonra kitabı açıb sağ tərəfdəki soneti oxuyub, falın cavabını öyrənir. Sonetin ortası ilə qarşılaşsalar, ulduz falı sonetin əvvəlindən, yəni arxa səhifəsindən oxunmalıdır. Pozitiv məzmun sudan çıxdı. Yəni falçılıq yaxşıdır və ya mənfi olsa pis deməkdir. Həm də Şahnamə oxumaq “Yəlda gecəsi” nin çoxdan bəri yayılmış ən ayrılmaz proqramlarından biridir. Şahnamələr povest şəklində oxunarsa, cazibəsi çox daha böyük olar. Ailənizdə belə bir insanın olması böyük bir şansdır.


Yəlda gecəsində süfrə açmaq Yəlda gecəsində şam yeməyi zamanı, müxtəlif qida və yeməklərin hazırlanması, bu unudulmaz gecənin nar, qarpız və digər növ nemətlər – xüsusilə də qoz-fındıq və meyvələrin yer aldığı ayinlərdən biridir. Süfrə açılır və süfrənin əsas hissələrindən biri olan, əslində isə, bu bayramın əsası sayılan qurudulmuş və yaş meyvələr, qoz-fındıqlardır.


Zərdüştlər bunu “Lork” adlandırırdılar. Digər komponentlər arasında isə, ətrdanlar, atəşdanlar, buxardanlar və barsam var idi. Barsam, gümüş və düyü metaldan hazırlanmış bir dua aləti və ya xüsusi bir bitki budağıdır. Yəlda gecəsinin özəl meyvələri Yəlda gecəsinin əsas meyvəsi nardır. Çünki qədimlər bunu bir bərəkət və məhsuldarlıq hesab edirdilər. Onun gözəl toxumları və qırmızı rəngi günəşin və xoşbəxtliyin simvoludur. Əslində isə stolda nar yemək və içmək “Yəlda gecəsi” onun mühüm sehrinin təsirinə inamından


qaynaqlanırdı. Buna görə nar yeyib ona müraciət edərək məhsuldarlığını və xeyir-duasını artırardılar. Nar meyvəsinin müqəddəsliyi qədim dövrlərdən bəri hər kəs üçün sübut edilmişdir və hətta dünyanın böyük dinləri arasında xüsusi bir yerə sahibdir. Çünki adı əfsanə və miflərdə çəkilir. Zərdüştlük dini mərasimlərində onun budaqlarından və meyvələrindən istifadə olunduğunu bilmək maraqlıdır. Ancaq qarpız da nar kimi yəlda gecəsinin də ən xüsusi meyvələrindən biridir. Amma burada ortaya çıxan sual budur ki, qarpız soyuyanda bir az qəribə deyilmi? Qarpızın yay meyvəsi olduğubilindiyi üçün parlaq rəngindən əlavə istiliyi və yayın istisi, eyni zamanda günəşin simvoludur. Əlbəttə ki, portağal, alma, xurma, armud və ya tənbəl balqabaq kimi digər meyvələr, həmçinin də sitrus meyvələri yəldada istifadə edilə bilər.