Sirlər xəzinəsi/Könül dünyası və onunla sirdaşlıq

Könül dünyası və onunla sirdaşlıq
Müəllif: Nizami Gəncəvi

Könül pərvərişi haqqında tənhalıq düşüncələri→

Günəş təslim olaraq yerə atdı qalxanı.
Xəcalətdən yerin də suya batdı qalxanı.
Kainatın nəfəsi daralmağa başladı.
Günəş - öz qalxanıtək saralmağa başladı.
Ordusu düşən görüb qalxanını günəşin.
Tökdü odlu qılıncla al qanını günəşin.
Sağlığında inəyin muncuq bəzər boynunu,
Əldən düşən zamanda xəncər kəsər boynunu.
Dayəsini gecənin çağası qucaqladı.
Gündüzün qumrovunu ayağına bağladı.
Gecə - dəli-divanə aman vermir qəm ona,
Hazırladı torpaqdan dayəsi məlhəm ona.
İsanın nəfəsitək torpaq məlhəmə döndü,
Dəliliyin atəşi onun suyuyla söndü.
Xəstə şəfa şərbəti içdi dayə əlindən,
Divanəlik binası sarsıldı təməlindən.
Bir ləyən qan qusaraq gör nə hala qaldı o,
Təpədən dırnağadək qapqara qaraldı o.
Qəlbinin qaralığı çöhrəsinə yayıldı.
Yer üzünün kafiri - üzüqara sayıldı.
Hər hoqqası, oyunu - məsxərə, qaravəlli,
Bu şəbədəbazlığı kimə deyildi bəlli?!
Gah oldu gül-çiçəyi Ay əyninin qumaşı.
Gah Zöhrənin dəfinə dirhəmlərdi şabaşı.
Zülmətlərə bürünmüş bu çıraqsız gecədə,
Mənim kimi bülbülə bağça-bağsız gecədə,
Hər sözümə kəlməmə ürək qanım hopubdu,
Ciyərimin qanından qığılcımlar qopubdu.
Sözümlə sirdaş kimi ürəyimi açanda.
Fikrimlə, xəyalımla məsləhətə qaçanda.
Dedi ilham pərisi: "Hazıram, nə diləsən.
Elə borca giriş ki, qaytara da biləsən.
Bu müqəddəs atəşə su çiləmək olarmı?
Can mülkünə at çapan yel diləmək olarmı?
Günəşin şöləsini yaqutlara bağışla.
Tamahın torpağını tabutlara bağışla,
Ox nəyinə gərəkdi, hər sözün oxdu sənin,
Köhləninin sürəti şimşəkdən çoxdu sənin.
Qafil olmaq yaraşmaz, ayıl qəflətdən daha.
Tök üzünün suyunu könül adlı dərgaha.
Göy rəngli küpün altda nə qədər inləyək biz?
Könüldən söhbət aç ki, nəğmətək dinləyək biz.
Könül quldurlarından qurtar öz yaxanı sən,
Dünyan - könül dünyası, bu dünyanı tanı sən.
Könüllə qanadlanıb ərş evinə hər pəri.
Könülün qanadıdır Cəbrayılın şəhpəri.
Kim ki, iki dünyadan cilovunu döndərib,
Könül öz sayilini möhtəşəmə döndərib.
Könül gildən, palçıqdan, de, yoğrularmı, səncə?
Gildən insan düzəlsə, qəlbi olarmı, səncə?
Heyvan vurur ömrünü başa canla dünyada.
Yaşa odlu ürəklə, həyəcanla dünyada.
Ülvi məqsəd üçündür göz-qulağı bəşərə,
Göz-qulaqdır öz gözü, öz qulağı bəşərə.
Şəbnəmli nərgiz gözün qan saçmağa yaranıb,
Qulağın qafillikdən gen qaçmağa yaranıb.
Gülə də, nərgizə də bel bağlama bağında.
Gülü də, nərgizi də gəl dağlama bağında.
Alçaqların qəlbini oxuyan gözə dön sən.
Qaynar gənclik çağında alova, gözə dön sən.
İlhamınla kamalın özünə yar seçibdir,
Evlənməyə hazırdır, qırx yaşına keçibdir.
Qırx yaşını ötəndə sayılmasın qul gərək,
Dolanmağa, gəzməyə, xərcləməyə pul gərək.
Qırx yaşın təlimindən söz açma ki, tanışıq,
Evlənməyə tələs ki, artıqdır boş danışıq.
Məlul-məlul dayanma, qovuş gözəl dildara,
Qəmli qəlbin qəmxarı, - könül kimi yar, ara.
Dərd çəkməyə dəyərmi, bir qəmxara qovuşsan?!
Sındır qəmin boynunu, belə yara qovuşsan.
Qəm-qüssədən üzülən canından əl üzəndə.
Son nəfəsdə dirçələr dostu-yarı süzəndə.
Bir cana odlu nəfəs - yarla yarın vüsalı,
Yar nəfəsi yandırar hər kədəri, məlalı.
Sübh gözünü açmamış nəfəs alıb əsnəyər.
Səhər öz müjdəsilə ulduzları səsləyər.
Sübh - gözünü ovardı, zəlil kimi, xar kimi,
Al səhəri qoynuna almasaydı yar kimi.
Evlənmək istəsən də, canansız toy hardadı?
Özünə yar axtar ki, toy-büsatın yardadı.
Hər diyar zənginlikdə Xara tay ola bilməz
Heç kəs könül verdiyin yara tay ola bilməz.
Hamının öz sirdaşı, yarı vardır cahanda,
