Koroğlu dastanı/Qulun qaçması

←Koroğlunun Bayazid səfəri

Koroğlu dastanı. Qulun qaçması Müəllif: Koroğlu

Ağcaquzu→

Eşit quldan!
Elə ki, qul Koroğlunun qorxusundan yolu dəyişdirdi, dayanmayıb, birbaş atı sürdü Ələmqulu xanın yanına.
Ələmqulu xan varlı-karlı, dövlətli xan idi. Kəndləri, bağları, sürüləri, ilxıları, naxırları, o necə deyərlər, bircə donuzu əskik idi.
Dövləti yer batırırdı. Deyərlər ki, hərə bir şeyin bazı olar. Bu Ələmqulu xanın da bir xasiyyətini sənə deyim ki, yaman atbaz idi.
Bunun bir ilxısı vardı ki, dünyada olan atların hər rəngindən, hər yaşarından bu ilxıda bir cüt var idi: bir erkək, bir dişi.
Elə ki, qul gəlib çıxdı bura, Ələmqulu xana xəbər verdilər ki, bəs bir qara qul gəlib, amma altında bir at var, bir at var ki, ruzikarın gözü belə at görməyib. Özü də səni görmək istəyir.
Xan hökm elədi. Qulu atı ilə bərabər çəkdilər onun hüzuruna.
Ələmqulu xan baxdı ki, doğrudan da at, nə at?.. At deyil, bir bəzəkli gəlindi. Özü də yerlə, göylə oynayır. Ələmqulu xanın gözü düşdü
Ərəbata. Üzünü qula tutub soruşdu:
– De görüm, kimsən? Nə karasan? Hardan gəlib, hara gedirsən?
Qul dedi:
– Xan sağ olsun, mən Əhməd tacirbaşının quluyam. Qafın anrı üzünə xırıda getmişdik. Qayıdan baş quldurlar düşdülər üstümüzə. Mal-dövləti aldılar. Karvan əhlinin də hamısını əsir eləyib apardılar. Bircə bu atın sayəsində mən canımı qurtarıb qaçdım. İndi mən gərək bu xəbəri Toqatda Hasan paşaya çatdıram. Ancaq qorxudan gedə bilmirəm.
Quldurlar mənim qaçmağımı görüb dalımcan at saldılar. İndi, yəqin ki, bütün bəndləri, yolları kəsiblər.
Ələmqulu xan getdi fikrə. Dedi:
– Yaxşı, əgər mən bu xəbəri Hasan paşaya çatdırsam, mənə nə verərsən?
Qul dedi:
– Xan sağ olsun, mən bir qul adamam. Mənim nəyim var ki, sənə də nə verim? Dari-dünyada bir bu canımdı ki, o da öz ixtiyarımda deyil. Amma ki, sən bu xəbəri Hasan paşaya çatdırıb, Əhməd tacirbaşını ölümdən qurtarsan, o, səni dünya malından qəni elər. Hasan paşanın da yanında hörmət sahibi olarsan.
Ələmqulu xan dedi:
– Mənə dünya malı lazım deyil. Mən bu xəbəri Hasan paşaya çatdırram.
Amma bir şərtlə.
Qul dedi:
– Bu canım qurban olsun sənə, xan, o şərt nə şərtdi?
Ələmqulu xan dedi:
– Şərt budu ki, gərək bu atı satasan mənə. Özün də ta ağan qurtarıncan mənə qonaqsan. Gedəndə də sənə ilxıdan ürəyin istəyən bir at verərəm.
Qul dedi:
– At da sənə qurbandı, mənim canım da. Ancaq adam göndəriləndə mənim də o adama tapşırılası sözüm var.
Ələmqulu xan dedi:
– Yaxşı.
O saat əmr olundu, qasid hazırlandı. Namə yazıb verdilər qasidə.
Üstəlik bir namə də qul yazdırıb verdi ona ki, bəs: “Hasan xan, Əhməd
tacirbaşı Koroğlunun üç dəlisini ceyran əti adı ilə aldadıb göndərib
Bayazid yazısına. Tez qoşun yeridib onları tutasan”.
Bəli, elə ki, namələr hazır oldu, qasid bir yüyrək at minib düşdü yola.
İndi qasid şəhərdən çıxmaqda olsun, qul da Ələmqulu xanın yanında
qalmaqda, sənə deyim Dəmirçioğlugildən.
Dəmirçioğlu, Gürcüoğlu Məmməd, bir də Tanrıtanımaz səhər
təzəcə açılanda çatdılar haman yol ayrıcına. Xoşbaxtlıqdan o gecə də
yaman şeh düşmüşdü. Baxdılar ki, at ləpirləri ayrıldı. Ləpirin biri gedir
Bayazidə tərəf. Amma o biri ayrılıb düşüb ikinci yola. Dəlilər bildilər
ki, Bayazidə tərəf gedən ləpir Qıratındı, ikinci yola gedən Ərəbatın.
Onlar da atların başını döndərib düşdülər haman yola. Gəlhagəl, gəlhagəl,
gəlib çatdılar Ələmqulu xanın kövşəninə. Elə şəhərə tərəf gedirdilər,
bir də baxdılar ki, budu, bir atlı çaparaq gəlir. Dəmirçioğlu dedi:
– Dayanın, bu atlı şəhərdən gəlir. Qoy gəlsin, bəlkə bundan bir şey
öyrəndik.
Dayanıb başladılar gözləməyə. Atlı gəlib çatdı. Sən demə, bu, Hasan
paşanın yanına gedən qasiddi. Tanrıtanımaz ata bir qırmanc göstərib,
aldı qasidin başının üstünü. Dedi:
– Ayə, dayan görüm kimsən? Haradan gəlib, haraya gedirsən?
Qasid dedi:
– Ələmqulu xanın qasidiyəm, Toqata gedirəm. Hasan paşaya namə
aparıram.
Tanrıtanımaz soruşdu:
– Nə namə?
Qasid dedi:
– Əhməd tacirbaşını quldurlar soyublar. Mallarını alıb, özünü də
əsir eləyiblər. İndi onun xəbərini aparıram Hasan paşaya.
Elə bu sözdə Dəmirçioğlu çatdı. Dedi:
– Ələmqulu xan bu işi haradan bilib?
Qasid dedi:
– Əhməd tacirbaşının qulu xəbər gətirib. Altında da bir yaxşı at var
idi, bağışladı Ələmqulu xana. O da əvəzində ona söz verdi ki, xəbəri
Hasan paşaya çatdırsın.
Tanrıtanımaz dedi:
– Naməni bəri ver görüm!
Qasid dedi:
– Niyə verim?
Qasid elə bunu deməyini gördü. Bayaq Tanrıtanımaz tutdu qasidin
xirtdəyindən ki:
– Ayə, necə yanı niyə verim?
Qasidin gözləri çıxdı kəlləsinə. Dəmirçioğlu bir təhər ki, qasidi
onun əlindən alıb buraxdı. Elə ki, qasidin ağlı başına gəldi, Dəmirçioğlu
ona dedi:
– Əhməd tacirbaşını quldurlar tutmayıb. Əhməd tacirbaşını tutan
Koroğludu. O qul hər nə deyibsə, hamısını yalan deyib, o at da ki, o,
xana bağışlayıb, o da Koroğlunun atıdı. İndi buradan birbaş qayıdarsan
Ələmqulu xanın yanına. Ona deyərsən ki, Koroğlunun üç dəlisi gəlib,
qulu da, atı da istəyirlər.
Qasid birbaş qayıtdı Ələmqulu xanın yanına. Ələmqulu xan əhvalatdan
xəbərdar olcaq, hökm elədi qoşun yeridi. Dəmirçioğlu baxdı ki,
qulun əvəzinə, budu qoşun gəlir...
Başa düşdü ki, Ələmqulu xanın fikri özgədi. Üzün yoldaşlarına tutub dedi:

