Kitabi-Dədə Qorqud/İç oğuza daş oğuz asi olub Beyrək öldügi boyı bəyan edər

←Salur Qazan tutsaq olub oğlı Uruz çıqardığı boyı bəyan edər

Kitabi-Dədə Qorqud. İç oğuza daş oğuz asi olub Beyrək öldügi boyı bəyan edər

İÇ OĞUZA 8 DAŞ OĞUZ ASİ OLUB BEYRƏK ÖLDÜGİ 9 BOYI BƏYAN EDƏR
Üç Oq, Boz Oq yığnaq olsa, 10 Qazan evin yağmaladardı. Qazan gerü evin yağmalatdı. Amma 11 Daş Oğuz bilə bulın- madı. Həmin İç Oğuz yağmaladı.
12 Qaçan Qazan evin yağmalatsa, halalının əlin alur, dışra çıqardı, 13 ondan yağma edərdi.
D292 Daş Oğuz bəglərindən Aruz, Əmən və qalan 1 bəglər bunı eşitdilər, ayıtdılar ki, “Baq, baq! Şimdiyə dəkin Qazanın 2 evin bilə yağma edərdik. Şimdi neçün bilə olmayavuz?” - dedilər. 3 İttifaqı cəmi Daş Oğuz bəgləri Qazana gəlmədilər, ədavət 4 eylədilər.
Qılbaş deyərlər, bir kişi vardı. Qazan aydır: “Mərə Qılbaş, 5 bu Daş Oğuz bəgləri xanım bilə gəlürlərdi. Şimdi neçün gəlmədilər?” - 6 dedi. Qılbaş aydır: “Bilməzmisin, neçün gəlmədilər? Evin yağmalatdığın 7 dəm Daş Oğuz bilə bulınmadı, səbəb oldur”, - dedi. Qazan 8 aydır: “Ədavət bağladılar, hə- mi?” - dedi. Qılbaş aydır: “Xanım, mən 9 varayın, onların dostlığın-düşmənligin biləyin”, - dedi. 10 Qazan aydır: “Sən bilürsən, var!” - dedi.
Qılbaş bir qaç adam 11 ilə binüb, Qazanın dayısı Aruzun evinə gəldi. Aruz12 dəxi altun günlügin dikmişdi, oğlanlarıyla oturmışdı. 13 Qılbaş gəlüb Aruza salam verdi, aydır: “Qazan D293 bunlu oldı. 1 Əlbətdə, dayım Aruz mana gəlsün, - dedi. Qara
başım bunaldı, 2 üzərümə yağı gəldi. Dəvələrim bozlatdılar, Qaraqucda 3 Qazılıq atlarım kişnətdilər. Qaza bənzər qızımız- gəlinümiz bunlu 4 oldı. Mənim qara başıma gör nələr gəldi. Dayım Aruz gəlsün”, - 5 dedi.
Aruz aydır: “Mərə Qılbaş, ol vaqt kim, Üç, Boz Oq 6 yığnaq olsa, ol vaqt Qazan evin yağma edərdi. Suçumuz 7 nəydi ki, yağmada bilə olmadıq? - dedi. Həmişə Qazanın başına 8 bunlu gəlsün, dayısı Aruzı daim ana dursun. Biz Qazana 9 düşməniz, bəllü bilsün!” - dedi.
Qılbaş burada soylamış, görəlim, 10 xanım, nə soylamış, aydır: •Hal#? 164H#^-*3-
D294
D295
Mərə qavat,
Qalqubanı Qazan xan yerindən 11 dun gəldi.
Ala dağda çadırın-otağın dikdi.
Üç 12 yüz altmış altı alp ərənlər
yanma yığnaq oldı.
Yemək-içmək 13 arasında bəglər səni andı.
Üstümüzə yağı-nəsnə gəlmədi.
1 Mən sənin dostlığın-düşmənlığın
sınayu gəldim.
Qazana 2 düşmən imişsən, bildim! - dedi.
Qalqub “Xoş qal!” deyüb 3 getdi.
Aruz ğayət səxt oldı. Daş Oğuz bəglərinə 4 adam saldı. “Əmən gəlsün, Alp Rüstəm gəlsün, Dönəbilməz 5 Dülək Uran gəlsün, gerü qalan bəglər həb gəlsün!” - dedi.
