Koroğlu dastanı/Koroğlunun Ballıca səfəri

Koroğlu dastanı. Koroğlunun Ballıca səfəri
Müəllif: Koroğlu

Çənlibelin qarlı uca dağları, sıldırım qayaları ağ buludların bağrını deşirdi.
Dağlar arasında yerləşən Çənlibel Koroğlunun məskəni idi.
Yaz ağzı üstündən qar əksik olmayan təpələrin başında buludlar oynar, şimşəklər çaxar, göy guruldar, Çənlibel leysan yağışının altında öz daşlarını, yamaclarını yuyardı.
Bir azca keçməmiş buludlar çəkilər, günəş çıxardı.
Bircə saat bundan qabaq qucağında qara buludlar oynaşan Çənlibel dəyişib başqa bir aləm alardı.
Uğuldaşıb biri-birisi ilə savaşan təpələr barışardı. Aralarında uzanan qarı
nənə cecimi buraya başqa bir gözəllik verərdi. Kəkliklər qaqqıldaşar,
bildirçinlər qıy vurar, bülbüllər Koroğlunun səsinə səs verərdi. Sıldırımların
bağrından qaynayan bulaqların töküldüyü ətəklərdə gül-gülü,
bülbül-bülbülü çağırar, ləpələr bənövşələrə göz vurardı. Bura Koroğlu
qoruğu idi. Koroğlunun ipə-sapa yatmayan özü kimi dəli atları burada otlardılar.
Yaz ağzı idi. Koroğlu bir az rahatlansın deyə, Düratı da ilxıya
qatdırmışdı. Dürat ilxıdakı xam dəli ayqırlarla çəçikləşir, vuruşur, yola
getmirdi ki, getmirdi. Bir gün, beş gün axırda ayqırlar cana doyub,
günlərin birində Düratnan küştüyə qalxdılar. Qıratdan başqa Düratın
qabağına hansı at çıxa bilərdi ki! Dişi ilə onları qızıl al qana bulayıb
ilxıynan bərabər qabağına qatdı. Dürat ilxını Çənlibeldən aşağı töküb
qovlamağa başladı. İlxı dağlar aşdı, düzlər keçdi, yamaclar dırmaşdı,
yenişlər yendi, axırda gəlib ballıcalı Qara xanın biçənəyinə doldu.
Qara xan Koroğlu ilə düşmən idi. Öz adamlarına tapşırmışdı ki,
Koroğlunun atı, malı onun torpağına keçsə haylayıb damlasınlar. Qaraxanın
adamları Koroğlunun ilxısını qoruqda görüb haylayıb apardılar.
Koroğlu Çənlibeldə oturmuşdu. Bir də ilxıcı başı alovlu gəldi ki, bəs ilxı yoxdu.
Koroğlunun ilxısı itsin gör nə olar?.. Dəli Koroğlu coşdu, gözləri
oynamağa başladı. Bir dəli nərə çəkdi. Bütün Çənlibel titrədi. Dağlar,
daşlar, mağaralar səs-səsə verdi. Bütün dəlilər tökülüb gəldilər. Aldı Koroğlu görək nə dedi:

Hoydu dəlilərim, hoydu oğullar,
Hardasa Düratım tapılsın gərək!
Aman çəksin yağılarım əlimdən,
Müxənnət obası çapılsın gərək!

Durub mərd meydanda göstərrəm hünər,
Qənimlər nərəmdən elərlər həzər.
Qıraram, sağ-sola vuraram şeşpər,
Qoşun qayalara səpilsin gərək!

Qoç iyid yalıyar özü öz qanın,
Koroğlu, hər yana işlər fərmanın,
İndi bəy, paşanın, xotkarın, xanın
Dərisinə saman təpilsin gərək!

Dəlilərdən bir parası Koroğluya ürək verməyə, onu yoşutmağa
başladılar ki, ay Koroğlu, çox fikir eləmə, atlar tapılar, itməz. Qorxudan
kim sənin ilxına gözünün ucu ilə baxa bilər. Bir də ki, tapılmayanda
da, qoy tapılmasın. Dünyada atmı yoxdu. Bəylərin, paşaların bütün
atlarını gətirərik. Dürat itibsə, Qırat durur. Niyə bikef olursan?
Dəlilər Koroğluya nə qədər ürək verdilərsə də, Koroğluya əsər
eləmədi. Acığından dodaqlarını gəmirib bığlarını çeynəyirdi.
Nigar xanım gördü Koroğlunun acığı soyuyan acıq deyil. Getdikcə
şir kimi qızışır. Axırda qolunu boynuna doluyub dedi:
– Ay Koroğlu, hirslənəndə özündən çıxarsan. Acıqlanıb dodağını
gəmirməkdən nə çıxar? Atları tapmaq lazımdı. İndi tədbirin nədi onu de. Nigarın sözlərindən sonra Koroğlu deyəsən bir az yumşaldı. Onun cavabında görək nə dedi:

İndi bir mərd dəli gərək,
Tapsın mənim Düratımı.
Alsın düşmanın əlindən,
Minib gəlsin kür atımı.

