Peyğəmbər (Hüseyn Cavid)/Nüsrət
| ←Hicrət | Peyğəmbər. Nüsrət Müəllif: Hüseyn Cavid |
Səkiz yıl sonra. Məkkədə baş rəisin evi, altın şamdanlarda rəngarəng mumlarla donatılmış, Mısır və Şam qumaşlarıyla süslənmiş, sandaliya və xalılarla göşənilmiş böyük bir qəbul odası... Sağda və solda birər qapı, qarşıda girilmək için basamaqlarla enilir geniş bir qapı və iki böyük pəncərə... Gecə... Iştirak edən əşxasın sima və qiyafətlərində səkizyıllıq bir dəyişiklik gözə çarpar. Iki xidmətçi – qara qul – ötəyi-bəriyi düzəltərək qonuşurlar.
B i r i n c i x i d m ə t ç i
Bana baq, arqadaş! Nə var, nə xəbər?
Yeni mö’cüzmü yapdı kahinlər?
Bu tədarik niçin, nədir bu təlaş?
Söylə, anlat, deyilmiyiz sirdaş?
İ k i n c i x i d m ə t ç i
Yolçu varmış Mədinədən, əl’an
Gəliyor baş rəis Əbu Süfyan.
Məkkə əşrafı həp qadın, erkək,
Onu bəsbəlli görməyə gələcək.
B i r i n c i x i d m ə t ç i
Şu səfərdən nədir murad əcəba?
Görünür bunda var böyük mə’na.
İ k i n c i x i d m ə t ç i
Ya, səbəbsiz deyil əvət, bu səfər,
Bir düşün, qaç yıl oldu Peyğəmbər
Gündə bir hərb için qiyam ediyor,
Gündə bir başqa macəra güdüyor.
Qurtulub qaçdı Məkkədən, o zaman
Ona bir çoqlar etdilər iman.
Oldu yardımçı həp mədinəlilər,
Bütün ətrafa şimdi hökm eylər.
Baş rəis iştə ehtiyat edərək
Getmiş, etsin onunla bir dərnək.
Yapa ta öylə bir müahidə ki,
Qalqa düşmanlıq ortadan, bəlki...
B i r i n c i x i d m ə t ç i
Çoq yazıq baş rəis əfəndimizə,
Yüz verir hər zavallı kimsəsizə.
Bu tənəzzül rəvamı sanki ona,
Gediyor, gör, kimin ayaqlarına.
İ k i n c i x i d m ə t ç i
Saqın, aldanma, kimsəsiz deyil o,
Var onun arqasında bir ordu.
Hər nə əmr etsə cümlə baş vuruyor,
Bütün ətrafı titrədib duruyor.
B i r i n c i x i d m ə t ç i
(yarı açılmış sağ qapıdan baqar)
Pək mükəddər, fəqət, rəisə xanım,
Gəliyor iştə, baq!
İ k i n c i x i d m ə t ç i
Bıraq, a canım!
Nəmə lazım, həmən vəzifənə baq,
Çabuq ol haydı!.. Yoqsa çoq qızacaq.
(Hər ikisi məşğul olur. Rəisə gəlir, əyilirlər)
R ə i s ə
(birinci xidmətçiyə)
Bana baq, sən bulun fəqət burada,
Hər nə lazımsa, yap, baqıb durma!
(İkinci xidmətçiyə)
Sən də çıq, bəklə, gör nə var, nə xəbər,
Hər misafir gəlirsə ol rəhbər.
Bir də Şəmsa gəlirsə ixbar et,
Bana gəlsin...
İ k i n c i x i d m ə t ç i
Pəki, baş üstünə...
R ə i s ə
Get!
Xidmətçi çıqar. Dışarıda bayquş ötməyə başlar. O ötdükcə rəisənin halı dəyişir, getdikcə həyəcan və qorqusu artar.
O nə? Hər an ötüb durur bayquş...
Söylüyorlar o pək uğursuzmuş.
Şu yaman səs bəni xərab ediyor,
Bənliyim sanki məhv olub gediyor.
(Bayquş təkrar ötər)
Ah, nə dəhşətli səs, nasıl mənhus,
Bəni daim bu səs qılar mə’yus.
(Sağ qapıdan çıqarkən)
Baş rəisdən gəlirsə bir müжdə,
Vaqtı qeyb etmə, gəl, həmən bana de.
Xidmətçi itaətlə tə’zim edər. Rəisə çıqdığı kibi, öndə ikinci xidmətçi olaraq birinci, ikinci, üçüncü rəis daxil olur, otururlar. Xidmətçi yenə geri dönər, digəri isə şərbət gətirir.
B i r i n c i r ə i s
Nə qaranlıq! Aman, nə yaslı gecə!
Sanki göy bir siyah ipəkli peçə...
Saqlıyor bizdən öz çiçəklərini,
Süzülüb parlayan bənəklərini.
İ k i n c i r ə i s
Pək tuhaf, böylə sisli bir gecədə
Baş rəis anlaşılmıyor, nerədə?
Şu gecikmək bilinmiyor ki, nədən?
O gəlib çıqmalıydı pək erkən.
Ü ç ü n c ü r ə i s
Bəncə bunlar keçib gedən şeylər...
Ah, o, yalnız o düzmə Peyğəmbər,
Dün bəlirsiz, ufaq qıvılcım ikən,
Bir böyük yanğın oldu... bir hiçdən
Yaradıb anlı-şanlı bir ordu,
Bizi təhdidə başlamaqdadır o.