6 Daş Oğuz bəgləri həp yığnaq oldı. Ala bargah otaqların 7 düzə dikdi. Atdan-ayğırdan, dəvədən buğra, qoyundan qoç 8 qırdırdı. Daş Oğuz bəglərinə ağırlıq edüb toyladı. 9 Aydır: “Bəglər, mən sizi niyə qağırdım, bilürmisiz?” Ayıtdılar: “Bilməzüz”. 10 Aruz aydır: “Qazan bizə Qılbaşı göndərmiş. Elim-günüm çapıldı, 11 qara başım bunlu oldı, dayım Aruz mana gəlsün, - demiş. Qılbaşa 12 ayıtdım ki, qaçan ki Qazan evin yağmaladardı, Daş Oğuz 13 bəgləri bilə yağmalardı. Bəglər gəlür, Qazanı salamlar, gedərdi. Şimdi suçumuz nə oldı kim, bilə bulmmaduq”.
1 Əmən aydır: “Ya sən nə cavab verdin?” Aruz aydır ki, “Mərə qavat, biz 2 Qazana düşmənüz”, - dedim. Əmən aydır: “Eyü demişsən”.
Aruz aydır: “Bəglər, 3 ya siz nə dersiz?” Bəglər aydır: “Nə deyəlüm? Çün sən Qazana düşmən oldun, 4 biz də düşməniz”, - dedilər.
Aruz araya Müshəf gətürdi. Həb bəglər 5 əl urub and içdilər. “Sənin dostuna dost və düşmənünə 6 düşmənüz”, - dedilər. Aruz cümlə bəgləri xələtlədi, döndi aydır: “Bəglər, 7 Beyrək bizdən qız almışdır, güyəgümüzdür; amma Qazanın inağıdır. 8 Gəlsün, bizi Qazanla barışdırsun. Deyəlüm, gətürə- lim; bizə müti 9 olursa, xoş! Olmaz isə, bən saqalmı tutayın,
•Aaf#l 165 AA*3-
siz qılıc 10 aşurun, paralan! Aradan Beyrəgi götürelim. Andan sonra Qazan ilə 11 işümiz xeyir ola!” - dedi.
Beyrəgə kağıd göndərdilər. Beyrək oda12sında yigitlərlə yeyüb-içirdi. Aruzdan adam gəldi, salam 13 verdi.
D296 Beyrək əleyk aldı. Ayıtdı: “Xanım Aruz sizə salam 1 aydar. Kərəm etsün, Beyrək gəlsün, Qazanla bizi barış- dırsun!” 2 - der. Beyrək “Xoş ola!” dedi. Atın çəkdilər, bindi. Qırq yigidlə 3 Aruzun evinə gəldi. Daş Oğuz bəgləri oturarkən girib salam 4 verdi. Beyrəgə Aruz aydır: “Bilürmisən, səni niyə qağırdıq?” Beyrək 5 aydır: “Niyə qağırdınız?” Aruz aydır: “Həb şol oturan bəglər Qazana 6 asi olduq, and içdik”. Müs- həf gətürdilər, “Sən dəxi and iç!” - 7 dedilər. “Qazana mən asi olmazam” deyü and içdi. Soyladı, 8 aydır:
Mən Qazanın nemətini çoq yemişəm,
Bilməzsəm, gözümə dursun!
9 Qaraqucda Qazılıq atına çoq yilmişəm.
Bilməzsəm, mana, tabut olsun!
10 Yaxşı qaftanların çoq geymişəm,
Bilməzsəm, kəfənim olsun!
Ala bargah 11 otağına çoq girmişəm,
Bilməzsəm, mana zindan olsun!
Mən Qazandan 12 dönməzəm, bəllü bilgil! - dedi.
Aruz qaqıdı, qarvayub Beyrəgin saqalmı tutdı. Bəglər 13 Beyrəgə qıyamadı.
D297 Beyrək Aruz qaqıduğm burada bildi. Soylamış, 1 aydır:
Aruz, mana bu işi edəcəgin bilsəydim,
Qaraqucda Qazılıq 2 atuma hinərdim!
Əgni bərk dəmür donum geyərdim!
Qara polad uz qılıcım 3 belümə bağlardım!
Alın-başa qunt işuğum urardım!
Qarğu dalı 4 altmış tutam sügümi
əlümə alurdım.
Ala gözlü bəgləri yanıma 5 salırdım!
Qavat, mən bu işi duysam,
•Aaf#l 166 SIS**-
sana böylə gəlürmiydim?!
6 Aldayuban ər tutmaq övrət işidir,
Övrətindənmi ögrəndin, sən 7 bu işi, qavat?! - dedi.
