Oğuz namə
 |
Bu əsəri və ya bölməni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, onu ümumvikimənbə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
|
Eyni adda digər əsərlər üçün dəqiqləşdirmə səhifəsinə baxın. |
Əski uyğur türkçəsində olan oğuz namə :
1. Bolsunğıl dep dediler . Anung angağusu
2. uşbu turur : taqı mundan song sevinç
3. taptılar . Kene künlerden bir kün ay qağan
4. nung közü yarıp bodadı , erkek oğul toğurdı .
5. Oşul oğulnung önglügi çırağı kök
6. erdi. Ağızı ataş qızıl erdi. Közleri al, saçları , qaşları
7. qara erdiler erdi. Yaqşı nepsikilerden
8. körüklügrek erdi. Oşul oğul ana-
9. sınıng kögüzündün oğuznı içip mundun
10. artığraq içmedi. Yig et aş sürme
11. tiledi, tili kele başladı. Qırıq kündün song
12. bedükledi, yürüdi, oynadı. Adağı ud adağı deg, belleri
13. böri bellerideg, yağrı kiş yağrıdeg, kögüzü
14. aduğ kögüzü deg erdi. Bedeninüng qamağı
15. tüg tülüklüg erdi, yılqılar küteye
16. turur erdi. Atlarğa mine turur erdi, kik
17. av avlaya turur erdi; künlerden song keçelerden
18. song y(i)git boldı. Bu çaqta bu
19. yerde bir uluğ orman bar erdi
20. köp mürenler köp ögüzler bar erdi, bunda kelgen-
21. ler kik köp köp, bunda uçqanlar quş köp köp erdi.
22. Oşul orman iç(i)nde bedük bir qıat(?) bar
23. erdi. Yılqılarnı, elgünlerni yer erdi. Bedük
24. yaman bir kik erdi. Birke emgek birle
25. elgünni basup erdi. Oğuz qağan bir eriz
26. qağaz kişi erdi. Bu qıatnı(?) avlamaq tiledi. Kün-
27. lerde bir kün avğa çıqtı. Cıda birle,
28. ya oq birle, taqı qılıç birle, qalqan
29. birle atladı. Bir buğu aldı. Şul buğunı tal-
30. nung çabuğı birle (y)ığaçqa bağladı, ketti.
31. Andan song erte boldı. Tang erte çaq-
32. ta keldi, kördi kim qıat(?) buğunı alup
33. turur. Kene bir aduğ aldı, altunluğ
34. belbağı birle yığaçqa bağladı, ketti.
35. Mundun song erte boldı. Tang erte
36. çaqta keldi. Kördi kim qıat(?) aduğnı alup turur.
37. k(e)ne oşu (y)ığaçnıng tüb(i)nde turdı. Qıat(?)
38. kelip başı birle oğuz qalqanın urdı. Oğuz
39. cıda birle qıat(?)nıng başın urdı, anı
40. öltürdi. Qılıç birle başın kesti, aldı, ketti. k(e)ne
41. kelip kördi kim: bir şungqar qıat(?)nıng içegüsin
42. y(e)mekte turur. Ya birle oq birle
43. şungqarnı öltürdi, başın kesti. Andan
44. song dedi kim: şungqarnung ang(a)ğu-
45. si oşbu turur: buğu y(e)di, aduq y(e)di, yıdam
46. öltürdi, temür bolsa qıatnı(?) şung-
47. qar y(e)di. Ya oqum öltürdi, y(e)z bolsa dep dedi,
48. ketti. Taqı qıat(?)nıng anguşusu oşbu
49. turur: kene künlerde bir kün
50. oğuz qağan bir yerde tengrini yalbarğu-
51. da erdi. Qarangğuluq keldi. Köktün
52. bir kök yuruq tüşti. Kündün aya(n)
53. aydan quğulğuluqraq
54. erdi. Oğuz qağan yürüdi, kördi kim:
55. uşbu yaruqnung arasında bir qız
56. bar erdi. Yalğuz olturur erdi. Yaqşı körük-
57. lüg bir qız erdi. Anung baş(ı)nda ataş-
58. luğ yaruqluğ bir mengi bar erdi.