Qapılıb gah Ömər siyasətinə,
Güvənir gah Əli şücaətinə.
Dinləyib həp Mədinə əhli onu,
Sardı ətrafı, kəsdi Şam yolunu.
Soydu, öldürdü, yaqdı, yıqdı bütün,
Hərb açıb oldu daima üstün.
Qorqaraq, xeyrü mənfəət umaraq
Ona yeltəndi bir yığın alçaq.
Qara xalq uydu cümlə də’vətinə,
Kimsə şəkk etmiyor rəsalətinə.
B i r i n c i r ə i s
Pək tuhaf! Bilgisiz, müəllimsiz
Bir çocuqkən nasıl da parladı tez.
İ k i n c i r ə i s
Görünür Şamə eylədikdə səfər,
Ona vermiş düşüncə rahiblər.
Ü ç ü n c ü r ə i s
(əlilə onları rədd edər)
Yoq, Əbu Talibin geniş çadırı
Bəncə darülülumdan yuqarı...
Orda alim, həkim, ədib və zərif,
Ən böyük şair, ən dərin arif,
Hər tərəfdən aqıb gələn səyyah
Söhbət eylərkən... İbn Abdullah
Kəsbi-elm etdi həp ağızlardan,
Oldu bir dahi iştə dünkü çoban.
B i r i n c i r ə i s
(təəssüflə)
Onu kim öldürürsə yüz dəvəlik
Bir böyük sərvət, iştə və’d etdik.
Məkkədən qaçdı... qaçdı qurtuldu,
Sonra getdikcə həp zəfər buldu.
İ k i n c i r ə i s
(əli qılıcının qəbzəsində, qızğın)
Bəncə hiç kimsənin qəbahəti yoq,
Ah, əvət, bir bənim suçum pək çoq...
Hanı ya? Siz də vardınız, bir gün
Bir məzarlıqda pək öyündü... düşün,
Susayıb Məkkə xalqı həp qanına,
Qadın, erkək hücum edərdi ona.
Etmədim bən tənəzzül öncə... faqat
Sonra atdım beş-on dəyərli toqat.
(Qılıcını yarıya qədər çəkər, təkrar qınına soqar)
Bitirirkən qılıcla həp işini,
Gəldi Şəmsa o anda tutdu bəni.
Öncə pək qızdı, sonra yalvardı,
Onu pəncəmdən aldı, qurtardı.
Ü ç ü n c ü r ə i s
Şu gözəl afətin də halı tuhaf;
Həm saçar lütf, mərhəmət, insaf,
Həm də kin bəslər, intiqam izlər.
Ona rast gəlsə şimdi Peyğəmbər,
Şübhəsiz kəndi məhv edər də onu,
Mərhəmət duymadan içər qanını.
Bu sırada dışarıdan i k i n c i x i d m ə t ç i gəlir. Şəmsa əzəmətli və məğrur adımlarla onu izləyərək daxil olur. Məclisdəkilər təmənna edər, o da yünülcə səlamlar və ikinci rəisi yarım baqışla süzərək sağ odaya, hərəmxanəyə keçər.
B i r i n c i r ə i s
Baq, günəş izliyor siyah gecəyi,
Bu təsadüf, aman, nə xoş, nə eyi...
İ k i n c i r ə i s
Sisli xülya peşincə rəqs edərək,
Parlayan şe’rə bənziyor o mələk.
Ü ç ü n c ü r ə i s
Bəncə müzlim bulutlar arqasına
Saqlanan bir pəri qadar Rə’na...
(İkinci rəisə)
O keçərkən səhər nəsimi kibi,
Səni pək süzdü, yoqmu bir səbəbi?
İ k i n c i r ə i s
Qəlbdən qəlbə şübhəsiz yol var,
O baqışlar, aman, nə cazibədar!
Doğurur hər könüldə bir həyəcan,
Görsə hər kim, həmən qalır heyran.
Ah o, ağ pənbə bir gövərçin ki;
(istehzalı təbəssümlə)
Ulu Peyğəmbərin bənimsədiyi
Yuca göylərdə, baği-cənnətdə
Bir mələk yoq şu hüsni-surətdə...
Bayquş ötər. B a ş k a h i n arqasında camaat – qadın, erkək daxil olur. Məclisdəkilər tə’zim ilə yerindən qalqar. Yenə bayquş ötməyə başlar. Sükut...
B a ş k a h i n
(həyəcanlı)
Nə fəlakət, bu nə dəhşətli zaman?!
Dağılıb məhv olacaq sanki cihan.
Gördüyüm qorqulu rö’ya nə bəla!
Bayquşun ötməsi ondan da fəna.
B i r i n c i r ə i s
O nə rö’yadır, əfəndim, əcəba?
B a ş k a h i n
Ah, dəmin uyquya daldım odada,
Bir də baqdım qarışıb durdu hava.
Sarsılır ta təməlindən dünya,
Gürləyib göy, çaqaraq şimşəklər,
Yıldırım Kə’bəyi alt-üst eylər.
Devrilib bütlərimiz həp birdən,
Kül olub göylərə savruldu həmən.
Sükut...
B i r i n c i r ə i s
(ikinciyə)
Şübhəsiz bunda böyük mə’na var.
İ k i n c i r ə i s
Bəlkə gördüklərinin əksi çıqar.
Ü ç ü n c ü r ə i s
(arqadaşına)
Kim bilir, bəlkə də uydurmuş onu.
(Baş kahinə)
Uyqudur, xeyir olur əlbəttə sonu.