Əsil yar havadardır, xilaskardır cahanda.
İki-üç həmdəmi var, heç biri pak sayılmaz.
Ülviyyətdən uzaqdır qəflətdən də ayılmaz.
Yapış üzəngisindən könül hökmdarının.
Önündə göz yaşı tök könül adlı yarının.
Ərşin qadir sultanı yaradanda dünyanı.
Ayrı aləm yaratdı bu bədəni, bu canı.
Pərvərişi, şəfqəti daim bəsdi onlara.
Ayrılmaz sirdaş kimi nigah kəsdi onlara.
Qucaqlaşıb yatdılar, dünyaya gəldi könül,
Oğultək taxta çıxdı, gör nə yüksəldi könül.
Könülü ülviyyəti sultanlığa səslədi.
Bir mənəvi, cismani ata, ana bəslədi.
Üzünə nur çiləyən könlünün Süheylidir,
Can da könül mülkündə bədəntək tüfeylidir.
Könül adı gələndə möhtəşəm dağa döndüm,
Beynimin öz yağıyla nurlu çırağa döndüm.
Canımı hədəf aldı ilhamımın pərisi,
Qulağım dil yerinə oldu söhbət hərisi.
Sevincimdən dilim də ağzıma sığışmadı,
Qəm qoşunu dağıldı, bir yerə yığışmadı.
Könülün eşq atəşi alov saçdı qanıma,
Gözümün çeşməsindən su çilədim canıma.
Qolumdakı zənciri parçaladım ər kimi.
Quldurları yolumdan qovdum şiri-nər kimi.
Köhlənimlə uçurdum qan-tərə batanacan.
Birbaş könül mülkünə təngnəfəs çatanacan.
Cananıma yetincə öz canımı teylədi.
Gecə yarı olunca, ömrü yarı eylədim.
Müqəddəs məbədimdi pənahım, iqamətim,
Döndü çövkən topuna çövkən qəddim, qamətim.
Ətəyimi yığaraq öz yaxama bağladım.
Top dalınca yel kimi hey kükrədim, çağladım.
Çövkənin ağacı da, topu da öz canımdı,
Qanad verib uçuran sonsuz həyəcanımdı.
Varlığımı unutdum, sürüdü qeyrət məni.
Gözüm çıxdı kəlləmə, bürüdü heyrət məni.
Özüm - səfər görməmiş, dostlarım - kor nabələd.
Qürbət məni sıxmazdı, yola olsaydım bələd.
Yol-iz tapa bilmirəm, bu da səfər - seyirdi?
Ayağım "get" desə də başım "getmə" deyirdi.
Köhlənimin cilovu eşqin öz əlindəydi,
Dil-dodağım təpidi aman, bu hoqqa nəydi?!
Qapını döydüm, dedi: "Gələn kimdir bu zaman?!"
Dedim: "Görüşə gəlib pak niyyətli bir İnsan".
Pişvazıma gələnlər qaldırdılar pərdəni,
İxtilat pərdəsində əzizlədilər məni.
Könül mülkünün şahı - məhəbbət adlı pəri
Səsləyərək dedi ki: "Nizami, gəl içəri".
Ən yaxın sirdaş oldum gəldiyim bu dərgaha,
"Gəl" dedikcə yeriyib yaxınlaşdım mən şaha.
Cah-cəlallı bir saray cəlb elədi nəzəri,
Yaman gözə gəlməsin, kor olsun bədnəzəri.
Yeddi xəlifə gördüm bir kaşanə içində.
Yeddi macəra vardı bir əfsanə içində.
Könül mülkü göylərdən daha geniş, əngindi.
Sakinləri bəxtiyar, neməti də zəngindi.
Günortanın sultanı baş tərəfdə əyləşib.
İlıq nəfəs sahibi közərməkdən keyləşib.
Qızıl atlı süvari qarşısında baş əyir,
Yaqut qəbalı əsgər ondan zəfər diləyir.
Acıdil, cavan cəsus hər an hazırdır ova.
Qüssəli qara kölə qorxudan düşüb lova.
Bərədə pusqu quran bir kəməndatan da var,
Gümüşdən zirehlənib misbədən pəhləvanlar.
Hamısı pərvanədi, nur saçan şamdı könül,
Hamısı tələşdadı, lakin aramdı könül.
Döndüm könül mülkünün əziz mehmanına mən.
Canımı töhfə verdim könül sultanına mən.
Könül qərargahında bayraqdara qovuşdum.
Hamıdan üz çevirdim, çünki yara qovuşdum.
Könül dedi: " Heyrətdən itirmisən huşunu,
Bu yuvadan uçurma səadətin quşunu,
Adicə ürəkmiyəm, can bürünə tüstümə?
Bir parça ət deyiləm duz səpilə üstümə.
Ürəklərin sərvindən kölgəm böyükdür, böyük!
Ürəklərin mülkündən ölkəm böyükdür, böyük,
Mən Qarunun yığdığı xəznəyə tay deyiləm,
Hər kəsin sərvətiyəm, hər kəsə pay deyiləm".
Söz tərlanım yolundu od saçan nəfəsindən.
Xəcalətdən çıxmadı öz qızıl qəfəsindən.
İsmətimdən qızardım atəşdəki pul kimi,
Sözündən sırğa taxdım qulağıma qul kimi.
Təzələdi dünyamı könül mülkünün şahı,
Nizamiyə açıqdır fələklərin dərgahı.
Paklıqdan, ülvilikdən uzaq olsam, nəyəm mən?
Könlümün sərvərinə, müqəddəs bəndəyəm mən.