Topal Teymur/Birinci pərdə

Topal Teymur. Birinci pərdə
Müəllif: Hüseyn Cavid

Səmərqənddə, Əmir Teymur sarayında Şərq zevqinə uyğun süslü bir salon... Salonun içi Türküstan, Iran və Hindistan məfruşatilə döşənilmiş... Dört guşədə gümüşdən yapılmış birər qartal, ortada altın sütunlar, yaldızlı masalar və sandaliyələr... Qarşıda böyük bir pəncərə, pəncərədən görünən son dərəcə baqımlı və çiçəkli gözəl bir bağça nəzərləri oqşar. O l q a pəncərə önündə ətrafı seyrə dalmış görünür. Dışarıda əskəri marş çalınır.

Or x a n (Gəlir. Olqayı görür-görməz arqası sıra gələn D ə m i r q a y aya).
İştə prenses Olqa!.. Iştə yeni açmış Moskof çiçəyi!..
D ə m i r q a y a (daima laübali və qalın səslə). Tuhaf şey? Hiç insandan çiçəkmi olur? Moskof qızı desənə...
Or x a n . Ah, o çiçəkdən də lətifdir.
D ə m i r q a y a. Tutalım ki, lətifdir. Nəmə lazım, bən qarışmam.
Or x a n . D ə m i r q a y a! Sən bir tərəfə çəkil.
D ə m i r q a y a. Niçin?
Or x a n . Çünki onunla qonuşmaq istərim.
D ə m i r q a y a. Pəki, bən sənin kölgən deyilmiyim? Səndən nasıl ayrıla bilirim?
Or x a n . İnsan bə’zi vaxt kölgəsini deyil, kəndisini belə unutur.
D ə m i r q a y a (istehzalı gülümsəyişlə). Yoqsa şimdi kəndini unutdunmu?
Or x a n . Haydı, çoq söylənmə, çəkil.
D ə m i r q a y a. Çəkil dersin, çəkilirim. Nəmə lazım, hiç qarışmam.
(Çəkilir).
Or x a n . Yenə gözəl Olqa nə düşünüyor?
O l q a. (Orxana doğru gəlir). Ah, Orxan sənmisin?
Or x a n . Əvət, Orxan kəndisi səninlə bərabər deyilsə də, daima
qəlbi, ruhu səninlədir.
O l q a. Allah eşqinə şu əskərlər nerəyə gediyor? Bu hazırlıq niçindir əcəba?
Or x a n . Yeni bir müharibə varmış.
O l q a. Ah, müharibə, daima müharibə!.. Əcəba nerəyə, kiminlə?
Or x a n . Onu yalnız Qızıl Qaplan bilir. Əvət’ Əmir Teymurun planını bizim kibi küçük yaradılmışlar biləməzlər.
O l q a. Halbuki onun yüzündə hiç bir şiddət və həyəcan izi yoq... Hər zamanki vəqar və ciddiyyəti, hər zamankı halı üstündə.
Or x a n . Böyük qəhrəmanlar şiddət və qəzəb zamanlarında daha mülayim və həlim görünürlər.
O l q a. Orxan! Sən dəmi gedəcəksin?
Or x a n . Əlbəttə, hiç onsuz olurmu? Biz türklər çadır altında doğar, açıq səhralarda, qanlı müharibələrdə ölürüz.
O l q a. Rica edərim, yetişir, şu müharibədən, ölümdən çoq söyləmə!
Or x a n . Müharibədə ölənlər evdə ölənlərdən sayca daha azdır. Bəncə mübarizəsiz bir ömür, ömür deyil... Biz türklərə qürur və nəş’ə verən bir şey varsa o da müharibə, o da qalibiyyətdir. Unutma ki, sən kəndin də fəth və zəfər səhralarında bulunmuş bir çiçəksin.
O l q a. Ah, sən bəni Moskofdan buraya niçin gətirdin niçin?! Teymur sarayında həbs
etmək içinmi?