Aruz aydır: “Mərə, hərzə-mərzə söyləmə, qanına 8 susanma; gəl and iç!” - dedi. Beyrək aydır: “Vallah, mən Qazan 9 Oğuzma başım qomışam. Qazandan dönməzəm, gərəksə, yüz para eylə!” - dedi. 10 Aruz genə qaqıdı. Beyrəgin saqalını bərk tutdı, bəglərə baqdı. 11 Gördi kimsə gəlməz. Aruz qara polad uz qılıcın dartub, Beyrəgin 12 sağ oyluğın çaldı, qara qana bulaşdı. Beyrəgin başı 13 bunlu oldı. Bəglər həb dağıldı. D298 Hər kişi atlu atma bindi. 1 Beyrəgi dəxi bindirdilər. Ardına adam bindirib qucaqladılar. Qaçdılar, 2 Beyrəgi odasına ye- türdilər. Cübbəsin üzərinə örtdilər.
Beyrək 3 burada soyladı, aydır:
Yigitlərim, yerünüzdən uru durun,
4 Ağ-boz atumun quyruğını kəsin,
Arqubeli Ala dağdan 5 dünin aşun,
Aqındılı görkli suyı dəlüb keçün.
Qazanın 6 divanına çapub varın.
Ağ çıqarıb qara geyün.
“Sən sağ ol, 7 Beyrək öldi” deyin.
Ayıdınuz: “Namərd Aruz dayından adam gəldi. 8 Beyrəgi istəmiş, ol dəxi varmış. Həp Daş Oğuz bəgləri 9 yığnaq olmış. Bilmədik, yemə-içmə arasında Müshəf gətürdilər. 10 “Qazana biz asi olduq, and içdik. Gəl, sən dəxi and iç!” dedilər. 11 İçmədi. “Mən Qazandan dönməzəm”, - dedi. Namərd dayın qaqıdı, 12 Beyrəgi qılıcladı. Qara qana bulaşdı, bunlu oldı. Yarın 13 qiyamət günində mənim əlüm Qazan xanın yaqasmda olsun, 1 D299 mənim qanım Aruza qorsa!” - dedi. Bir dəxi soylamış, aydır:
Yigitlərim, 2 Aruz oğlı Basat gəlmədin,
Elim-günim çapılmadın,
Qaytabanda 3 dəvələrim bozlatmadın,
Qaraqucda Qazılıq atım kişnətmədin,
Aal#? 167 fW 3-
D300
D301
Ağca 4 qoyunlarım mənrişmədin.
Ağca yüzlü qızım-gəlinüm əkşəşmədin,
Ağca 5 yüzli görklimi Aruz oğlı Basat
gəlüb almadın,
Elüm-günüm 6 çapmadın,
Qazan mana yetişsün,
Mənim qanım Aruza qomasun.
Ağca 7 yüzlü görklümi oğlına alı versün.
Axirət haqqını halal etsün.
8 Beyrək padşahlar padşahı Haqqa vasil oldı,
bəllü bilsün! - 9 dedi.
Beyrəgin babasına-anasına xəbər oldı. Ağ evi-eşigində 10 şivən qopdı. Qaza bənzər qızı-gəlini ağ çıqardı, 11 qara geydi. Ağ-boz atının quyruğmı kəsdilər. Qırq-əlli yigit 12 qara geyüb-gög sarındılar. Qazan bəgə gəldilər, sarıqlarm yerə 13 urdılar. “Beyrək!” deyü çoq ağladılar. Qazanın əlin öpdilər. 1 “Sən sağ ol, Beyrək öldi!” - dedilər. Namərd dayın al eyləmiş. 2 Oquyuban bizi aldılar. Vardıq, Daş Oğuz bəgləri sizə 3 asi olmışlar, bilmədik. Müshəf gətürdilər; biz Qazana asi 4 olduq, sən dəxi bizə müti ol! - dedilər. And içdilər. Beyrək 5 ətməgün basmadı. Anlara müti olmadı. Dayın namərd Aruz 6 qaqıdı, Beyrəgi oturduğı yerdə qılıcladı. Bir oyluğm düşürdi. 7 “Sən sağ ol, xanım, Beyrək Haqqa vasil oldı; mənim qanım Aruza 8 qomasun”, - dedi, - dedilər.
Qazan bu xəbəri eşitdi. Dəstmalın 9 əlinə alub ökür-ökür ağladı. Divanda zarlıq qıldı. Həp 10 anda olan bəglər ağlaşdılar. Qazan vardı, odasına girdi; 11 yedi gün divana çıqmadı, ağladı oturdı.