Dağlara düşüb alaça,
Payızdımı, yazdımı ola?
Deyəsən qurd-quş hərlənir,
Qarğadımı, qazdımı ola?

Üstümüzə gəlir qənim,
Gəldiyini sizə deyim.
Yarı sizin, yarı mənim,
Söhbətdimi, sazdımı ola?

Dəlilər baxdılar ki, qoşun gəlir. Sən demə Dəmirçioğlu qoşunu
qarğaya, qaza oxşadırmış. Gürcüoğlu Məmməd dedi:
– Dəmirçioğlu, orasını çox düz deyirsən ki, “söhbətdimi, sazdımı
ola”. Çoxdandı ki, dava eləməmişik. Bu dava bizim üçün elə söhbətsaz
kimi bir şey olacaq. Amma yarı özünə götürüb, yarı bizə verməkdə
yaxşı eləmirsən. Bu, yoldaşlıq olmadı. Sən bizim ikimizi bir adam,
özünü də bir adam hesab eləyirsən. İndi ki, belə oldu, mən gedirəm.
Dəmirçioğlu gördü ki, söz Gürcüoğlu Məmmədə dəyib.
Aldı, sözün üçüncü xanəsini dedi:

Qarşımızda şikar gördüm,
Gizlin deyil, aşkar gördüm.
Hər nə ki var, sənə verdim,
Yoxsa payın azdımı ola?

Elə bu sözdə qoşun gəlib çatdı. Tanrıtanımazla Gürcüoğlu Məmməd qılıncları çəkdilər ki, dava başlasınlar. Dəmirçioğlu qoymadı, dedi:
– Dayanın! Qoy görək hələ bunun fikri nədi? Biz ondan öz atımızı istəyirik. O bizdən nə istəyir ki, belə qoşun gətirib.
Atını sürüb gəldi qoşunun qabağına. Aldı, görək Ələmqulu xana nə dedi:

Gəl sənə söyləyim, Ələmqulu xan!
And verirəm, bu gün döyüş olmasın!
Kükrəyib aslan tək axıdaram qan,
And verirəm, bu gün döyüş olmasın!

Çəkərik qılıncı, kəsərik yolu,
Bizik dəlilərdə üç dəli-dolu,
Hələ gəlməyibdi o qoç Koroğlu
And verirəm, bu gün döyüş olmasın!