Or x a n . Xayır, sən burada məhbus deyilsin, bəlkə şahzadə xanımlar qadar hörmət və izzətə maliksin. Daha doğrusu böyük xaqanın möhtəşəm sarayını bəzəyən ən parlaq bir yıldızsın.
O l q a. (ətrafa). Ah, mərhəmətsiz... (Orxana) Demək bəni yalnız bıraqıb da gedəcəksin, öyləmi?
Or x a n . Nə olur? Başqa qadınlar nasıl, sən də öylə...
O l q a. (ətrafa). Ah, duyğusuz!.. Dur, bən sana şimdi anlatırım.
Or x a n . Pək düşünüyorsun, Olqa. Sana bir şeymi oldu?
O l q a. Daha nə olacaq? Sən bəni düşünmüyorsun, sən bəni sevmiyorsun.
Or x a n . Xayır! Aldanıyorsun. Səni sevməmək, gözəlliyə qarşı kor olmaq deməkdir.
Ah, nazlı gövərçinim! Nə qadar xırçın və sinirli imişsin. Gəl! Gəl də şu mavi göyləri
andıran cazibəli gözləri, şu al şəfəqləri utandıran füsunkar dodaqları öpəyim. (Qolları arasına alıb öpmək istər. Olqa geri çəkilir).
O l q a. Xayır, istəməm.
Or x a n . Niçin?
O l q a. Çünki gönül verdiyim bir qəlbə xəyanət etmiş olurum.
Orxan (heyrətlə). Gönül verdiyin bir qəlbəmi?
O l q a. (kəskin). Əvət.
Orxan (onun əlini yaqalar, sarsılmış bir halda). Söylə, o nasıl qəlb, o kimin qəlbi imiş?
O l q a. Xayır, söyləməm. (Ətrafa.) Iştə bu söz onu qısqandırmaq için kafi...
Orxan (qızğın). Söylə diyorum sana, o kim, bana qarşı çıqan o cəsarətli rəqib kimdir?
O l q a. Səndən daha böyük, səndən daha qəhrəman...
Or x a n . Adını söylə!
O l q a. Xaqanlar xaqanı Topal Teymur...
Orxan (həyəcanlı və qızğın). Olqa, Olqa!.. Moskofdakı halını nə çabuq unutdun? Düşün ki, biz Moskofa girdiyimiz zaman hər tərəf kinli, amansız bir atəş içində yanıyordu. Ordumuz qaçanları izlərkən bən kanatlarımı yalnız sənin üzərinə gərdim, yalnız səni ölümdən qurtardım, əvət. Sən o zaman mə’sum bir qızcığazdın. Vəqtini xoş keçirib də eyi tərbiyə alman için Teymur sarayına gətirdim. İştə sən böyüdükcə bənim arzularım da çiçəklənməyə başladı. Əfsus ki, bu gün bəslədiyim visal ümidləri yerinə, qarşıma acı bir
ümidsizlik çıqıyor.
O l q a. O da səndən, sənin vəfasızlığından.
Or x a n . Nasıl vəfasızlıq? Anlayamadım.
O l q a. Orxan, Orxan! Sən baş vəzirin qızı Elmasa uyduqca, o qısqanc və məğrur hərəmindən ayrılmadıqca, aramızdakı sevgidən bəhs etmək yersizdir.
Or x a n . Niçin insaf etmiyorsun, o şimdi anadır. Bununla bərabər Elmas bizim sevgimizə əsla mane olamaz.
O l q a. (gülərək). Xayır, yanılma, əzizim. O pək dəhşətli qadın...
Or x a n . Qadınların incə təbəssümləri, dəhşətlərindən daha güclüdür. (Olqanın əlini yaqalar.) Şimdi bən ona mərhəmət ediyorum, fəzlə qısqanclıq edərsə kəndisi zərər görür.
O l q a. Demək bəni daha çoq seviyorsun, öyləmi?
Or x a n . Olqa, səni sevməməkmi olur? Unutma ki, Orxan sənin əsirindir.