59. Altun qazuq deg erdi. Oşul qız andağ
60. körüklüg erdi kim külse, kök
61. tengri küle turur; y(ı)ğlasa, kök tengri
62. y(ı)ğlaya turur. Oğuz qağan
63. anı kördükte özi qalmadı. Ketti, sevdi, aldı. Anung
64. birle yattı, tilegüsin aldı. Töl boğaz
65. boldı. Künlerden song, keçelerden song
66. yarudı, üç erkek oğulnı toğurdı. Birinçi-
67. sige kün at qoydılar. İkinçi-
68. sige ay at qoydılar, üçünçü-
69. süge yulduz at qoydılar. k(e)ne bir kün
70. oğuz qağan avğa ketti. Bir
71. köl aras(ı)nda alından bir (y)ığaç
72. kördi. Bu (y)ığaçnung qabuçağında
73. bir qız bar erdi. Yalğuz olturur erdi.
74. Yaqşı körüklüg bir qız erdi. Anung
75. közü köktün kökrek erdu.
76. Anung saçı müren usuğı deg, anung
77. tişi ünçü deg erdi. Andaq körük-
78. lüg erdi kim yerning elgüni anı körse,
79. ay ay ah ah ölerbiz dep, sütten
80. qumuz bola tururlar. Oğuz qağan
81. anı kördükte özi ketti, yürekige atax
82. tüşti, anı sevdi, aldı, anung birle yattı, tilegü-
83. sün aldı. Töl boğaz boldı. Künler
84. den song, keçelerden song
85. yarudı, üç erkek oğulnı toğurdı. Birin-
86. çisige kök at qoydılar, ikin-
87. çisige tağ at qoydılar üçünçü-
88. süge tengiz at qoydılar.
89. Andan song oğuz qağan bedük
90. toy berdi, elgünge yarlıq
91. yarlap kengeştiler, keldiler, qırıq şire.
92. Qırıq bendeng çapturdı ( yapturdı ), tür
93. lüg aşlar, türlüg sürmeler, çubuyanlar, qımızlar
94. aş(a)dılar. İçtiler. Toydan song oğuz
95. qağan beglerge elgünlerge
96. yarlıq berdi, taqı dedi kim sen-
97. lerge boldum qağan, alalıng ya taqı
98. qalqan; tamğa bizge bolsun
99. buyan, kök böri bolsunçıl uran; temür yıda-
100. lar bol orman, av yerde yürüsün qulan:
101. taqı taluy taqı müren, kün tuğ bolğıl. Kök
102. qurıqan dep dedi. k(e)ne andan song
103. oğuz qağan tört sarığa yarlıq
104. yumşadı. Bildürgülük bitidi. Elçilerge
105. berip yiberdi. Uşbu bildürgülükte bitil-
106. miş erdi min men uyğurnıng qağanı bolamen
107. kim yerning tört bulungınung qağanı
108. bolsam kerek turur. Senlerden baş çalunğu-
109. luq tilep men turur. Oşul kim mening ağız-
110. umğa baqar turur bolsa, tarıtıq
111. tartıp dost tutarmen dep dedi. Uşbu kim
112. ağızumğa baqmas turur bolsa, çamat
113. çaqıp çerig çekip duşman tutarmen.