Mərd igidlər müxənnətdən sapılsın,
Qarı düşmən dərələrə təpilsin,
Gərək Koroğlunun atı tapılsın,
And verirəm, bu gün döyüş olmasın.

Ələmqulu xan elə bildi ki, Dəmirçioğlu belə deməkdə qoşundan qorxur. Hay vurdu ki:
– Tutun, qollarını bağlayın! Atlarını da əllərindən alın!
Qoşun yeridi dəlilərin üstünə. Misri qılınclar çəkildi. Dəmirçioğlu üzünü yoldaşlarına tutub dedi:

Misri qılınc alın ələ,
Siz o yandan, mən bu yandan!..
Al qanı döndərək selə
Siz o yandan, mən bu yandan!..

Düşmanın qəddini bükək,
Başlar kəsib, yerə tökək,
Xan qoruğunda turp əkək
Siz o yandan, mən bu yandan!..

Haydı düşmanın tuşuna,
Qan udduraq bu qoşuna,
Gələk Koroğlu xoşuna,
Siz o yandan, mən bu yandan!..

Söz tamam oldu. Dəlilər ac qurd kimi özlərini vurdular Ələmqulu
xanın qoşununa. Axşam qaş qaralanacan bu qoşuna bir vay verdilər ki,
dünyanı Ələmqulu xanın başına dar elədilər. Xan dava başlamağına
peşiman oldu. Ancaq day iş o yerdən keçmişdi. Axşam üstü xan hökm
elədi. Qoşun qayıdıb şəhərə doldu. Qapıları da bərk-bərk bağladılar.
Onlar oturub səhəri gözləməkdə olsunlar, eşit dəlilərdən!
Dəlilər dedilər: “Beləliklə biz nə atı, nə də qulu ala bilməyəcəyik.
İndi şəhərə də girsək onları tapmaq olmayacaq. Bəs biz nə eləyək ki, bu özü atı da versin, qulu da versin”.
Tanrıtanımaz dedi:
– O məndə.
Soruşdular:
– Necə?
Dedi:
– Biz səhər gələndə Ələmqulu xanın ilxısı, bax, o dərənin içində
idi. Gəlin gedək ilxıçıları tutaq. Əl-ayaqlarını bağlayaq. Özünə də
sifariş göndərək ki, ya atı, qulu ver, ya da ki ilxını aparırıq. Onda canının
dərdindən gətirib verər.
Tanrıtanımazın tədbiri dəlilərin beyninə batdı. Durub atları minib,
özlərini verdilər haman dərəyə. Baxdılar ki, ilxı doğrudan da dərədədi.
Hay demədən düşdülər ilxıçıların üstünə. İlxıçılar qısqını bərk görüb
təslim oldular. Dəmirçioğlu onlara dedi:
– Bu saat gedərsiz xanınızın yanına. Deyərsiniz ki, ya qulu da, atı
da versin, ya budu ki, bütün ilxını haylayıb aparacağıq.
İlxıçılar özlərini yetirdilər Ələmqulu xanın yanına ki:
– Taxtın tarac olsun, yəhərin qanla dolsun, nə oturmusan? Bəs halhekayət
belə. Koroğlunun dəliləri bu saat əyləşiblər dərənin gədiyində,
özləri də belə deyirlər:
Ələmqulu xan soruşdu:
– Ədə, bir əməlli-başlı danışın görüm, hansı dərədə?
İlxıçıbaşı dedi:
– Belə daşlı dərədə ey... daşlı dərədə. Başının çarəsini tap!
Ələmqulu xan getdi fikrə. Handan-gecdən dedi:
– Bəli, onlar ki girdilər daşlı dərəyə, bir il də orada qalsalar nə biz
onlara bata bilərik, nə də ilxını onlardan ala bilərik.
İndi sənə deyim daşlı dərədən, gör necə dərə idi.
Daşlı dərənin girəcəyi dar bir gədik idi. İki adam güclə girə
bilərdi. Çıxacağı da beləcə dar idi. Özü də çıxacağına iri bir daş düşüb
yolu elə kəsmişdi ki, kim dərəyə girsəydi, gərək yenə də qayıdıb
girəcəkdən geri çıxaydı. Odu ki, adına Daşlı dərə deyirdilər. İndi ilxı
dərənin içində idi. Dəlilər də kəsmişdilər haman o dar gədiyi. Odu ki,
Ələmqulu xan bu sözü ilxıçılardan eşitcək əl-ayağı yerdən-göydən
üzüldü. Döndü qoşun böyüklərinə ki:
– Tədbir! Deyin görək nə təhər eləyək?
Heç kəs bir məsləhət verə bilmədi. İş belə olanda Ələmqulu xan
hökm elədi ki:
– Qızım Ruqiyə xanıma deyin, gəlsin mənim hüzuruma!
Xəbər getdi Ruqiyə xanıma. Ruqiyə xanım durub gəldi Ələmqulu
xanın məclisinə.
Ruqiyə xanım ki, var idi, Ələmqulu xanın bircə qızı idi. Daridünyada
bu qızdan başqa zürriyyəti olmamışdı. Odu ki, Ələmqulu xan