Q a r a q u ş (D ə m i r q a y a ilə bərabər pərdə arasında görünür). Ah, xain!..
(Dəmirqayaya). İştə gördünmü, get də Elmas xanıma xəbər ver.
D ə m i r q a y a. Gəl bəri, canım, nəmə lazım, bən qarışmam.

Çəkilirlər.

Or x a n . Teymur son səfərində, Hindistana hücum edərkən Səmərqənd inzibatını gözətmək için bəni burada bıraqdı. Ehtimal ki, yenə qalırım, o zaman istədiyimiz kibi zevq və səfaya baqarız.
O l q a. (ətrafa baqar). Iştə Topal gəliyor. Yarın aqşam səni çinarlı bağçada havuz kənarında bəklərim.
Or x a n . Yaxşı... (Gedir).
O l q a. (yalnız). Xeyr, Orxan bənimdir. Onu kimsəyə verməm. (Azacıq tərəddüd). Ah, fəqət Elmas, baş vəzirin qızı Elmas!.. O bəni pək düşündürüyor.

Əli alnında məhzun bir tevr ilə düşüncəyə dalar. Bu sırada Ə m i r T e y m u r gəlir. O, ortaboylu, qəvi bünyəli, yüksək alınlı, iri başlı, rəngi ağ, yüzü azacıq qanlı, omuzları geniş, parmaqları yuvarlaq, qalçaları uzun, əzəlatı qayət sağlam bir şəxsiyyətdir. Vücudunun düzgünlüyündən ayağındakı aqsaqlıq bir o qadar gözə çarpmıyor. Səsi güclü və gurultuludur. Asya üsulu geniş və açıq ətəkli ipək kaftan (çapan) büründüyü halda baş örtüsü keçədən yapılma məxruti bir külahdan ibarətdir. Külahın təpəsində inci və sair mücevhərat ilə süslənmiş uzunca bir yaqut püskül bulunur.

T e y m u r. Yenə Moskof ərməğanı, gözəl rus qızı nə düşünüyor?
O l q a. (məhzun təbəssümlə). Böylə möhtəşəm bir sarayda bənim nə düşüncəm ola bilir?
T e y m u r. O halda yüzünü saran şu kədər bulutları nə demək? Bən solğun çiçəkləri hiç sevməm. Daima yeni açmış güllər kibi, daima gül bənizli şəfəqlər kibi nəş’əli olmanı istərim. Əvət, söyləyəcəyin sözləri hər zamankı şətarətilə gülərək, nazlanaraq söylə!..
O l q a. Bənim şətarətim böyük xaqanın qəzəbinə səbəb olur deyə əndişə ediyorum.
T e y m u r. Pəki, əndişə niçin?
O l q a. Çünki qəlbi hərb atəşilə alevlənən bir hökmdara qarşı gülümsünmək cəsarəti həddim deyil...
T e y m u r. İştə pək yanlış düşüncə... Müharibə hazırlığı Teymuru qəzəbləndirməz, bil’əkis bayram tədariki qadar xoşhal və məmnun edər.
O l q a. (şux və cazibəli bir əda ilə). Lütf ediniz əfəndim, iki aydır ki, Səmərqənd şən və şatır bir hal keçiriyor. Zərəfşan çayının oynaq dalğaları gönüllərə nəş’ə sərpiyor və xoşahəng ninnilərilə Bingül dərəsi şənliyini alqışlıyor. Fəqət nədənsə birdən-birə bu şənliklər kəsildi. İştə onunçin azcıq məraq etdim.
T e y m u r. Nasıl, Bingül dərəsi pək xoşmu?