Öndə baş rəisin hərəmi və Şəmsa olaraq bir qaç xanım və Nədimə sağ qapıdan girər. Hər kəs əyilir. Sükut... Bu sırada x i d m ə t ç i y l ə bir k a h i n təlaş içində daxil olur. Baş kahinə tə’zim edər.
B a ş k a h i n
Nə xəbər? Söylə çabuq, söylə, nə var!
K a h i n
Kə’bədən şimdicə büt çalmışlar!
B a ş k a h i n
Hanki bütdür? O nasıl büt əcəba?
K a h i n
Böyük altın büt, əfəndim, hanya?
(Rəisəyi göstərir)
Onu yapdırdı xanım qaç sənədir.
B a ş k a h i n
(çılğın)
Dilin-ağzın qurusun, sus, yetişir,
O bizim tanrıların ən gözəli...
Onu kim çalsa yaqındır əcəli...
R ə i s ə
Bu xəyanət, bu cəsarət, nə ağır,
Xain, əlbət ki, cəza bulmalıdır.
B a ş k a h i n
Yarın erkəncə edilsin təftiş,
Kimsənin həddi deyil, bəncə bu iş.
Yenə ondan, yenə Peyğəmbərdən.
Çünki casusları var hər yerdən.
Tam səkiz yıldır o tüyğan ediyor,
Həm də getdikcə müsəllət, məğrur...
Son zamanlar susuyor gərçi, bunun
Sonu bir fırtınadır pək coşqun...
Baqa dursun da Qureyş evladı,
Yarın əlbət yucalır fəryadı.
(Acı təbəssümlə)
Latü Üzzayı bıraqdıq məmnun,
Bizə ar olsun, əvət, ar olsun.
B i r i n c i r ə i s
Baş rəis iştə yaqındır, gəlsin,
Baqalım fikri nədir bizlər için.
B a ş k a h i n
Ah, kör olsun fələyin gözləri, kör,
Nəyə varmış da Qureyşin işi gör.
Başçımız sülhü səlamət güdüyor,
Gör gedib kimlə müdara ediyor.
İşə baq! Dünkü yetim, dünkü çoban
Saçıyor aləmə dəhşət, həyəcan.
Ş ə m s a
(cəsarət və mətanətlə)
Lakin əfsus o deyil dünkü yetim,
Şimdi bir şanlı komandan, hakim!
Hər siyasətdə müdəbbir və müdir,
Bir həkim iştə o, bə’zən şair.
Şər’ü qanunda böyük qüdrəti var,
Güclüdür çünki, nə istərsə yapar.
Ona hər gün gəliyor hey’ətlər,
Yeni mə’budunu təqdis eylər.
Bütpərəstlərmi fəqət? Hər yerdə
Isəvilər də, yəhudilər də
Ona iman ilə ağuş açıyor,
Kimi qorqub da təməllüq saçıyor.
Onu ilk öncə küçük sandıq biz,
Halbuki şimdi təlaş etmədəyiz.
Sükut...
B i r i n c i r ə i s
(Şəmsayı məftun və möhtəris baqışlarla süzən ikinci rəisə, xüsusi)
Ona az baq...
İ k i n c i r ə i s
(məczub)
Nə lətafət!..
B i r i n c i r ə i s
Yetişir.
İ k i n c i r ə i s
Ah, o artıq bəni etmiş təsxir.
B i r i n c i r ə i s
Baqıyor həp sana məclisdəkilər.
İ k i n c i r ə i s
Of! Bu aqşam nə gözəl!
B i r i n c i r ə i s
Baqma, yetər!
İ k i n c i r ə i s
O nə halət, nə məhabət, nə cəmal?
B i r i n c i r ə i s
Topla bir kəndini, yahu, bu nə hal?
Bayquş ötər, göy gürlər, sükut...
R ə i s ə
Ah, yenə o bayquş səsi,
Bir fəlakət var şübhəsiz!
Ah, yenə göy gürləməsi,
Bunlar deyil təhlikəsiz!
Latü Üzzanın qəzəbi
Dünyaları titrətiyor.
Hiç altın büt çalınırmı?!
(Bayquş ötər)
Ah, yenə bayquş ötüyor.
Ş ə m s a
Hər fəlakət ölkəmizə
Yalnız bir yerdən gəliyor.
Əvət, hər nə gəlsə bizə
Həp Peyğəmbərdən gəliyor.
Əcəl qanat gərib onu
Qəhr edərkən bən qurtardım.
Dişləri qırıldı, alnı
Yaralandı da, bən sardım.
Ah, əvət, bir zərbə daha
Vurulsaydı məhv olmuşdu.
Bən razı olmadım, yoqsa
O çoqdan haqqı bulmuşdu.
Acımasaydım bən ona,
Əvət, bu gün sağ qalmazdı.
Bəyəndiyi qadınlarla
Zevqə, cünbüşə dalmazdı...
İ k i n c i r ə i s
(əli qılıcının qəbzəsində titrər və hiddətlə bağırır)
Ah, əvət, ar olsun! Bizə
Bütün dost, düşman gülüyor.
Böylə sürüklənməkdənsə,
Qəhrəmanca ölüm xoşdur.
Qureyş evladına yazıq.
Həpsi durub baqmaq istər.
Ya şərəf, ya ölüm! Artıq
Yetər şu miskinlik, yetər.
B a ş k a h i n
Ah, şu müqəddəs yurdumuz
Düşmanlara oyuncaqmı?