əlindən gələni Ruqiyə xanım üçün eləmişdi. Day elm qalmamışdı,
kitab qalmamışdı ki, onu oxutmamış olsun. Qız özü də çox fəhmlifərasətli
idi. Bütün elmləri əzbər eləyib, açarını qoymuşdu cibinə.
Ələmqulu xan həmişə çətin işə düşəndə Ruqiyə xanımı məsləhətə
çağırardı. İndi də ona görə çağırmışdı.
Qərəz, Ruqiyə xanım gəldi atasının yanına. Ələmqulu xan əhvalatı
necə ki, olmuşdu ona danışıb məsləhət istədi. Ruqiyə xanım bir az
fikrində götür-qoy eləyib dedi:
– Ata! Bu gələn hələ Koroğlunun üç dəlisidi. Sabah, birisi gün
Koroğlu görsə ki, dəlilər gəlmədi, durub özü də gələcək. Sən bir fikir
elə gör, onda nə olacaq.
Ələmqulu xan dedi:
– Yaxşı, bəs necə eləyək?
Ruqiyə xanım dedi:
– Necə eləyəcəksən? Gərək qulu da, atı da verəsən. Onlar ki, sənə
bir pislik eləmirdilər. Elə genə də eləmirlər. Öz atlarını, bir də düşmənlərini
istəyirlər.
Ələmqulu xan dedi:
– Qızım, iş o yerdən keçib. Əgər dünən elə qasidi göndərəndə
versəydim, sən deyən düz idi. Ancaq indi versəm, bütün xanların,
paşaların içində bihörmət olub gedərik. Hər yerdə deyərlər ki,
Ələmqulu xan üç adamın əlində aciz qalıb təslim olub.
Ruqiyə xanım dedi:
– Sən niyə elə eləyirsən ki? Götür onlara bir namə yaz! Yaz ki, bəs
mən bilməmişəm ki, siz Koroğlunun dəlilərisiniz. Mən çoxdan
Koroğlu ilə dost olmağa fürsət axtarırdım. Naməni lap elə mən özüm
götürüb vəzir-vəkil ilə gedim onların yanına. Gətirim onları evə. Bir
neçə gün qonaq saxla. Hörmət elə. Atı da, qulu da ver, getsinlər.
Eşidənlər də desinlər ki, Ələmqulu xan Koroğlunun dostudu. Ondan
sonra qorxudan bir xan, bir paşa sənin həndəvərindən keçə bilməz.
Məclisdəkilərin hamısı Ruqiyə xanımın məsləhətinə afərin dedi.
Tez namə yazıldı. Ruqiyə xanım vəzir-vəkil, ağsaqqal-qarasaqqalları
da yanına alıb, Daşlı dərəyə tərəf yol başladı. Dəlilər bir də baxdılar
ki, budu bir dəstə adam gəlir, qabaqlarında da bir qız. Heç birinin də
yaraq-yasağı yoxdu. Dəmirçioğlu dedi:
– Afərin sənə, Tanrıtanımaz! Tədbirin yaman baş tutdu. Ələmqulu
xan barışığa gəlir.
O qədər gözlədilər ki, dəstə gəlib yaxınlaşdı. Baxdılar ki, vallah,
bu qız elə bir qızdı ki, şam kimi şölə verir, çıraq kimi işıq salır. Elə bil
ki, zalımın qızı büllurdan yaranıb. Gürcüoğlu Məmməd dedi:
– Dəmirçioğlu, Koroğluya məndən salam yetirərsən. Deyərsən ki,
Gürcüoğlu Məmməd oldu eşq dəlisi! Day ondan Koroğlu dəlisi çıxmaz.
Məndən ümidini üzsün. Mən dönüb oluram Məcnun. Boynuma
bir zəncir bağlayacağam, ucunu da verəcəyəm bu qızın əlinə. Hara
çəkir, özü bilər.
Dəmirçioğlu macal tapmadı ki, Gürcüoğlu Məmmədin cavabını
versin. Ələmqulu xanın adamları gəlib çatdılar. Ruqiyə xanım salam
verdi. Dəmirçioğlu ədəblə onun salamını alıb, əleyk dedi. Ruqiyə
xanım Ələmqulu xanın naməsini verdi. Dəlilər oxuyub namədən hali
olcaq Gürcüoğlu Məmməd dedi:
– Gedək!
Dəmirçioğlu dedi:
– Sən dayan!
Sonra üzünü Ruqiyə xanıma tutub dedi:
– Biz xanın məclisinə gedirik. Ancaq şərtimiz var.
Ruqiyə xanım soruşdu:
– Şərtiniz nədi?
Dəmirçioğlu dedi:
– Şərtimiz budu ki, qulu da, atı da gətirib buradaca verəsiniz bizə.
Bizlərdən birimiz onları gərək tez aparıb Koroğluya çatdıra. İkimiz
gələrik xanın hüzuruna.
Ruqiyə xanım dedi:
– Baş üstə! Siz gözləyin! Biz yarım saata gələrik.
Bunu deyib, Ruqiyə xanım adamları da götürüb geri qayıtdı. Elə ki,
onlar gedib gözdən itdilər, dəlilər başladılar məşvərətə.
Dəmirçioğlu dəlilərdən soruşdu:
– Deyin görüm, məsləhətiniz nədi?
Tanrıtanımaz dedi:
– Mənim məsləhətim budu: o qədər gözləyək ki, at ilə qulu