O l q a. Ah, Bingül dərəsi başqa bir aləm... Adəta rö’ya qadar gözəl, cənnət qadar parlaqdır. Əvət, Bingül dərəsindəki zevq və səfa məclisləri, yeşil ovalar içində qurulmuş çadırlar, Ərəbistan və İrana məxsus sırapərdələr görülür şeylərdən deyil... Hələ Hindistandan gəlmə canbaz və oyunçular, mizahçı və lətifəçilər, rəqqas və rəqqasələr... Bir taqım cirit oyunları. Pəhləvanların güləşməsi, yeşil-qırmızı rənglərlə boyanmış fillərin oynadılması, hər dürlü xanəndə və sazəndə, hər çeşit yarış və əyləncə gerçəkdən insanı
sərxoş ediyor. Hələ bu şənliyə əmir və şahzadələrin hərəmləri və bütün türk-tatar qızlarının iştirakı, hər tərəfdən gələn əcnəbi səfirlərin belə nəzərini cəlb ediyor. Və hər kəs böyük Teymurun dəbdəbə və ehtişamını seyr etdikcə heyrətdən kəndini alamıyor.
T e y m u r. İştə məftunu olduğun şu mənzərələr, Səmərqənddəki möhtəşəm saraylar və ali mədrəsələr, böyük məbədlər və abidələr həp qalibiyyət əsərləri, həp fəth və zəfər tarixidir. (Təbdili-tevr ilə.) Bana baq, Olqa!
Sən səyahətdən zevq alırmısın?
O l q a. Şübhəsiz, səyahət insanın gönlünü açan şeylərdən biridir.
T e y m u r. O halda səni kəndimlə bərabər götürəcəyim.
O l q a. Nerəyə, müharibə meydanınamı?
T e y m u r. Öylə ya! Görüləcək mənzərələrin ən gözəli hərb və qalibiyyət səhnələridir.
O l q a. Əvət, Orxan da öylə söylüyor.
T e y m u r. (mə’nalı təbəssümlə). Ya!? Orxan pək gözəl düşünüyor. Demək bənimlə
bərabər gedərsin, deyilmi?
O l q a. Böyük xaqanın arzusuna itaət və hörmət ən böyük səadətdir.
T e y m u r. Səndəki idrak və zəkadan pək məmnun oldum. Hərəmxanəyə get, şimdi hökumət adamları buraya gələcək.

Olqa tə’zim edib çıqar.

T e y m u r. (əl çalar. Qaraquş gəlir). Qaraquş! Orxan nerdə?
Q a r a q u ş. Dəmin buradaydı, Olqa ilə görüşüyordu.
T e y m u r. Onu buraya çağır. Bir də Divan bəyi yaxud Aqbuğa gəlirsə xəbər ver...
(Gedər.)
Q a r a q u ş (tə’zim ilə). Baş üstünə... (Çəkilmək istərkən ətrafa baqar.) İştə Elmas gəliyor, şimdicə qəlbinə bir qıvılcım atarım. (Gələn Elmasa.) Əfv edərsiniz, Orxan nerdə?
E l m a s. Bən də sana sormaq istərim, dəmin burada imiş...
Q a r a q u ş. Əvət, Olqa ilə bərabər idi, fəqət getdi.

Dilşad gəlir, duymazlar.

E l m a s. Nə qonuşuyorlardı?
Q a r a q u ş (azcıq sırıtaraq). Mə’lum a, eşq aləminə əğyarın qarışması eyi bir şey deyil...
E l m a s. Nasıl eşq, nasıl eşq!? (Ətrafa.) Ah, çıldıracayım...
Q a r a q u ş. Hər halda Orxan sizin ərinizdir. Onu siz bəndən daha eyi tanırsınız. Lakin bən yenə onda qüsur görmüyorum. Bütün qəbahətlər qızda... Çünki Orxana dəli kibi sarılıyor.
E l m a s (ətrafa). Ah, xain Orxan, dur, bən sana göstəririm.
Q a r a q u ş. O öylə bir bəla ki, beş gün sonra Əmiri də məftun edər.
D i l ş a d . Nasıl? Əmiri də mi?
Q a r a q u ş (şaşqın bir halda kəkələr). Xayır, xanım! Əmir...