Üç yüz altmış mə’budumuz
Bir Tanrıdan qorqacaqmı?
K a h i n
(yanındakına)
Baş kahin yanıldı sanki,
Nerdə şimdi üç yüz altmış.
Birini çıqmalı, çünki
Böyük altın büt çalınmış.
Ş ə m s a
(çılğınca və sinirli)
Vətəndaşlar! Onun qanı
Yalnız bənim boynumadır.
Hiç təlaş etməyin, onu
Bir qız öldürməyə qadir.
İki gənc qardaşım, babam
Onun əmrilə məhv oldu.
Hiç unutmam, bir yıl tamam
Anam saçlarını yoldu.
Əvət, Əbu Talib oğlu
Onun sözlərinə uydu.
Qılıcdan keçirib qutlu
Bir evi erkəksiz qoydu.
Bunca qavğa əl vermədi,
Yenə qan salmaq istiyor.
Gizli hazırlanır şimdi,
Məkkəyi almaq istiyor.
İnsafmı əkinçi, səfil
Mədinə xalqı yüz bulsun.
Cəngavər Qureyşin əsil
Evladına qalib olsun?
Yoq, bən istəməm yurdumda
Uğursuz bayquşlar ötsün.
Qarğa, quzğun yapıb yuva,
Bacalar dərd, ələm tütsün.
Onu ölüm pəncəsindən,
Hər kəs bilir, bən qurtardım,
Yenə bən məhv eylərim, bən,
İstəməm kimsədən yardım.
Bu sırada T o p a l , x i d m ə t ç i n i n arqasınca məmnun qəhqəhələrlə daxil olur. Hər kəs onu şaşqın və məraqlı bir halda dinlər.
B a ş k a h i n
Nə var? Baş rəis gəldimi?
T o p a l
Xayır, başqa bir xəbər var.
B a ş k a h i n
Sən də artırma dərdimi,
Söylə nə var, nə diyorlar.
T o p a l
(istehzalı qəhqəhələrlə)
Aydın olsun gözləriniz,
Çıqmış göylərə Peyğəmbər.
Şimdi cənnətdə şübhəsiz
Mələklərlə söhbət eylər.
B a ş k a h i n
Bıraq artıq kinayəyi!
Açıq söylə!
T o p a l
Mədinədən
Gələn var, o söylüyor ki,
Bu günlərdə düşünürkən
Peyğəmbərin başı dönmüş,
Bir bayğınlıq gəlmiş ona.
Sonra bir mum kibi sönmüş,
Qavuşmuşdur Tanrısına.
(Hər kəs məmnun)
Ş ə m s a
(təlaş ilə)
Demək ki, ölmüş, öyləmi?
T o p a l
Əvət, köçmüş yer yüzündən.
R ə i s ə
Şükür, çoq şükür!
(Topala)
Ən eyi
Bir töhfə var sana bəndən.
Ş ə m s a
Xayır, xayır, bu şad xəbər
Hiç sevindirmiyor bəni,
Könül başqa yolda istər
Peyğəmbərin ölməsini.
İntiqam atəşi bənim
Hala qəlbimi yaqıyor.
Alevli beynimdə daim
Kinli şimşəklər çaqıyor.
Gərçi gördüm də arqasız,
Öncə yeni həyat verdim.
Lakin şimdi onu yalnız
Kəndim öldürmək istərdim.
İ k i n c i r ə i s
Öylə bil ki, sən öldürdün
Yoq təəssüfdə bir səmər.
(İstehzalı qəhqəhələr ilə)
Halbuki Peyğəmbər bu gün
Cənnət bağlarında gəzər.
Orda yaqut, zəbərcəddən
Möhtəşəm köşklər varmış.
Bütün ətrafı gül bədən,
Gözəl fəriştələr sarmış.
Rəqs etdikcə huri-qılman,
O həp kəndindən keçiyor.
Elmas qədəhlərdə əl’an
Gülgün şərablar içiyor.
O halda, bilməm biz niçin
Böylə nəş’əsiz baqalım?
(Rəisəyə baqar)
R ə i s ə
(bir qıza)
Qızım! Söylə, şərab gəlsin!
(Qız içəri odaya keçər)
İ k i n c i r ə i s
(nəş’əli bir tevr ilə məclisdəki şəxslərdən birinə)
Nə bəkliyorsun, a zalım?
(Ud çalınır)
Məzkur şəxs
(ərəb məqamlarına uyğun atəşli bir ahəng ilə oqumağa başlar)
Of! Yaqar könlümü bir dərin sızı,
Yaralamış bəni bir pəri qızı.
Bən bir çoban, o bir çoban yıldızı.
Hər gecə busələr yollarkən ona,
Uzaqdan göz qırpıb gülümsər bana.
Aman, yavrum, çabuq qədəhlər dolsun,
Məclis güllər açıb bir cənnət olsun.
Mey sun, nəş’ə gəlsin, dərd unutulsun.
Bəlalı aşiqim elimdən ayrı,
Yaralı bülbülüm gülümdən ayrı.
Mey sun, gözəllər içsin qana-qana,
Ruhlarda qopsun atəşli fırtına.
Gözlər süzülsün, saçılsın hər yana
İncə qəhqəhələr gül dodaqlardan,
Çılğınca busələr al yanaqlardan.
X i d m ə t ç i
(gəlir, həyəcanlı bir tevrlə Rəisəyə)
Əfəndim! Şəhrin hər yanı
Atəş, alev püskürüyor.