gətirsinlər. Elə ki, gətirdilər, ikisini də götürək. Birbaş çıxıb gedək.
Bizim Ələmqulu xanın yanında nə işimiz var? Sonra ortalıqda hiyləmiylə
olar. Xan tayfasına bel bağlamaq olmaz.
Gürcüoğlu dedi:
– Yox, Tanrıtanımaz, hər nə desən de, bunu demə. Biz gərək xanın
yanına gedək. Getməsək heç olmaz.
Dəmirçioğlu dedi:
– Tanrıtanımaz, Gürcüoğlu ayrı fikirlə deyir. Amma ki, biz xanın
yanına getməliyik. Yoxsa sən deyən kimi eləsək, elə biz də olarıq
xanların, paşaların tayı. Day ondan sonra heç kəs bizim sözümüzə
inanmaz. Bir də deyərlər ki, Koroğlu dəliləri qorxdular. Lap hiylə də
olsa, biz gərək gedək. Amma ki, işimizi də möhkəm tutaq.
Dəlilər soruşdular:
– Necə?
Dəmirçioğlu dedi:
– Belə ki, bizim birimiz gərək atla qulu götürüb Çənlibelə aparaq.
Koroğluya çatdıraq ki, işdi hiylə-zad olsa, atla qul əldən getməsin.
İndi deyin görüm, Çənlibelə hansınız gedəcəksiniz?
Gürcüoğlu Məmməd üzünü Tanrıtanımaza tutub dedi:
– Tanrıtanımaz, sən özün bilirsən ki, mən dost yolunda candan
keçərəm. Amma bu yerdə gərək sən mənə kömək eləyəsən. O necə
deyirlər, ölmüşəm, yerdən götür. Mən gərək o xanın məclisinə gedəm.
O qıza heç olmasa bir doyunca baxam. Mən ölüm, sözümü yerə salma!
Tanrıtanımaz dedi:
– Sən niyə ölürsən? Qurban olsun sənə at da, qul da, Ələmqulu
xanın özü də. Hələ desən, lap Ələmqulu xanın...
Gürcüoğlu Məmməd tez onun sözünü kəsdi ki:
– Amandı elə söz demə!
Dəlilər gülüşdülər. Bu dəmdə bir də gördülər ki, dəstə gəlir.
Ərəbatı da gətirirlər, qulu da.
Tanrıtanımaz dedi:
– Eybi yoxdu. Siz gedin Ələmqulu xanın yanında keyf eləyin. Mən
də bu keyfin əvəzini yolda quldan çıxacağam.
Dəmirçioğlu dedi:
– Ancaq biz Ələmqulu xanın yanında bircə gün qalacağıq. Sabah
axşam Çənlibeldə olacağıq. Olduq, olduq. Olmadıq, onda bilin ki, o
necə deyərlər, başımız əlimizdə deyil. Koroğluya elə beləcə deyərsən.
Sonrasını özü bilər. Hər necə ki, eləmək lazımdı, özü elər.
Bəli, dəstə gəlib çatdı. Ruqiyə xanım atı da, qulu da Dəmirçioğluna
verib dedi:
– Əl-əhdi minəl-vəfa. Biz öz vədimizi yerinə yetirdik. Siz də öz
sözünüzün ağası olun.
Dəmirçioğlu dedi:
– Bizə Koroğlu dəlisi deyərlər, xanım! Bizdə xilaf söz olmaz.
Ondan Dəmirçioğlu götürüb qulu mindirdi Tanrıtanımazın atına.
Ayaqlarını da atın qarnının altında möhkəm-möhkəm bağladı. Qul
başladı yalvarmağa ki:
– Bir qələtdi eləmişəm.
Dəmirçioğlu dedi:
– Bizə heç zad demə! Hər nə ki sözün var, Çənlibeldə Koroğluya
deyərsən.
Elə ki, qulun işi düzəldi, ondan Tanrıtanımaz da Ərəbata minib onu
saldı qabağına. Elə yol başlamaq istəyəndə Dəmirçioğlu dedi:
– Ayə, Tanrıtanımaz, sən Tanrısız, Allahsız bir adamsan. Yolda
acıqın tutar, ona bir şey-zad eləyərsən ha... Bax, Çənlibelə salamat
apar çıxart!
Tanrıtanımaz dedi:
– Tanrını da tanımasam, Koroğlunu tanıyıram. Elə şey eləmərəm.
Bunu deyib, Tanrıtanımaz ata dəydi. Qul da qabağında Çənlibelə
tərəf yola başladı. Dəmirçioğlu o qədər gözlədi ki, onlar gedib gözdən
itdilər. Ondan üzünü Ruqiyə xanıma tutub dedi:
– Xanım, indi biz sizin qulluğunuzda hazırıq. Haraya deyirsən
gedək!
Ruqiyə xanım dedi:
– Qulluq sahibi olasınız! Buyurun!
Ruqiyə xanım düşdü qabağa. Dəmirçioğlu sağ tərəfində, Gürcüoğlu
Məmməd sol tərəfində, qalan adamlar da onların dalınca şəhərə
tərəf yol başladılar. Bəli, şəhər qapıları taybatay açıldı. Qoşun çıxdı
istiqbala. Qurbanlar yıxıldı yerə, cahi-cəlal ilə gəlib çatdılar xanlar