D i l ş a d (həyəcanlı və qızğın). Qaraquş!
Q a r a q u ş. Əfv edərsiniz...
D i l ş a d . Düşün ki, bana Qəmərəddin qızı Dilşad derlər. (Ətrafa.) Ah, sayğısız Olqa!..
Q a r a q u ş. İştə Əmir gəliyor, bən Orxanı çağırmalıyım.
D i l ş a d . Get! (Gedər.) Elmas! Sən şimdi Əmirə bir söz söyləmə.
T e y m u r. (gəlir, əyilirlər). Dilşadı pək həyəcanlı görüyorum.
D i l ş a d . Xayır, həyəcana bir səbəb yoq...
T e y m u r. Gözlərin daha başqa mə’nalar anlatıyor.
D i l ş a d . Ətraf qəzalardan ixtiyar bir köylü gəlmiş, bana şikayət ediyordu. Pək
sıqıldım da halım bir az dəyişdi.
T e y m u r. Əcəba köylünün şikayəti nə imiş?
D i l ş a d . Bu yılkı buğday məhsulu az olmuş, hökumətə vergi verəməmiş, onunçin
qəza hakimi Mamay xan zavallını qırbacla döydürmüş.
T e y m u r. (heyrət və şiddətlə). Nasıl, nasıl!? İxtiyar köylüyü
qırbacla döydürmüş ha!.. Ah, qudurğan, şaşqın!.. O düşünmüyor ki, əhaliyi incidən bir hakim yavrusunu parçalayan bir heyvan qadar şüursuzdur. Zərər yoq, yarın məsələ aydınlaşır, bu söz doğru çıqarsa, sayğısız hərifə ən şiddətli cəza verilir. (Kəskin) Əvət, qırbacı qadar nüfuz və idarəsi olmayan bir hakim, hökumət namına ən çirkin və silinməz bir ləkədir.
D i l ş a d . Köylünün dediyinə görə əkdiyi yer təcrübədən çıqmamış bir səhra imiş,
onunçin də eyicə məhsul alamamış.
T e y m u r. Zavallı Mamay xan, zavallı!.. Bən yarın onun kor gözlərini açarım.
Görünüyor ki, o məmləkət qanunlarını unutuyor.
D i l ş a d . Halbuki qanunca bir adam məhsulsuz bir səhrayı şənlətirsə, ya bir kəhriz
çıqarırsa, yaxud yeni bir bağça salıb bir viranəyi abad edərsə, o şəxs birinci yıl büsbütün
vergidən azad olur. İkinci yıl kəndi istəyilə bir şey verirsə verir, verməzsə məcbur deyil.
Üçüncü yıl, yalnız üçüncü yıl qanuna müvafiq vergi verməlidir.
T e y m u r. Xayır, Mamay xan aldanıyor. O düşünəmiyor ki, rəncbərlər sıqıldıqca
devlət xəzinəsi boşalır, xəzinə boşalınca ordunun halı pozulur. Və şu pozuqluq da
məmləkətin pərişanlığına səbəb olur. Hiç məraq etmə! Yarın, əvət yarın haq yerini bulur.
D i l ş a d . Əskik olmayın... (Elmasa.) Gedəlim. (Getmək istərlər.)
T e y m u r. Bana baq, Dilşad! Daha dur, sözüm bitmədi. Səni pək sarsılmış və
həyəcanlı görüyorum. Unutma ki, sən Teymur hərəmisin. Söylə, açıq söylə, yüz-gözünü
saran şu fırtınalı bulutlar nədən iləri gəliyor?
D i l ş a d . Ah, şu aşiftə qız... Olqa!..
T e y m u r. Nə var, nə olmuş?
D i l ş a d . Zavallı Elmasa göz veriyor da, ışıq vermiyor. Hər gün yeni bir sevgi, hər
gün yeni bir təranə. Bilməm ki, Orxandan nə istiyor?
E l m a s. Hətta, əvət hətta!.. (Sözünü bitirəməz.)