114. Tağuraq basıb asturıp yoq bolsunğıl
115. dep qılurmen dep dedi. k(e)ne bu çaq-
116. ta ong yangaqta altun qağan
117. degen bir qağan bar erdi. Uşbu altun
118. qağan oğuz qağanğa elçi yumşab
119. yiberdi. Köp telim altun kümüş tartıp köp telim
120. qız yaqut taş alıp köp telim erdeniler yiber-
121. ip yumşap oğuz qağanğa s(o)yurqap
122. berdi, ağızığa baqındı begü birle
123. dostluq qıldı. Anung birle amıraq
124. boldı. Qong yangaqıda urum degen
125. bir qağan bar erdi. Uşbu qağannung
126. çerigi köp köp, balıqları köp köp erdiler
127. erdi. Oşul urum qağan oğuz qağan-
128. nung yarığın saqlamas erdi. Qatağla-
129. ğu barmas erdi. Munı söz söz-
130. ni tutmas men tururmen dep yarlıq-
131. qa baqmadı. Oğuz qağan qamat
132. atup anga atlağu tiledi. Çerig birle
133. atlap tuğlarnı tutup ketti. Qırıq
134. kündün song muz tağ degen
135. tağnung adağığa keldi. Quıqan-
136. nı tüşkürdi, şük bolup uyup turdı. Tang erte
137. bolduqta oğuz qağannung
138. qurıqanığa kün deg bir
139. yaruq kirdi. Ol yaruqtun kök
140. tülüklüg, kök yalluğ bedük
141. bir erkek böri çıqtı. Oşul böri oğuz
142. qağanğa söz berip turur erdi.
143. Taqı dedi kim ay ay, oğuz, urum
144. üstigə sen atlar bolasen.
145. Ay ay, oğuz tapuğunglarğa men
146. yürür bolamen dep dedi. k(e)ne
147. andan song oğuz qağan
148. qurıqannı türtürdi, ketti, kördi
149. kim çerigning tapuqları-
150. da kök türüklüg kök yalluğ
151. bedük bir erkek böri yürügüde
152. turur. Ol börining artların qatağ-
153. lap yürügüde turur erdiler erdi. Bir
154. neçe künlerden song kök
155. tülüklüg kök yalluğ bu bedük
156. erkek böri turup turdı. Oğuz taqı çerig
157. birle turup turdı. Munda itil müren degen
158. bir talay bar erdi. İtil mürennung quduğ-
159. ıda bir qara tağ tapığıda
160. uruşğu tutuldı. Oq birle yıda
161. birle qılıç birle uruştılar. Çerig-
162. lerning aralarıda köp telim boldı uruşğu,
163. elgünlerning köngülleride
164. köp telim boldı qayğu tutulung. Uruşunç
165. andaq yaman boldı kim itil müren-
166. nüng suğı qıp qızıl, sip singir deg
167. boldı. Oğuz qağan bastı. Urum qağan
168. qaçtı. Oğuz qağan urum qağan-
169. nung qağanluğın aldı, el-
170. günin aldı. Ordusığa köp
171. uluğ ölüg barğu. Köp telim tirig
172. barğu tüşü boldı. Urum qağannung
173. bir qarundaşı bar erdi, urus beg degen
174. erdi. Ol urus beg oğulun tağ başı-
175. da tereng müren arasıda
176. y(a)qşı berk baluqqa yumşadı. Taqı
177. dedi kim baluqnı qatağlağu kerek turur.
178. Sen taqı uruşğulardan song baluq-
179. nı benge saqlap kelgil, dep dedi. Oğuz
180. qağan oşul baluqqa atladı. Urus
181. begning oğulı anga köp altun
182. kümüş yiberdi. Taqı dedi kim: ay, mening
183. qağanum sen. Menge atam bu
184. baluqnı berüp turur. Taqı dedi kim: baluq-
185. nı qatağlağu kerek turur. Sen taqı
186. uruşğulardan song baluqnı benge
187. saqlap kelgil, dep dedi. Atam çamat atup erse
188. mənüng tapum erürmü? Senden
189. yarluq bağluğ bellüg bolamen.