qapısına. Ələmqulu xan özü yerindən durub onları pişvaz elədi. Əllərindən
tutub məclisə gətirdi. Birini sağ tərəfində oturtdu, birini də sol
tərəfində. Vəzir, vəkil, hamı yerli-yerində əyləşdi, sonra məclisin
yuxarı tərəfində bir ipək pərdə asdılar. Ruqiyə xanım da öz başının
qızları ilə gəlib bu pərdənin dalında qərar tutdu. Ələmqulu xan başladı
söhbətə. Bir az oradan danışdı, bir az buradan danışdı, axırı mətləb
üstə gəlib dəlilərdən üzrxahlıq elədi.
Amma məclisdə nə danışıldısa Gürcüoğlu Məmməd heç birini
eşitmədi. Gözləri elə zillənib qalmışdı pərdənin dalında. Dəmirçioğlu
hətta bir-iki dəfə onu dümsüklədi də, bir şey çıxmadı.
Elə ki, xan üzrxahlığını elədi, yemək-içmək başlandı. Saqi girdi
məclisə. Ələmqulu xan dəlilərə burada bir qonaqlıq verdi, bir qonaqlıq
verdi ki, nə deyim. Yedilər, içdilər, çalğıçılar çaldı, oxuyanlar oxudu,
gecədən də bir pas keçmiş məclis dağıldı. Hamı yatdı. Amma sən gəl
ki, ilan vuran yatdı, amma nə Dəmirçioğlunun gözünə yuxu getdi, nə
də Gürcüoğlu Məmmədin. Səhəri beləcə açdılar. Dan yeri söküləndə
Dəmirçioğlu qalxdı ki:
– Dur! Getmək lazımdı.
Gürcüoğlu dedi:
– Dəmirçioğlu, ölümə desən bu saat gedərəm. Amma ki, Ruqiyə
xanımı aparmamış buradan gedəsi deyiləm.
Dəmirçioğlu dedi:
– Ayə, dəli olma, axmaq olma, biz qızı necə apara bilərik? Buna
aləm nə deyər? Koroğlu nə deyər? Biz kişi ilə dost olmuşuq, çörək
kəsmişik.
Gürcüoğlu dedi:
– Bəs necə eləyək?
Dəmirçioğlu dedi:
– Heç zad. Necə eyləyəcəyik. Gedərik, mən əhvalatı Koroğluya
deyərəm, elçi göndərərik, alarıq.
Gürcüoğlu dedi:
– Onda bir gün də qalaq. Heç olmazsa bircə dəfə də, pərdə dalından
da olsa, onu görüm, sonra gedək.
Dəmirçioğlu nə qədər elədisə bir şey çıxmadı. Gürcüoğlunu yola
gətirə bilmədi. Axırda çar-naçar qaldı.
İndi bunlar burada qalmaqda olsunlar, eşit Çənlibeldən.
Tanrıtanımaz sağ-salamat Çənlibelə gəlib atı da, qulu da Koroğluya
verdi. Qul düşdü Koroğlunun ayaqlarına. Koroğlu heç ona tərəf
baxmadı da. Dəli Həsənə işarə elədi ki:
– Apar, sal ağasının yanına. Qoy uşaqlar da gəlsinlər, sonra onların
işinə baxacağam.
Qulu da Əhməd tacirbaşının yanına salıb, başladılar Dəmirçioğlugili
gözləməyə. Gündüzü gözlədilər, gecəni gözlədilər, sabahı da
axşamacan gözlədilər, dəlilər gəlib çıxmadı. İş belə olanda Koroğlu
acıqlandı. Hay vurdu, bir Dəli Mehtərdən, bir də xanımlardan başqa
Çənlibeldə nə qədər dəli var idi, hamısı atlandı. Gecə ilə yeddi min
yeddi yüz yetmiş yeddi dəli duman kimi Ələmqulu xanın şəhərini
araya aldı. Elə ki, səflər düzəldi, dəstələr hərə öz yerini tutdu, Koroğlu
Tanrıtanımazı çağırdı ki:
– De görüm, nə məsləhət görürsən? Gecə ikən şəhərə girək, ya
səhəri gözləyək?
Tanrıtanımaz dedi:
– Koroğlu, biz yaxşı eləyib gəlmişik. Ehtiyat ki, var yaxşı şeydi.
Amma ki, mənim ürəyim çox sakitdi. Dəlilərin başında heç bir şey
yoxdu. Yəqin elə Gürcüoğlunun şuxluğu tutub. Qızın yanından ayrıla
bilmir. Dəmirçioğlu da ona görə dayanıb qalıb. Hər halda səhəri gözləmək
yaxşıdı. Sonra xəcalətli olarıq.
Dəlilər Tanrıtanımazın fikrini bəyəndilər, o qədər gəzdilər ki, səhər açıldı. Şəhər əhli duran-duran baxdı ki, şəhərin ətrafı tutulub. Camaatı vahimə aldı. Töküldülər xanlıq qapısına. Ələmqulu xan durub gördü ki, bəli, necə deyirlər elədi. Şəhərin ətrafı elə tutulub, elə tutulub ki, elə bil ətdən divar çəkilib. Tez vəziri çağırıb göndərdi ki, bilsin-görsün bu nə olan işdi. Vəzir gəlib çatanda gördü nə... Gələn Koroğludu... Koroğlu vəziri görcək dedi:

