Yadqar Zareran

Yadqar Zareran Müəllif: Şifahi xalq ədəbiyyatı

Mənbə: Qədim Parfiya ədəbiyyatından dövrümüzədək gəlib çatan ədəbi nümunə “Yadqar Zareran ” (Zareranın sədaqəti) dastanı səh.12

Bəlx hökmdarı Viştasp Zərdüşt di ni ni qəbul edir. B undan qəzəblənən Turan hökmdarı Ərcasp ona mək tub göndərib tələb edir ki, bu istəyindən əl çəkib əski dininə qa yıtsın. Əks təqdirdə onunla müharibəyə başlayıb bütün yaşıl otlarını ota racaq, quru otunu yandıracaq, bütün mal - davarını aparacaq, əha - lisi ni qul edib işlədəcəkdir. Viştasp əvvəl qorxuya düşür, sonra işə pəhləvan Zarer qarışır və ondan icazə alıb Ərcaspa cəsarətli məktub yazır:

Ağ meşənin yanında, Zərdüştilər Mərvində. Dağların, çayların olmadığı, Hamun düzənliyində. Orada atlar rahat qaçı r, Siz bir tərəfdən gəlin, Bizsə başqa tərəfdən. Siz bizi görərsiniz, Biz də sizi görərik. Onda sizə göstərərik, Necə divi öldürürlər! Elçi bu məktubu alıb gedir. Onda Viştasp əmr verir dağların ba şında müharibə işarəsi verən tonqallar yandırsınlar. Qo y bütün ölkə bilsin ki, müharibə başlayır. Qoy bütün maqlar Bəhramın odun sax layıb, dualar oxusunlar. On yaşından 70 yaşadək bütün kişilər Viş tas pın sarayı qarşısına toplansınlar. Sarayın qarşısına gəl məyən - lər asılacaqdır. Beləliklə, nəhəng ordu y aranır və kifayət qədər fillər, dəvələr və arabalar gətirilir. Dastanda həmin səhnələr məşhur “Şah namə” də olduğu kimi yüksək sənətkarlıqla təsvir edilir. Ordu yaradılandan son ra Zarer əsas sərkərdə kimi araba ilə gəlib qoşun önündə da yanır. Onlar həmi n yerdə düşərgə düzəldirlər. Hökmdar üçün çadır qu rulur. Viştasp çadıra girib taxtında oturur. O müdrik Camaspı hü - zuruna dəvət edib soruşur: Sən yaxşı bilirsən, Nə vaxt yağış yağacaq. .. Nə vaxt otlar bitəcək. Hansı çiçəklər səhər, Hansılar axşam açır. Bilirsən ki, buludlar, Hansı suyu aparır. İndi de görüm mənə, Sabah nələr olacaq. Oğullardan, qardaşlardan, Hansı diri, hansı ölü olacaq? Hökmdarın bu sualı onu çaşdırır. Bir qədər fikirləşəndən sonra Viş taspa deyir ki, qoy bütün ordu oxun çata biləcəyi məsafəyədək uzaq laşsın. Onlar təklikdə söhbət etsinlər. Viştaspın əmri ilə hamı çə kilir və təklikdə Camasp ona çoxlu igidin öləcəyini söyləyir. Sonra əla və edir ki, düşmən tərəfdən cadugər Vidrafş döyüşə girib cəsur Za reranı öldürəcəkdir. Bu sözlərd ən Viştasp qəzəblənir və qəzəbindən yerə uzanır. Əs gər lər gəlib onu dilə tutub taxta əyləşdirirlər. Müdrik Camasp sö zü nə davam edib deyir ki, Turan tərəfdən də hamı qırılacaq, təkcə Ərcasp qalacaq. Beləliklə, döyüş başlayır. Ərcasp görür ki, Zareranın zərbələ rinə ordusu tab gətirmir. Vəziyyətdən çıxmaq üçün orduya müraciət edib deyir ki, kim Zareranı öldürsə ona böyük qızı Zarstanı ərə verə cəkdir. Cadugər Vidrafş bu işi öz öhdəsinə götürür və döyüşə girib, arxadan onun kürəyinə zərbə vurur. Zareranı n öldüyünü görən Viştasp onun qatili cadugər Vidrafş dan intiqam almaq fikrinə düşür və elan edir ki, kim onu öldürsə gö zəl qızı Humakı ona ərə verəcəkdir. Onun çağırışına Zareranın on yaş lı oğlu Bastvar gəlir. Viştasp onun kiçik, həm də təcrübəsiz oldu ğunu görüb döyüşə girməsinə icazə vermir. Belə olanda Bastvar icazəsiz döyüşə girib atasının cənazəsi üstünə gəlib ağlayır. Atasının cəsədini döyüş meydanından çıxarandan sonra Viştaspın yanına gəlib ondan döyüşmək üzün icazə istəyir. Camaspın məsləhəti il ə Viştasp ona icazə verir. Ərcasp döyüş meydanında Batvarın cəsarətlə döyüşünü görüb vahiməyə düşür və söz verir ki, kim onu öldürsə ikinci qızı Behsanı ona ərə verəcəkdir. Onunla döyüşə yenə də cadugər Vidrafş gedir. Ancaq döyüşdə Vidrafş və onunla bərab ər bütün pəhləvanlar məğlub olur. İran ordusu qalib gəlir. Ərcaspı əsir alan Spendedat (“Şah namə”dəki İsfəndiyar) onun əlini, qolunu kəsir, bir gözünü çıxarır.