Xalqın işdən anlayanı
Əhvalı müşkül görüyor.
B i r i n c i , i k i n c i , ü ç ü n c ü r ə i s iztirab və təlaş ilə qarşıkı basamaqlardan çıqar, ətrafa baqarlar.
R ə i s ə
Ah, şu uğursuz xəbərlər
Həp qəlbimi parçalıyor.
Hər kəs gəlir, bir söz söylər,
İnsan bütün şaş qalıyor.
B a ş k a h i n
Bəlkə Mısırdan, ya Şamdan
Gələn karvan atəş etmiş.
B i r i n c i r ə i s
Bən pək şübhələndim ondan,
Xayır, bu pək qorqunc bir iş.
R ə i s ə
Ah, bəlkə qızmış da bütlər
Yaqmaq istər ölkəmizi?
İçəri gedən q ı z əlində qədəhlərlə dolu bir təpsi və şərab dəstisi gəlir, rəisə əlilə rədd edər.
Şərab istəməz, şu xəbər
Sərxoş etdi artıq bizi!
(Qız geri dönər)
Ü ç ü n c ü r ə i s
Hər halda bir qasid gedib
Kəndi gözilə görməli.
Pək yaqından diqqət edib,
Doğru xəbər gətirməli.
X i d m ə t ç i
(gəlir, tə’zim edər)
Baş rəis təşrif etdilər.
(Çıqar)
R ə i s ə
Şimdi hər şey anlaşılır.
B a ş k a h i n
Öylə ya, ən doğru xəbər
Hiç şübhə yoq ki, ondadır.
Baş rəis gəlir, hər kəs kəndisinə qarşı ehtiram ilə əyilir.
Sükut...
B a ş r ə i s
Bilin, agah olun, ey əhli-vətən!
Sizə bir müjdə gətirdim həqdən.
Bəni kim dinləsə izzət bulacaq,
Kim ki, rədd etsə peşiman olacaq.
(Ətrafı saran atəşi göstərir)
Şu böyük yanğını bir seyr ediniz,
İştə bir ordu ki, hiç görmədiniz.
Həpsi “qan”, “qan” deyə müştaqi-zəfər,
Onların rəhbəridir Peyğəmbər.
Onun ilk əmri budur: xaricdə
Dolaşıb durmayacaq bir kimsə.
Çəkilib evlərə, ya Kə’bəyə biz
Dini-islamı qəbul etməliyiz.
Kim inad etsə həmən məhv olacaq,
Mal və evladına həsrət qalacaq!..
R ə i s ə
(son dərəcə həyəcanlı)
Sana yas tutsun anan, sus, daha sus!
B a ş r ə i s
Sən bağır, haq budur, əfsus, əfsus...
(Camaata)
Çarə yoq, çünki iş-işdən keçmiş,
Seyr edib gördüyüm aləm müdhiş...
Gecə-gündüz o hazırlıq yaparaq
Bir böyük ordu çıqarmış parlaq.
Yedi gündür yola çıqmış... birdən
Şəhri sarmış həpimiz qafil ikən,
Şimdi təhdid ilə “Haq bəndə”... – diyor
Hər nə təklif olunur, rədd ediyor.
R ə i s ə
Ah, nə dəhşətli, fəlakətli xəbər!..
B a ş r ə i s
Sən hərəmxanəyə get, haydı, yetər!
R ə i s ə
(Topala çılğın)
Hanı uydurduğun abdalca yalan?!
T o p a l
(kəkələr)
Qomşumuz söylədi, and olsun, inan!
B a ş r ə i s
(onun sözünü kəsər, camaata)
Fəzlədir bəncə tərəddüd, yalnız
Çalışın məsələ bitsin qansız!
B i r i n c i r ə i s
Qan dökülməkdə, əvət, yoq məntiq.
Q a d ı n l a r
(Rəisə və Şəmsadan başqa)
Ah, aman istəyəlim...
İ k i n c i r ə i s
(əli qılıcının qəbzəsində, onlara)
Qorqaqlıq...
Etməsin sizləri əsla mə’yus.
(Camaata kəskin)
Başqa yol yoq, ya ölüm, ya namus!
Ü ç ü n c ü r ə i s
Pək böyük qüvvət ikən şimdi ona
Qarşı qoymaqda, xayır, yoq mə’na.
Ş ə m s a
Hiç məraq etməyin, əl’an gedərim
Bən... onun şərrini bən dəf’ edərim.
(Məclisi tərk etmək istər)
B a ş r ə i s
(mane olar)
Xayır, aldanma qızım, ən eyi yol:
O böyük dinə inan, təslim ol!
R ə i s ə
(çılğın)
Sən inandınmı? Dilin lal olsun!
B a ş r ə i s
(sinirli)
Əvət... öl, çatla! Canın qurtulsun.
(Kəndi-kəndinə dalğın)
Ah, siyasət bunu icab etmiş.
R ə i s ə
Baş rəis, iştə rəzalət, getmiş,
Gör kimin dinini bulmuş məqbul,
Latü Üzza bunu eylərmi qəbul?
B a ş k a h i n
Ah, demək Kə’bəyə – bütlərdən iraq!
Başqa bir Tanrı müsəllət olacaq...
B a ş r ə i s
(baş kahinə)
İxtiyar! Sən də mi uydun qadına?
Açayım həpsini dur şimdi sana.
Bən onun dininə uydumsa, demək
Bunda bir başqa səbəb olsa gərək.
Bəlli ya, pək sevərim bən vatanı,
İstəməm məhv edə düşmanlar anı.