Qarı düşmən, fənd-felini bilirəm,
Dəlilərim bu şəhərdə qalıbdı.
Saat yarım sizə möhlət verirəm,
Dəlilərim bu şəhərdə qalıbdı.

Şəhərin yerində kotan əkərəm,
Zər-zibasın Çənlibelə çəkərəm,
Misri qılınc çəkib al qan tökərəm,
Dəlilərim bu şəhərdə qalıbdı.

Koroğlu fərmanı mərdi-mərdana,
Dəlilərim yerikləyir al qana,
Qataram şəhərdə tozu dumana,
Dəlilərim bu şəhərdə qalıbdı.

Vəzir başı lovlu qayıdıb əhvalatı Ələmqulu xana danışdı. Ələmqulu xan Ruqiyə xanımı çağırdı. Ruqiyə xanım dedi:
– Qorxma! Mən bu saat işi yoluna qoyaram. Oradan birbaş gəldi Dəmirçioğlugilin otağına. Dəlilər də işdən bixəbər hazırlaşırdılar ki, yola çıxsınlar. Ruqiyə xanım aldı görək nə dedi:

Dərdiz alım, qoç qardaşlar,
Bir umudum sizə gəlir...
Çox çətin olubdu işlər,
Bir umudum sizə gəlir...

Kəsiblər dörd bir yanımı,
Dağıdarlar xanımanımı,
Axıdarlar al qanımı,
Bir umudum sizə gəlir...

Şad ürəyim olubdu qan,
Könlüm olubdu pərişan,
Ruqiyə xanım sizə qurban,
Bir umudum sizə gəlir...

Dəlilər soruşdular:
– Nə olub?
Ruqiyə xanım hal-əhvalatı danışdı. Dəmirçioğlu dedi:
– Sən heç qorxma, Ruqiyə xanım. Bu saat biz özümüz gedərik onun yanına.
Bunu deyib, ikisi də bayıra çıxdı. Atları minib, birbaş Koroğlunun yanına gəldilər, Koroğlu elə ki, dəliləri sağ-salamat gördü, arxayınladı, onları məzəmmət eləməyə başladı. Dedi:

Barakallah, səd mərhəba!..
Tez gələn beləmi əyləni?
Yaxşı yaradız qulluğa,
Tez gələn beləmi əyləni?

Fikrinizə nə qoyubsuz?
Qeyri yollara uyubsuz,
Görünür məndən doyubsuz,
Doymayan beləmi əyləni?

Demə dünya gedər belə,
Uymayın fitnəyə-felə,
Koroğlunu gətdiz dilə,
Tez gələn beləmi əyləni?