190. Bizning qut(ı)bız sening
191. qutung bolmuş, bizning uruğ(ı)-
192. bız sening (y)ığaç(u)ngnung
193. uruğı bolmuş bolup turur. Tengri sen-
194. ge yer berip buyurmuş bolup turur. Men senge
195. başumnı qutumnı beremen. Bergü
196. berip dostluqtan çıqmas tur(urmen),
197. dep dedi. Oğuz qağan y(i)gitning
198. sözün y(a)qşı kördi, sevindi, küldi. Taqı
199. ayttı kim: menge köp altun yumşapsen
200. baluqnı yaqşı saqlabsen, dep dedi. Anung
201. üçün anga saqlap at qoydı, dostluk
202. qıldı. k(e)ne çerig birle oğuz qağan
203. itil degen müren(ge kelti). İtil (degen)
204. bedük bir (müren) turur. Oğuz qağan anı
205. kördi. Taqı dedi kim: itilning suğıdan
206. neçük keçerbiz, dep dedi. Çerigde bir
207. y(a)qşı beg bar erdi. Anung atı uluğ ordu
208. beg erdi. Uzluğ (uqğuluğ) bir er erdi.
209. Kördi kim ( quduğıda köp telim) tallar, köp telim
210. yığaçlar (bar erdi. Uşbu beg...) oşul yığaç-
211. lar...... kesti. Yığaçlarda
212. yattı, keçti. Oğuz qağan sevinç attı. Küldü.
213. Taqı ayttı kim: ay ay, sen munda beg
214. bolung qıpçaq degen sen beg bolung
215. dep dedi. Taqı ilgerü kettiler. Andan song
216. oğuz qağan k(e)ne kök tülüklüg
217. kök yalluğ erkek böri kördi. Uşbu kök
218. böri oğuz qağanğa ayttı kim: emdi
219. çerig birle mundun atlang, oğuz
220. atlap elgünlerni, beglerni keldür-
221. gil, men senge başlap yolnı körgürür-
222. men dep dedi. Tang erte bolduqta
223. oğuz qağan kördi kim erkek böri
224. çerigning tapuqlarıda yürügü
225. de turur. s(e)v(i)ndi, ilgerü ketti. Oğuz
226. qağan bir çoqurtan ayğır atqa mine
227. turur erdi. Oşul ayğır atnı bek çoq sev(e)yür
228. erdi. Yolda uşbu ayğır at közden yitü
229. q(a)çtı, ketti. Munda uluğ bir tağ bar
230. erdi. Üze üstünde tong taqı muz
231. bar turur. Anung başı sağoqtan ap aq
232. turur. Anung üçün anung atı muz tağ
233. turur. Oğuz qağannıng atı muz tağ
234. içige qaçıp ketti. Oğuz qağan mundan
235. köp çağı emgek çeküp turdı. Çerigde
236. bir bedük qağız er beg bar erdi.
237. Çalang bulungdan qoruqmas turur
238. erdi. Yürügüde soğurğuda onga
239. er erdi. Oşul beg tağlarğa kirdi,
240. yürüdü. Toquz kündün song oğuz
241. qağanğa ayğır atnı keldürdi. Muz
242. tağlarda köb soğuq bolupdan ol beg
243. qağardan sarunmış erdi, ap aq erdi. Oğuz
244. qağan sev(i)nç birle küldü, ayttı kim:
245. ay, sen munda beglerge bolğıl başlığ,
246. (me) m(e)ng(ü)lep senge at bolsun qağarlıq
247. dep dedi. Köp erdeni soyurqadı, ilgerü ketti.
248. k(e)ne yolda bedük bir üy kördi. Bu üynüng
249. tağamı altundan erdi, tungluqları taqı
250. kümüştün, qalıq(a)ları temürdün erdiler
251. erdi. Qapuluğ erdi. Açqıç yoq erdi.