D i l ş a d . Ah, hər halda Olqa buradan dəf’ edilməli...
T e y m u r. Hiç sıqılma, Elmas, səni üzən düşüncələr pək çapuq gedər. Sən Divan
bəyi qızı və Orxan hərəmisin. Bən onların hər ikisini sevərim. Hələ səndəki vəqar, səndəki
vəqar və əzəmət!
E l m a s (xəfif baş əyintisilə). Təşəkkür edərim.
Q a r a q u ş (gəlir, əyilir). Orxan əmri-hümayuna müntəzirdir.
T e y m u r. Gəlsin. (Qadınlara). Siz çəkilin. (Gedərlər. Orxan gəlir, əyilir.) Orxan!
Yaqın gəl... (Əlini onun omuzuna qoyar). Sən həm qəhrəman bir cəngavərsin, həm də
siyasəti pək gözəl bilirsin. Səni bir işə təyin etdim, yarın yola çıqmalısın.
Or x a n . İtaət borcumdur.
T e y m u r. Osmanlı sultanı Yıldırım Bayazidə elçi göndərdik, hənuz ondan bir xəbər
yoq. Hər halda bizim Bursada, Yıldırım paytaxtında bir gözçümüz bulunmalı; sarayın iç
və dış yüzünü öyrənib hər ay bizə xəbər verməli. Divan bəyi lazım gələn vəzifəyi sana
söylər. Ordumuz bir həftə sonra Mısır-Şam tərəflərinə hərəkət eyləyəcək. Sən də doğru,
Bursaya gedərsin. Orada kəndini bana düşman göstərirsin, Yıldırıma məhəbbət bəslədiyin
için buradan qovulduğunu söylərsin. Hətta bizimkilər də öylə bilməli... Çünki şəhrimizdə
casus bulunur da tədbirimiz boşa çıqar.
Or x a n . Yıldırım sözlərimə inanmazsa?
T e y m u r. Hiç məraq etmə, inanır; çünki o çoq məğrurdur. Məğrurlar isə həqiqəti
görəməzlər. Diyorlar, o, gözdən pək zəifdir, məgərsə qəlbi və düşüncəsi də kor imiş...
(Kəskin.) Əsla düşünmə, get, yarın için hazırlan, Dəmirqaya da səninlə bərabər bulunsun.
Or x a n . Lakin o, pək sadə adam... İşlərimə əngəl olur deyə ehtiyat ediyorum.

T e y m u r. Ehtiyat lazım deyil. O, təcrübədən çıqmış sadiq bir əskərdir. Haydı,
oğlum! Vəzifə və ciddiyyət!
Or x a n . Böyük xaqanın əmri hər şeydən yüksəkdir. (Əyilir, çıqar.)
Q a r a q u ş (gəlir, əyilir). Divan bəyi, şair Kirmani, sərdar Aqbuğa hüzura izn
istiyorlar.
T e y m u r. Buyursunlar. (Qaraquş gəldiyi tərəfə ehtiramkar bir işarət edər. Hər üçü
gəlir, əyilirlər. Teymur nəvazişkar bir tevr ilə.) Divan bəyinin əhvalı?
D i v a n b ə y i. Təşəkkür edərim.
T e y m u r. Şair Kirmani nasıl?
Ş a i r. Əskik olmayın.
T e y m u r. Ordumuzun qəhrəman sərdarı Aqbuğa nə halda?
A q b u ğ a. Aqbuğa hər an yılmaz ordu ilə bərabər sarsılmaz xaqanın əmrini bəklər.
T e y m u r. Pək gözəl, oturun. (Otururlar). Aylarca Bingül dərəsində böyük şənliklər
yapdıq, epeycə zevq və səfayə daldıq, bir qadar da müharibə şənliyi yapsaq eyi olmazmı?
A q b u ğ a. Bəncə müharibə meydanı dügün dərnəklərindən, eyşü-nuş məclislərindən
daha xoş, daha ruhaşinadır.