Sizi qorqutdumu Peyğəmbər adı?
O da əlbət şu vətən evladı.
Burda hiç bir yeni şey varmı? Yenə
Qonacaqdır Qaradaş [1] büt yerinə.
Büt də bir daş, o da, adlar başqa...
(İstehzalı qəhqəhədən sonra)
Dünkü bütxanə bu gün beyti-xuda!..
Ərəbin var-yoqu dün nəysə, bu gün
Olacaqdır daha yüz qat üstün.
Bir Hicaz əhli deyil, hər millət
Tökəcək Kə’bəyə altın, sərvət.
Bıraqıb yurdunu həp ac, çıplaq,
Sizə kor, duyğusuz ellər qoşacaq...
Şimdi kərtənkələ yerkən bir ərəb,
Sürəcək ömrünü püreyşü tərəb.
Yurdumuz başqa səadət bulacaq,
Səbəb ancaq şu böyük din olacaq...
R ə i s ə
(sinirli və qızğın)
Şu böyük din?! Əvət ac bir yalavac
Olacaqmış da bütün başlara tac.
Alacaq həftədə bir tazə qadın,
Sən də seyr eyləyəcəksin... şaşqın!
Ş ə m s a
Ah, o, “örtün” deyə əmr eyləyəcək,
Həp qadınlıq qara çarşaf geyəcək...
B a ş r ə i s
Bu xəta doğdu gözəl Ayişədən,
Ona isnad edilən bir ləkədən.
Söylüyorlar ki, o sapmış da bir az,
Əmr olunmuş ki, açıqlıq yaramaz.
R ə i s ə
Nə demək? Ayişə etmişsə xəta,
Həp qadın aləmi batsınmı yasa?
B a ş r ə i s
İştə qanun! Nə vəzifən?!
R ə i s ə
Məcnun!
Ş ə m s a
(acı və istehzalı təbəssümlə ətrafa)
Qəhrəman ol da, nə yapsan, qanun!
R ə i s ə
(qızğın)
Zeydə “oğlum” der ikən, Zeynəbini
Boşatıb alma da bir qanunmu?
B a ş r ə i s
O da qanun, o da qanun... daha sus!
Şübhəsiz hikməti var...
R ə i s ə
(çılğın)
Ah, mənhus!
(Dışarıdan gurultu səsi eşidilir)
B a ş r ə i s
(birinci xidmətçiyə)
Bu nə səs? Çıq da sorub anla, nə var!
Görünür Kə’bəyə girmiş onlar.
Birinci çıqarkən, ikinci xidmətçi sür’ətli və şaşqın adımlarla gəlir, əyilir.
Nə için böylə şaşırdın? Nə xəbər?
X i d m ə t ç i
İştə təşrif ediyor Peyğəmbər.
B a ş r ə i s
Çabuq ol, söylə buyursunlar...
(Xidmətçi tə’zim edib çıqar)
R ə i s ə
(sinirli)
Əvət,
Bayquşun ötməsi haqdır əlbət.
B a ş r ə i s
(ona)
Sən hərəmxanəyə get, çıq, dəf’ ol!
Rəisə öncə mütərəddid, sonra kinli baqışlarla sağ qapıdan çıqar.
B a ş k a h i n
(mə’yus, ətrafa)
Daha yoq qurtulacaq hiç bir yol.
Ş ə m s a
(ətrafa kinli)
Yoq, bu mümkün deyil əsla, əl’an
İntiqam almalıyım bən ondan.
B a ş r ə i s
(camaata)
Borcumuz yalnız itaət, təslim,
O böyük qüvvətə hörmət, tə’zim...
(Dörd-beş adım qapıya doğru yürür)
Peyğəmbər belində qılıc, həmailində altın qaplı kitab[2], sağında Əbu Talib o ğ l u , solunda X ə t t a b o ğ l u , arqada iki mücahid bulunduğu halda daxil olur. Şəmsa ilə ikinci rəisdən başqa hər kəs ikiqat əyilir.
B a ş r ə i s
(tə’zim ilə)
Mərhəba, ey ulu, haq Peyğəmbər!
Sana gülsün əbədi fəthü zəfər.
Məkkə səndən şərəf almaqda bu gün,
Yeri var göylərə fəxr etsə bütün.
Sükut...
P e y ğ ə m b ə r
O böyük Tanrıya binlərcə səna...
Lütf edib əqlü zəka qullarına.
Bəni qılmış sizə ən son rəhbər,
O fəqət haq düşünən xalqı sevər.
Etsə bir ləhzə təfəkkür birisi,
Bəncə bin yıllıq ibadətdən eyi.
Düşünün, oldunuz əvvəl qafil,
Uydunuz bütlərə alim, cahil,
Sarıb atəşli bəla şəhrinizi,
Gəldi haq ordusu tə’dibə sizi.
Qırılıb bütləriniz oldu hədər,
Şimdi yoq Kə’bədə onlardan əsər.
Dəyişib dünkü sənəmlər yatağı,
Oldu Allah evi, vəhdət ocağı.
Etsə yardım edəcəkdir əl’an
Sizə yalnız o görünməz Yaradan.
Qapanın səcdəyə hörmətlə bütün,
O böyük eşqilə daim ögünün.
Şəmsa ilə ikinci rəisdən başqa hər kəs səcdə edər.
X ə t t a b o ğ l u
(hiddətlə onlara)
Əcəba varmı şu kibrin səbəbi?
P e y ğ ə m b ə r
Halbuki şəxsə şərəfdir ədəbi.