Dəlilər ikisi də başlarını saldılar aşağıya. Dəmirçioğlu dedi:
– Koroğlu, biz taqsırkarıq. Hər nə eləsən ixtiyarsan.
Bunu deyib Dəmirçioğlu qılıncını çıxardıb iki əlinin üstündə Koroğlunun
qabağına qoydu, özü də diz çökdü. Koroğlu onun qolundan
yapışıb qaldırdı. Sonra soruşdu:
– De görüm, əsl müqəssir kimdi? Sənsən, ya Gürcüoğlu?
Dəmirçioğlu dedi:
– Elə ikimizin də taqsırımız birdi. Bir-birindən nə əskikdi, nə artıq.
Koroğlu nə qədər elədi ki, Dəmirçioğlu işin əslini desin, demədi.
Elə bircə bunu dedi ki:
– İkimizin də taqsırımız birdi.
Koroğlu işi bilirdi. Bilirdi ki, Dəmirçioğlu Gürcüoğlu Məmmədə
görə gecikib. Amma onu da bilirdi ki, Dəmirçioğlu ölüm də olsa, yoldaşı
pis ayaqda tək buraxmaz, namərdlik eləyib yoldaşı ələ verməz.
Odu ki, onu bir də sınamaq üçün belə qısnayırdı. Elə ki, gördü
Dəmirçioğlu sözündən dönmədi, yoldaşın sirrini açmadı, dedi:
– Mərhəba! Mən səni qəsdən sınayırdım. Sağ ol! Sonra dönüb
Gürcüoğlundan soruşdu:
– Hə... nə var, nə yox, Gürcüoğlu? Deyəsən Ələmqulu xanın qızı
çox xoşuna gəlib.
Gürcüoğlu başını aşağı saldı. Elə bunlar bu sözdə idilər, Ələmqulu
xan öz vəzir-vəkili ilə gəlib çatdı. De əl verdilər, görüşdülər, Ələmqulu
xan dedi:
– Qoç Koroğlu, mən səninlə dost olmaq istəyirəm. Bütün dəlilərinlə
mənə qonaqsan.
Koroğlu nə qədər boyun qaçırmaq istədisə olmadı. Axırda Ruqiyə
xanım irəli yeriyib dedi:
– Qoç Koroğlu, sən buradan elə beləcə çıxıb getsən atamı bütün
dünyada bədnam elərsən. Kişi dostluq üçün uzanan əli kəsməz.
Koroğlu Ruqiyə xanımın sözündən keçə bilmədi. Ancaq şəhərə də
girmədi. Hökm elədi, şəhərin kənarında çadırlar quruldu. Üç gün, üç
gecə yemək, içmək oldu. Ələmqulu xan Koroğluya bir qonaqlıq verdi
ki, hələ ruzigarın gözü belə qonaqlıq görməmişdi. Elə ki, üç gün
tamam oldu, Koroğlu Ələmqulu xanı çağırıb dedi.
– Xan, elədiyin hörmətə görə çox sağ ol! Ancaq mənim səndən bir təvəqqəm var.
Xan dedi:
– Təvəqqə nədi? Sən əmr elə, mən yerinə yetirim.
Koroğlu dedi:
– Yox. Bu elə bir şeydi ki, əmrlə olmaz. Belə iş ancaq təvəqqədən aşar.
Xan dedi:
– Buyur!
Koroğlu sazı basdı döşünə dedi:

Qulluğuna bircə kəlmə sözüm var,
Mənim bu sözümdən incimə, ay xan!
O sözlər bu yerin sözü döysə də,
Sən Allah, o sözdən incimə, ay xan.

Xan dedi:
– Əşi, incimək nədi? Sən lap əhd eləsən mənim başımı istəyəcəksən, o da ki sənə qurbandı. Sözünü de!
Koroğlu dedi:

Lazımdı araya elçi salaydım,
Neçə minnətçiylə dilçi salaydım,
Qayda budu, gedib, bir də gələydim,
Mənim bu işimdən incimə, ay xan!

Xan məsələni başa düşdü. Ancaq gözlədi ki, görsün sözün axırı nə olur. Koroğlu aldı sözün o biri xanəsini dedi:

Koroğlunun sözün yazma qələtə,
Hesab etmə qanmaza, nabələdə,
Ruqiyə xanımı gəl ver Məmmədə,
Sən gəl bu sövdadan incimə, ay xan!

İncimək nədi? Xan Allahdan belə bir qohumluq axtarırdı. O saat
molla, qazı çağırıldı. Ruqiyə xanımın kəbini kəsildi Gürcüoğlu Məmmədə.
Toy təzədən başlandı. Üç günün üstünə bir dörd gün də gəldilər,
oldu yeddi gün, yeddi gecə. Yeddi günün tamamında istədilər
gəlini tapşırsınlar bəyə. Koroğlu razı olmadı. Dedi:
– Çənlibeldə dəlilərin də, xanımların da anası Nigardı. Mən gərək aparıb bir toy da orada eləyəm.
Dəlilər atlandı. Ruqiyə xanımı da götürüb Çənlibelə gəldilər.
Xanımlar işdən xəbərdar oldular. Nigar Ruqiyə xanıma xoşgəldin elədi.
Toy təzədən başlandı. Sazlar səs-səsə verdi, saqi məclisə girdi. Koroğlu belə baxdı Nigarı sağ yanında gördü, belə baxdı Eyvazı sol yanında gördü, qabağa baxdı yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi dəlini qabağında gördü. Ürəyi atlandı, qəlbi coşdu, üçtelli sazı sinəsinə basdı, dedi:

Məclis qurduram həmişə,
İşrətim, damağım ola!..
Əmliklər çəkdirəm şişə,
Bir ağır yığnağım ola!..

Çənlibeldə köçüm, qonum,
Atlasdan biçilər donum,
Ortadan qalxmaya xonum,
Gündə yüz qonağım ola!..

Vuram xotkar, tutam paşa,
Xanlar məndən çəkə haşa,
Bu dövranım vara başa,
Sönməyən çırağım ola!..

Eyvaz imdadıma çata,
Dəmirçioğlu şeşpər ata,
Sıçrayıb minəm Qırata,
Bəlli Əhməd dayağım ola!..

Şir qanı ola qanımda,
Qorxu olmaya canımda,
Dəlilər olsa yanımda,
Qırram yüz min yağım ola!..

Düşmən qanın içəm, doyam,
Müxənnət gözlərin oyam,
Çəkəm bəzirganlar soyam,
Tacirlər dustağım ola!..

Koroğluyam savaşımda,
İgid dəlilər başımda,
Nigar əyləşə qarşımda,
Keçən cavan çağım ola!..