Kişnəyib meydanda gəzən,
Hərdən sağa-sola süzən,
Düşmanın başını üzən,
Bir əsrəmiş nər atımı.

Koroğluyam, yol güdərəm,
Düşman bağrını didərəm,
Atlanıb özüm gedərəm,
Çəkin mənim Qıratımı!

Koroğlu belə deyəndə Tanrıtanımaz irəli yeriyib dedi:
– Qoç Koroğlu, izin ver atları axtarmağa mən gedim.
Koroğlu Tanrıtanımaza izn verib dedi:
– Tək getmə, dəlilərdən yanına al.
Tanrıtanımaz beş dəliynən atlanıb ilxını axtarmağa getdi. Bütün
Çənlibeli ayaqdan saldılar. Dağı, daşı bir-birinə vurdular. İlxıdan bir
əsər tapmadılar ki, tapmadılar. Dünya Koroğlunun gözündə qaralırdı.
Dəlilər hər nə qədər dəlil, nəsihət eləyirdilərsə, heç birisi qulağına
girmirdi. Deyilən sözlərin heç birisini eşitmirdi. Nigar gördü yox,
Koroğlu özünü, sözünü bilmir, dərd onu elə alıb ki, dünya gözündə
deyil. Yenə də irəli yeriyib qolunu onun boynuna saldı. Koroğlu elə
bildi ki, yuxudan ayıldı. Dönüb Nigara baxdı. Aldı görək nə dedi:

Nigar, Düratın itməyi,
Yandırır məni, yandırır.
Əməyim zaya getməyi,
Yandırır məni, yandırır.

Alnımdakı qalın qatlar,
Düşmən görsə bağrı çatlar,
Candan əziz yaxşı atlar,
Yandırır məni, yandırır.

Sinəmin düyünü, dağı,
Müxənnət meydan açmağı,
Koroğluya sataşmağı
Yandırır məni, yandırır.

Koroğlu burada qalsın, sənə kimdən deyim, Qara xanın nökərlərindən.
Elə ki, Qara xan ilxını tutdu, başladı hər gün özündən deməyə
ki, əyər Koroğlu məndən qorxmasaydı, atların dalıncan gələrdi. Bunun
bu hərəkəti nökərlərə acıq gəldi. Axırda nökərlərdən birisi bu qərara
gəldi ki, gedib əhvalatı Koroğluya xəbər versin. Nökər gecəynən
çarıxlarını bərkidib, ağacını əlinə alıb, düşdü yolun ağına. Az getdi,
çox getdi gəlib Çənlibelə yetişdi. Əhvalatı Koroğluya danışdı.
Koroğlu diqqətlə qulaq asdı. Elə ki, Qaraxanın nökəri bütün
əhvalatı danışıb qurtardı, Koroğlu əmr elədi, onun qollarını bağlayıb
üstünə də gözətçi qoydular ki, qaçmasın.
Nökər mat-məhəttəl qalmışdı ki, onun əllərini niyə bağlayırlar.
Tanrıtanımaz nökəri belə görəndə onun qulağına dedi:
– Özünü itirmə. Bu dəli Koroğlunun xasiyyətidi. Ta o gedib gələnəcən
sən burada qalacaqsan. Əyər sözlərin düz çıxdı, ürəyini sıxma,
sənə elə bir əvəz verəcək ki, qiyamətəcən yadından çıxmayacaq. Yox
əgər yalan oldu, onda tay özün bil gör nə olar.
Koroğlu çoxdan idi səfərə çıxmamışdı. Qırat tövlədə yernən-göynən
əlləşir, Misri qılınc hökm eləyirdi ki, qınını parçalasın. Koroğlu bir nərə çəkib sazı döşünə basdı, görək nə dedi:

At belində mərd dəlilər,
Ballıcaya səfərim var!
Dava günü qurd dəlilər,
Ballıcaya səfərim var!

Hünər elər qoç oğlu qoç,
Qorxar, keçməz yanınnan köç.
Alın ələ Misri qılınc,
Ballıcaya səfərim var!

Hədyan sözə bəli deməm,
Müxənnət malını yeməm,
Qoy düşman bilsin mən kiməm,
Ballıcaya səfərim var!

Şeşpərim susayar qana,
Düşmannarım gələr cana,
Qan uddurram Qara xana,
Ballıcaya səfərim var!

Koroğluyam, budu sözüm,
Müşkül işə necə dözüm,
Heç qovğadan doymaz gözüm,
Ballıcaya səfərim var!