B a ş r ə i s
İştə gənclik, dəlilik... Əfv ediniz!
Ə b u T a l i b o ğ l u
Xayır, əsla bu deyil hikmətsiz.
(İkinci rəisə)
Sən cavab ver, nə demək bunca qürur?
İ k i n c i r ə i s
(istehzalı təbəssümlə)
Səni bilməm ki, nə etmiş məğrur?
P e y ğ ə m b ə r
Bana baq, fikrini aç, söylə bana.
İ k i n c i r ə i s
Yoq sözüm, bən nə deyim şimdi sana,
İştə, sözdən daha kəskin şu silah.
(Qılıc çəkib Peyğəmbərə hücum edər, Əbu Talib oğlu dərhal biləyini yaqalar və qılıcı Peyğəmbərin ayaqlarına atar, Xəttab oğlu isə onu mücahidlərə təslim edər.)
Ə b u T a l i b o ğ l u
Sayğısız! Şimdi qanın oldu mübah!
P e y ğ ə m b ə r
Xain er-gec bulur əlbəttə cəza.
X ə t t a b o ğ l u
Haydı, çıq! Alçaq, ədəbsiz, budala!
Mücahidlər götürürlər.
B a ş k a h i n
(Peyğəmbərin ayaqlarına qapanır, Şəmsaya işarətlə)
Əfv edin, gərçi qəbahətli şu qız.
P e y ğ ə m b ə r
(onun qolundan tutub qaldırır)
İxtiyarsın, səni qırmam, yalınız
Sana hörmətlə qanından keçdim.
Ş ə m s a
(baş kahinə məğrur və acı təbəssümlə)
Hiç təlaş etmə, əfəndim, şeyxim!
Doğru... borcumdu gözətmək ədəbi,
Şaşırıb durduğumun var səbəbi.
P e y ğ ə m b ə r
Nə səbəbdir o, məraq etdim bən.
Ş ə m s a
Səni gördükdə qanım dondu həmən,
Qaldım artıq hərəkətsiz, bihal,
Adəta qalmadı tə’zimə məcal,
Nə için gizlətəyim hər kəsdən
Daha ə’la tanıyorsun bəni sən.
Ah, deyil Tanrına, hətta sana da
Hazırım etməyə bu canı fəda!
(Peyğəmbərin ayaqlarına qapanır.)
P e y ğ ə m b ə r
(göyə işarətlə)
Səni əfv etdi o hüsni-əzəli,
O, gözəldir, sevər əlbət gözəli.
Şəmsa qalqar, təkrar tə’zim edib geri çəkilir.
B a ş r ə i s
(xidmətçiyə)
Haydı, bal şərbəti təqdim ediniz.
Ş ə m s a
(Nədiməyə)
Gəl də, yardım edəlim hər ikimiz.
(Onlar da xidmətçilə bərabər sağ qapıdan çıqarlar.)
B i r i n c i r ə i s
(üçüncüyə)
Ah, bu qız iştə bir afət, fitnə...
Uymuyor sözləri hiç bir-birinə,
Gah kin, gah pərəstiş... bu nə iş?!
Ü ç ü n c ü r ə i s
Bəlli, Peyğəmbərə dil vermiş imiş,
Gərçi həp gənclər onun məftunu,
O fəqət bəklədi yıllarca bunu.
Uzaqdan dəhşətli gurultu və çarpışma səsləri eşidilir, sonra susar.
P e y ğ ə m b ə r
(Əbu Talib oğluna)
Bən ki, hərb etməyə əmr eyləmədim,
Bu nə çarpışma, nə səs? Baq gör o kim?
(O çıqmaq istərkən bir mücahid içəri girər, tə’zim edər.)
Nə imiş, söylə, bu hay-huy nə demək?
M ü c a h i d
Ordumuz Kə’bə önündən keçərək
Yürüyorkən, bizə qırq-əlli nəfər
Qılıc əllərdə hücum eylədilər.
P e y ğ ə m b ə r
Sonra!?
M ü c a h i d
Biz qarşı durub çarpışdıq,
Onların həpsi əzilmiş artıq.
P e y ğ ə m b ə r
(göyə doğru)
Ən gözəl, Tanrı nə istərsə odur,
(Mücahidə)
Get, saqın, olmayın əsla məğrur,
Ediniz əfvi-ümumi e’lan.
Dökməyin qan, veriniz xalqa aman.
B a ş r ə i s
Kəssə hər kim dökülən qan izini,
Qurtaran dahi odur yer yüzüni.
B a ş k a h i n
Ən böyük din, əvət, eylər fərman:
Daima ədlü məhəbbət, ehsan.
B i r i n c i r ə i s
(açıq duran sağ qapıdan baqar, üçüncü rəisə)
İştə bir sirr...
Ü ç ü n c ü r ə i s
O nasıl şey əcəba!?
B i r i n c i r ə i s
Baqsana, gizlicə, dilbər Şəmsa
Bir ilac atmada altın kasaya.
Ü ç ü n c ü r ə i s
Kim bilir, bəlkə zəhərdir, olur a...
B i r i n c i r ə i s
Bəlli!.. Peyğəmbəri təsmim edəcək.
Ü ç ü n c ü r ə i s
Şimdi duydum o pərəstiş nə demək.
Xidmətçi təpsidə bir altın və bir qaç gümüş kasada şərbət gətirir.
Ş ə m s a
(altın kasayı Peyğəmbərə təqdim edər)
İştə bal şərbəti!