252. Çerigde bir y(a)qşı çeber er bar erdi, anung
253. atı tömürdü qağul degen erdi. Anga
254. yarlıq qıldı kim: sen munda qal, aç qalıq(a)
255. açğungdun song kel orduğa dep
256. dedi. Mundan anga qalaç at qoydı. İlge-
257. rü ketti. k(e)ne bir kün kök tülük-
258. lüg kök yalluğ erkek böri yürümeyin
259. turdı. Oğuz qağan taqı turdı. Qurıqan
260. tüşküre turğan turdı. Tarağusız
261. bir yazı yer erdi. Munga çürçit dedürürler erdi.
262. Bedük bir yurt, elgün erdi. Yılqıları
263. köp, ud, buzağları köp, altun kümüşleri köp,
264. erdenileri köp erdiler erdi. Munda çürçit qağan-
265. ı elgüni oğuz qağanğa qarşu
266. keldiler. Uruş toquş başlandı. Oqlar birle qılıç-
267. lar birle uruştılar. Oğuz qağan baştı,
268. çürçit qağannı bastı, öltürdi, başın
269. kesti. Çürçit elgünin öz ağızığa
270. baqındurdı. u(ruş)ğudun song oğuz qağan-
271. nung çerigige, nökerlerige elgün-
272. ige andağ uluğ ölüg barğu tüşti kim
273. yüklemekke keldürmekke at, qağatır, ud
274. azlıq boldı. Anda oğuz qağannung
275. çerigide uzluğ yaqşı bir çeber kişi bar erdi. Anıng
276. atı barmaqluğ yosun billig erdi. Bu çeber
277. bir qanğa çaptı. Qanğa üstünde ölüg
278. barğunı qoydı, qanğa başıda tirig
279. barğunı qoydı, tar(ı)ttılar, kettiler. Nökerler-
280. nüng elgünnüng qamağı munı kördiler, şaştılar
281. qanğalar taqı çaptılar. Munlar qanğa yürümek-
282. tə qanğa, qanğa söz bere turur
283. erdiler erdi. Anung üçün anlarğa
284. qanğa at qoydılar. Oğuz qağan qanğa-
285. larnı kördi, küldi. Taqı ayttı kim: qanğa, qanğa
286. birle ölügni tirig yürügürsün, qanğa-
287. luğ senge at bolğuluğ qanğa
288. bilgürsün dep dedi, ketti. Andan song
289. kene bu (kök) tülüklüg kök yalluğ
290. erkek böri birle sındu. Taqı tangğut, taqı
291. şağam yangğaklarığa atlap ketti.
292. Köp uruşğudan köp toquşğudan song
293. anlarnı aldı, öz yurtığa birledi,
294. baş(a)tı, bastı. k(e)ne taşqarun qalmasun
295. billüg bolsun kim: kündünki bulungda
296. barqan degen bir yer bar turur. Uluğ
297. barğuluğ bir yurt turur. Köp ısığ bir yer
298. turur. Munda köp kikleri, köp quşları bar turur,
299. altunı köp, kümüşi köp, erdenileri köp turur. Elgün-
300. lerining önglügi çırağı qar qara turur.
301. Oşul yerning qağanı masar degen bir qağan
302. erdi. Oğuz qağan anung üstige
303. atladı. Andağ yaman uruşğu boldı. Oğuz
304. qağan baş(a)tı, masar qağan qaçtı. Oğuz
305. anı bastı, yurtın aldı, ketti. Anung dostları
306. köp sevinç(ler) taptı, anung duşmanları köp
307. qayğular t(aptı). Oğuz qağan (anı) baş(a)tı,
308. sanağuluqsız nemeler yılqı-
309. lar aldı, yurtığa üyige tüşti, ketti.
310. k(e)ne çaşqarun qalmasun kim
311. billüg bolsun kim oğuz qağannung
312. yanıda aq saqalluğ muz saçluğ
313. uzun uzluğ bir qart kişi turur bar erdi.