Koroğlu quş kimi tullanıb Qıratın belinə mindi. At bir dəfə fınxırıb,
iki dal ayaqları üstə qalxıb, dəstənin qabağına düşdü. Dəstə Ballıcaya
üz qoydu. Dağları, daşları düz elədilər. İldırım kimi at sürüb bir
gecədə Ballıcaya çatdılar. Koroğlu dəliləri şəhərin kənarında qoyub,
özü ilxıcı paltarı geyinib, altdan Misri qılınc bağladı. Şəhərə girdi.
Gəzə-gəzə, dolana-dolana, axırda gəlib Qara xanın yanına yetişdi.
Qara xan bir də başını qaldırıb gördü ki, qabağında bir oğlan dayanıb,
elə bir Rüstəm Zaldı. Amma paltarından deyəsən ilxıçıya oxşayır.
Bir diqqətlə onu ayaqdan başa süzüb soruşdu:
– Söylə görüm kimsən? Haradan gəlmisən?
Koroğlu dedi:
– Mən Koroğlunun ilxıçısıyam, Çənlibeldən gəlirəm.
Qara xan dedi:
– Elə bazburutundan oxşayırsan, səni özümə ilxıçı eləyərəm.
Koroğlunun ilxısını gətirmişəm, onları otararsan.
Koroğlu gördü nökər doğru deyirmiş. Ancaq heç bir söz deməyib
gözlədi. Qara xan bığlarını burub dedi:
– De görüm Koroğlu ilə mən necəyəm? Omu iyiddi, yoxsa mən?
Qara xanın cavabında aldı Koroğlu görək nə dedi:

Meydana girəndə pələng pəncəli,
Dağıdar elini gəlsə, Qara xan!
Qıratın üstündə qılınc oynadar,
Lal elər dilini gəlsə, Qara xan!..

Mənəm deyib yekə danışma belə,
Görməmisən zərbi dəstini hələ,
Qaldırar başına, qırar gürz ilə
Yəqin bil belini, gəlsə, Qara xan!..

Talar dövlətini, alar malını,
Dağıdar pulunu, yaşıl, alını,
Yıxar evin, yaman elər halını
Sovdurar külünü gəlsə, Qara xan!..

Çətin qoç Koroğlu qorxa, üşünə,
Yetər yağıların yeddi, beşinə,
Hayqıranda qatar Qırat döşünə,
Bağlayar qolunu gəlsə, Qara xan!..

Koroğlunun bu sözündən Qara xanın acığı tutdu, dedi:
– Sənə dedim məni təriflə, səni özümə ilxıçılığa götürüm, daha
demədim ki, Koroğlunu mənim üstümə çək.
Qara xan Koroğlunun belə diri danışmağından qorxuya düşmüşdü.
Fikirləşdi aşna, bu elə ölləm, öldürrəmdən deyir. İlxıçı belə olmaz. Bu
yəqin ya Koroğlu özüdü, ya da ki, onun dəlilərindən biridi. Qara xan
havanı bulud görüb əkilmək istədi.
Koroğlu aman verməyib onu yaxaladı. İlxıçı paltarını soyunub kənara
atdı. Bir nərə çəkdi ki, Qara xanın qulaqları batdı. Qara xan işi belə
görüb adamları köməyə çağırdı. O tərəfdən də dəlilər Koroğlunun
nərəsini eşidib siyirmə qılınc hər yandan töküldülər. Ara qarışdı. Dava
başladı. Davanın şirin yerində Koroğlu özünü Qara xana yetirdi. Misri
qılınc havada parıldayıb, ildırım yerə soxulan kimi Qara xanın təpəsində
gözdən itdi. Qara xanın adamları xanlarını ölmüş görüb davam
gətirə bilmədi. Qırılan qırıldı, qalan qaçdı, dağıldı. Dəlilər qiymətdən
ağır, vəzndən yüngül şeylərini götürdülər. Düratla bərabər ilxını da
qabaqlarına qatıb Çənlibelə yola düşdülər. Dağı aşıb, düzü keçib gəldilər
Çənlibelə çatdılar. Nigar xanım qabağa çıxıb, Qıratın başını tutdu.
Koroğlu atdan düşdü. Tez əmr elədi Qara xanın nökərini gətirdilər.
Ona bir at, bir də bir qılınc bağışlayıb, dəlilərin içinə qatdı.
Məclis quruldu, keyflər duruldu. Saqi dolandı, ruh təzələndi. Nigar
əlində badə Koroğlunun yanına gəldi, dedi:
– Ay Koroğlu, bilirəm sən səfərdən davasız-şavasız qayıtmazsan. De
görüm Ballıca səfərin necə keçdi? Kimlə qabaqlaşdın. Kimlə dalaşdın.
Koroğlu badəni alıb içdi, üçtelli sazını döşünə basıb dedi:

Nə süzürsən ala gözü,
Sana deyim, telli Nigar.
Məclisimin şirin sözü,
Sana deyim, telli Nigar.

Ballıcada açdım meydan,
Müxənnət dilədi aman,
Qabağımdan qaçdı düşman
Yana deyim, telli Nigar.

Qoç dəlilərim dalaşda,
Ər ürəkləri talaşda,
Çəkdim qılınc tər savaşda
Xana, deyim, telli Nigar.

Nərəm davada, qızmış nər,
Dünyaya göstərdim hünər,
Boyandı əlimdə şeşpər,
Qana, deyim, telli Nigar.

Müxənnətin üzü gülməz,
Namərd dostun qədrin bilməz,
Koroğlu hünəri gəlməz
Sana deyim, telli Nigar.