P e y ğ ə m b ə r
(kasayı alır, mə’nalı bir baqışla süzər)
Var bunda şəfa,
Lakin əfsus, ətəşim yoq, əsla...
(Şəmsaya)
Bunu sən iç, daha məmnun olurum.
B a ş r ə i s
Bu şərəfdir sana, al, iç, yavrum!
Ş ə m s a
(kasayı alıb təpsiyə qoyar)
Sonra içsəm eyi olmazmı?
Ə b u T a l i b o ğ l u
Xayır,
Şimdi içməkdə nə mane vardır?
Ş ə m s a
İçəməm.
Ə b u T a l i b o ğ l u
(qızğın)
İçməlisin!
Ş ə m s a
Ah, vaz keç!
X ə t t a b o ğ l u
(ətrafa şübhəli)
Bir səbəb var...
(Şəmsaya kəskin)
İçəcəksin, al iç!
Ş ə m s a
İçəyim... ah, içəyim...
(Əvvəl mütərəddid... sonra cəsarətlə içər. Bir qədər halı dəyişir.)
P e y ğ ə m b ə r
Dur, bu nə hal?
B a ş r ə i s
(Nədiməyə)
Yardım et!
Nədimə bir qızla bərabər Şəmsanın qolundan tutub sağ qapıya doğru götürürlər.
Ş ə m s a
(qapı yanında ölgün səslə)
Söndü ümid, istiqbal...
B i r i n c i r ə i s
Daha biçarədə yoq hiss, idrak.
Ü ç ü n c ü r ə i s
(birinciyə xüsusi)
Edəcək zəhr onu bir anda həlak.
Ş ə m s a
Of... aman...
(Bayılıb təslimi-ruh edər. Xidmətçilərin yardımı ilə sağ qapıdan çıqarılır.)
N ə d i m ə
Bitdi...
X ə t t a b o ğ l u
Bu pək qorqulu sirr.
P e y ğ ə m b ə r
Bütün əsrarı fəqət Tanrı bilir.
Sükut. Təpsidəki şərbətlər geri götürülür, xidmətçi girib əyilir.
B a ş r ə i s
Nə xəbər?
X i d m ə t ç i
Girmək için izn istər,
Üç xaxam, üç də papas.
B a ş r ə i s
Gəlsinlər!
Xidmətçi bir-iki adım yürür, dışarı tərəfə baqaraq əlilə “gəliniz” işarəti verir. Üç yəhudi, üç nəsara rəisi ruhanisi daxil olur. Peyğəmbərə tə’zim edərlər.
B a ş x a x a m
Yaşa, ey şanlı, böyük Peyğəmbər!
Tanrı versin əbədi fəthü zəfər.
Ordunuz saçdı bütün gözlərə nur,
Musəvilər sizi təbrik ediyor!
B a ş p a p a s
İsəvilər daha məmnun, daha şad,
Həpsi hörmətlə edərlər sizi yad.
Çünki dökdürmədiniz zülmilə qan,
Verdiniz xalqa ədalətlə aman.
P e y ğ ə m b ə r
Sizi, ey qövmi nəsara və yəhud!
Əski dinlər edəməz pək məs’ud.
Çünki xudkam idi Musayi-bənam,
Məryəmin oğlu da pək digərkam.
Biri güdməkdə mə’nafe, iqbal,
Birinin dutduğu həp şe’rü xəyal.
Biri əzməkdə bulur zevqü səfa,
Biri həp duydu əzilməkdə şəfa.
Bəncə əzmək də, əzilmək də, xəta,
Haqqı sev, haqsızı dəf’ et! Zira
Yaqışır haqqa məhəbbət, hörmət,
Kinli cəllada ədavət, nifrət.
(Bir əlində sıyrılmış parlaq qılıcını, digər əlində həmaildən çıqarılmış kitabı tutar.Kəskin bir ahənglə bütün camaata)
Şu qılıc! Bir də şu mə’nalı kitab!
İştə kafi sizə... Yoq başqa xitab.
Açar ancaq şu kitab el gözüni,
Siləcəkdir şu qılıc zülm izini.
Haq, vətən, zevqi-səadət, cənnət
Həp qılıc kölgəsi altında, əvət.
O da bilgiylə fəqət qiymət alır.
Bilgisiz bir qılıc er-gec qırılır.
Kəsbi-irfan için erkək və qadın,
Çalışın, qəbrə qədər həp çalışın.
Gərçi xilqətdə bəşər birsə, yenə
Eş deyil bilməyən əsla bilənə.
Kişi irfan ışığından parlar,
Şübhəsiz, bilgidə Allah gücü var.
Əvət, arif düşünür, haqqı bulur,
Aqibət kəndisi bir Tanrı olur.
(Bu sırada billurin və ilahi bir ahənglə dışarıda əzan oqunur. Peyğəmbər qılıca dayanıb əzəmətli bir tevr ilə dinlər və məclisi dərin bir sükut qaplar.)
Ə z a n s ə s i
Allahu əkbər... Allahu əkbər...
Allahu əkbər... Allahu əkbər...
Əşhədu ən la ilahə illəllah...
Əşhədu ən la ilahə illəllah...
Qeyd – Şu əsərdə bə’zi cümlələr tırnacıq arasına alınıb da qailləri göstərilmək icab edərdi. Fəqət məzkur cümlələr bəlli şəxslər – yə’ni əsil qailləri tərəfindən söyləndiyi için fəzlə izahata ehtiyac görülmədi. H.C.