Hümmət və qeyrət vaxtıdır

Hümmət və qeyrət vaxtıdır (1903) Müəllif: Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

M.Ə. və M.Ə. (Məhəmməd Əmin və Məhəmməd Əli) “Şərqi-Rus”, № 19, 14 may 1903

İlahi, havaxtacan bizlər gecə-gündüz fikrə qərq və millətimizin dərdini və dalda qalmağını özümüzə vəzifə biləcəyik? Məgər bizlərə tərəqqi etməyə maneə vardır? Bəli, vardır! Nə şeydi bizə mane olub? Hümmətsizlik, kibr^[1] və qürur, mədəniyyətə ədəmi-meyl. Müsəlmanam – deyib, oturub, baxmaq. Bəli, bir para əhli-maariflərimiz yeri düşəndə köhnə islam mədəniyyətilə təfaxür^[2] edərlər ki, bu hal alim babası ilə fəxr edən cahil nəvənin gülünc halına bənzər. Zamanımızda millətimizin təfaxür eləməli nəyi vardır? İlahi, nə oldu o günlər? Bu cürə də insaniyyət olarmı? Pəs gündə beş-altı nahaq qan töküyoruz. Bununla belə Allahdan rəhm ümid ediriz?! Va milləta! Bu nə əhvaldır biz düşmüşük? Məgər vaxt gəlməyib ki, bu dərdlərin çarəsini edək?! Bir kərə ətrafımıza baxaq, bizdən səvayi sərgərdan kim qalıb? Qardaşlar! Gəlin hamımız birdən hümmət edək, məktəbxanələr açaq, cəmiyyəti-xeyriyyələr təsis edək, füqərayə əl tutaq. Ta Allah da bizim əlimizdən tutsun. Hədisi-şərifi-nəbəvi^[3] varid olubdur ki, füqərayə əl tutmaq insanın ömrünü uzun eylər. Əbəs yerə deyilməyibdir məlum ki, füqəraların məskənləri pulsuzluqdan çirkli və mütəəffin^[4] saxlanır və buna görə o yerlərdən bəzi naxoşluqlar hadis olur ki, qonşulara da sirayət edir. Hər ayinə dövlətlilər füqəralara əl tutalar, yəqin ki, onlar da fəqirlikdən xilas olub, öz məskənlərini təmiz edərlər. O naxoşluqların qapısı başlanar. Və qeyrilər də səlamət olar. Pəs nəfəqə ^[5] insanın ömrünü uzadar. Budur! Axirət səvabı isə daha artıq.

Bu vaxta bizə lazım və vacibdir ki, hümmət edib, elm öyrənməyə və öyrətməyə və öyrətdirməyə səy və kuşiş qılaq. Elmsiz heç bir nöqsanımız götürülməyəcəkdir. Elmin fəzilətində bu bəsdir ki, peyğəmbərimiz əleyhissəlam hədisi-mütəəddidə elə bizlərə tapşırıblar, əzon cümlə bu aşağıdakılardır ki, nəzmə çəkmişəm.

Peyğəmbərimiz həzrətləri tərəfindən yetişən hədislərdən:

1) Söylədi peqğəmbər ol xətmi rüsul^[6]
Bu hədisi ol vəliyyü-cüzvü-küll:
Öyrən elmi məhdidən^[7] ta ləhdəcən^[8],
Ta ki, hər dünyadə ol sən mümtəhən^[9].

2) Elmi qismi ikidir, ey bül-vəfa^[10]
Bu hədisi çünki söyləyib Müstəfa:
Elmi əbdan^[11] əvvəl sən eylə yad,
Elmi ədyandır^[12] biri ey xoş nəjad^[13].

3) Talibi olgilən, sən, ey əziz!
Alimi-Allah, olur Əbdüləziz.
Məqsədi-əsliyi-peyğəmbər budi:
Ütlubu-l-elm vəlo fis-sin^[14], dedi.

Qeydlər

1. kibr – təkəbbür
2. təfaxür – fəxr
3. nəbəvi – peyğəmbər
4. üfünətli
5. nəfəqə - ehsan, əl tutma
6. rüsul – peyğəmbər
7. məhd - beşik
8. ləhəd – qəbr
9. mümtəhən – imahan olunmuş
10. bülvəfa – vəfalı
11. əbdan – tibb elmi
12. ədyan – din elmi
13. nəjad - ulus
14. Ütlubu-l-elm vəlo fis-sin elmi hətta Çində olsa da axtar! (hədislərdən)