Bəglər yığıldı, 12 divana gəldi. Qazanın qardaşı Qaragünə aydır: “Qılbaş, var 13 ayıt, ağam Qazan gəlsün-çıqsun; bir yi- gid sənin ucundan 1 aramızdan əksildi. Həm vəsiyyət eyləmiş, “Mənim qanım qomayasan, 2 alasan” - demiş. Varalım, düşməni haqlayalum, di!” - dedi. Qılbaş 3 aydır: “Sən qarın- daşısan, sən var!” - dedi.
Əlhasil, ikisi bilə 4 vardılar. Qazanın odasına girdilər. Salam verdilər. “Sən sağ ol, 5 xanım, - dedilər. - Bir yigit ara-
mızdan əksildi, sənin yolunda baş 6 verdi. Derəm, qanın alalım; həm sizə ısmarlamış, “mənim qanım alsun” demiş. 7 Ağlamaqla nəsnəmi olur? Durı gəl yuqarı” - dedilər.
Qazan aydır: 8 “Məsləhətdir. Tez cəbbəxanayı yüklət- sünlər. Həp bəglər həp binsünlər!” 9 dedi.
Cəmi bəglər bindi; Qazanın Qonur atın çəkdilər, bindi. Borı 10 çalındı, kos uruldu. Gecə-gündüz demədilər, yortma oldı.
11 Aruza və cəmi Daş Oğuz bəglərinə xəbər oldı. “İşdə, Qazan gəldi”, 12 dedilər. Anlar dəxi çəri dərüb, borı ağardan Qazana qarşu gəldilər. 13 Üç Oq, Boz Oq qarşulaşdılar. Aruz D302 aydır: “Mənim İç Oğuzda 1 qırımım Qazan olsun!” Əmən aydır: “Mənim qırımım Tərsuzamış olsun!” 2 Alp Rüstəm aydır: “Mənim qırımım Ənsə qoca oğlı Oqçı olsun!” - 3 dedi. Hər biri bir qırım gözətdi. Alaylar bağlandı, qoşunlar 4 düzüldi. Bonlar çalındı. Tavullar dögildi. Aruz qoca 5 meydana at dəpdi. Qazana çağırıb “Mərə qavat, sən mənim qırımımsan, 6 sən gəl bərü!” - dedi.
Qazan qalqan yapındı, sügüsin əlinə aldı. 7 Başı üzərinə çevirdi. Aydır: “Mərə qavat, muxannatlıq ilə ər öldürmək 8 necə olur, mən sana göstərəyim!” - dedi. Aruz Qazanın üzərinə 9 at saldı. Qazanı qılıcladı, zərrə qədər kəsdirəmədi, ötə 10 keçdi. Növbət Qazana dəgdi. Altmış tutam ala göndərin 11 qoltuq qısdı, Aruza bir göndər urdı. Köksindən yalabdaq 12 ötə keçdi. At üzərindən yerə saldı. Qarındaşı Qaragünəyə 13 işarət etdi: “Başın D303 kəs!” - dedi. Qaragünə atdan endi. 1 Aruzun başın kəsdi.
Daş Oğuz bəgləri bunı görüp, 2 həp atdan endilər. Qazanın ayağına düşdilər, suçların dilədilər, 3 əlin öpdilər. Qazan suçların bağışladı. Beyrəgin qanın 4 dayısından aldı. Aruzun evini çapdırdı. Elini-günini 5 yağmalatdı. Yigit bəglər toyum oldı.
Qazan gög alan çəmənə 6 çadır dikdirdi. Otağın qurdı. Dədəm Qorqud gəlübən 7 şadlıq çaldı. Qazi ərənlər başına nələr gəldügin 8 aydı-verdi:
Qanı dedigim bəg ərənlər,
Dünya mənim deyənlər?
9 Əcəl aldı, yer gizlədi.
Fani dünya kimə qaldı?
•Aaf#l 169 AA*3-
D304
Gəlimli-10gedimli dünya!
Son ucı ölümli dünya!
Əlaqibət, 11 uzun yaşın
ucı ölüm, axırı ayrılıq.
Yum verəyim, 12 xanım:
Ölüm vaqtı gəldügində arı imandan ayırmasun!
13 Ağ saqallu baban yeri uçmağ olsun!
Ağ birçəklü 1 anan yeri behişt olsun!
Qadir səni namərdə 2 möhtac etməsün!
Ağ alnunda 3 beş kəlmə dua qıldıq,
4 qəbul olsun!
“Amin! 5 Amin!” deyənlər didar görsün!
6 Yığışdırsun, duruşdursun
7 Günahını Məhəmməd Mustafaya 8 bağışlasun!
Xanım, hey!