314. Uqğuluğ tüzün bir er erdi, tüşimel
315. erdi. Anung atı uluğ türük erdi. Kün-
316. lerde bir kün yıquda bir altun
317. ya kördi. Taqı üç kümüş oq kördi. Bu altun
318. ya kün toquşıdan da kün batuşı-
319. ğaça te(k)ken erdi. Taqı bu üç
320. kümüş oq tün yangaqqa kete
321. turur erdi. Uyqudun song tüşte kör-
322. genin oğuz qağanğa bilürdi,
323. taqı dedi kim: ay, qağanum, senge
324. yaş(a)ğu bols(un)ğıl uzu(n), (ay, qağan)um senge
325. tör(ü)lük bols(unğıl) tüzün. (benge kök)
326. tengri berdi tüşümde keldürsün, talay
327. turur yerni uruğungğa berdürsün
328. dep dedi. Oğuz qağan uluğ türük-
329. nüng sözün y(a)qşı kördi, ögüdün
330. tiledi. Ögüdüge köre qıldı. Andan
331. song erte bolupda aqalarnı ini-
332. lerni çarlap keldürdi. Taqı ayttı kim: ay, mening
333. köngülüm avnı tilep turur. Qarı bolğumdan
334. mening qağızluğum yoq turur. Kün,
335. ay, yulduz tang sarığa senler barung.
336. Kök, tağ, tengiz tün sarığa sen-
337. ler barung dep dedi. Andan song üçegü-
338. sü tang sarığa bardılar, taqı üçegü-
339. sü tün sarığa bardılar. Kün, ay,
340. yulduz köp kikler, köp quşlar avlağu-
341. larıdan song yolda bir altun yanı
342. çaptılar, aldı(lar), atası(ğa berdiler).
343. (oğuz qağan sevindi, küldi. Taqı anı)
344. üç bozğuluq qıldı. Taqı (ayttı) kim: ay, ağa-
345. lar ya bolsun senlernüng, ya deg
346. oqlarnıkökkeçe atung dep
347. dedi. k(e)ne andan song kök, tağ,
348. tengiz köp kikler, köp quşlar avlağu-
349. larıdan song yolda üç kümüş oq-
350. (nı) çaptılar, aldılar, atasığaberdiler.
351. Oğuz qağan sevindi küldi. Taqı oq-
352. larnı üçüge üleştürdi. Taqı ayttı
353. (k)im: ay, iniler oqlar bolsun seler-
354. nüng. Ya attı oqnı. Oqlar deg
355. senler bolung dep dedi. k(e)n(e) andan
356. song oğuz qağan uluğ qurıltay
357. çaqırdı. Nökerlerin elgünlerin
358. çarıp çaqırdı. Kelip kengeşip olturdı(l)ar oğuz
359. qağan bedük ordu(da) ......
360. ......(ong yağıda)
361. (qırıq qulaq yığaçnı tiktürdi. Anung)
362. başında bir altun (tağuq qoydı, adağı)
363. da bir aq qoyun bağladı. (ço)ng
364. yağıda qırıq qulaç y(ı)ğaçnı tiktür-
365. di. anung başıda bir kümüş tağuq qoydı,
366. adağıda bir qara qoyunnı bağladı.
367. (ong) yaqta buzuqlar olturdı,
368. çong yaqta üç oqlar olturdı.
369. Qırıq kün qırıq keçe aş(a)dılar
370. i(ç)tiler, sevinç taptılar andan song qağan
371. (oğ)ullarığa yurtın ül(e)ştürüp berdi, taqı dedi kim:
372. ay, (oğ)ullar, köp men aştum. Uruşğular köp men kördüm,
373. cıda bile köp oq attum, ayğır b(i)rle köp yürü-
374. düm, duşmanlarnı y(ı)ğlağurdum, dostlarumnı men
375. küldürdüm. Kök tengrige men ötedüm,
376. sizlerge beremen yurtum dep dedi ......
377. ............
378. ............