T e y m u r. Buna sən nə dersin, şair? Bu gün gözümə pək nəş’əli görünüyorsun.
Ş a i r. (laübali və yarımsərxoş bir qəhqəhəylə). Şənlik... o da şənlik, bu da şənlik...
Qavğa... o da qavğa, bu da qavğa... Yalnız, əvət yalnız arada bir fərq var ki, siz
cəngavərlər insan qanına hərissiniz, biz şairlər gülgün şərabə... Onda vəhşət və dəhşət var,
bunda zevq və şətarət. Sizin hərb nə’rələriniz yürəkləri qoparır, insanları parçalatır,
anaları ağlatır. Şairlərin eyş-nuş təranələri isə kinləri, kədərləri öldürür. Yüzləri, gönülləri
güldürür. Siz insan qafalarını qırarkən, biz də o qafalardan yapılma qədəhləri bir-birinə
vururuz. Siz hərb və dəhşət qalibi, biz eşq və məhəbbət məğlubu. Fəqət bizim şu
məğlubiyyətimiz o qalibiyyətdən daha üstündür.
T e y m u r. Bəxtiyar şair! Səni sərməst edən tatlı xəyal, yalnız xoş bir təsəllidir.
Bununla bərabər sən pək böyüksün, əvət, sənin kibi dəyərli simaların qədr və qiyməti
anlaşılsaydı, bənim kibi topallar soldakı sıfır qadar mə’nasız qalırdı. Siz yarasalar
ölkəsində, korlar məmləkətində parlayan bir günəşsiniz. Əfsus ki, insan adını daşıyan
ikiayaqlı həşərat pək qaba və pək səfil bir şey... Iştə şu qaba və miskin həşəratı uslandırmaq için, onların pas tutmuş kirli vicdanlarını yıqamaq için yalnız Teymur qılıcı lazım... Əvət sevgili şair! Insanlar mərhəmət və məhəbbətdən ziyadə dəhşət və qüvvətə tapınırlar. (Aqbuğaya). Demək, ordu tamamilə hərbə hazır, öyləmi?
A q b u ğ a. Əvət, həpsi bir fərd kibi əmrə müntəzirdir.
T e y m u r. Iştə kafi...
Ş a i r. Şimdi nerəyə, əcəba?
T e y m u r. Mısır və Şam üzərinə.
Ş a i r. Fəqət bu siyasəti əsla düşünəmiyorum.
T e y m u r. Sən “Teymurnamə” müəllifi ikən bənim siyasətimə yabançı görünmək
tuhaf deyilmi ya? (Həyəcanlı.) Ah, Savə!.. Fazil Şeyx Savənin qətli nə çabuq unutuldu.
Bən onu Ərəbistana elçi göndərdim. Mısır hökmdarı alçaqcasına öldürtdü. Əcəba elçi də
öldürülürmü? Xayır, xayır, Şeyx Savənin qanı yerdə qalmaz.
Ş a i r. Fəqət azcıq istirahət də lazım. (Teymurun taxtı önünə sərilmiş qaplan dərisini
göstərir.) İştə Hindistanda Qanq nəhri kənarında avladığın qaplanların dərisi hənuz
qurumamış, Sultan Mahmud ölkəsində aqıtdığın qanların izi hənuz topraqdan
silinməmiş...
T e y m u r. Bən məğrurları əzmək için yaradılmış bir Allah bəlasıyım. Tökdüyüm
qanlar da yalnız haq və ədalət namınadır.
Ş a i r. Açıq söyləmək lazım gəlirsə, bən qan tökülməkdə hiç bir haq və ədalət
görəmiyorum.
T e y m u r. (məğrur təbəssümlə). Əvət haqlısın, çünki... şairsin.
A q b u ğ a. Şairlər də mənəvi həkimlərdir. Qan aqıtmaqdansa yara bağlamağı daha
xoş görürlər.
T e y m u r. Baqalım Divan bəyi nə diyor?
D i v a n b ə y i. Bana qalırsa xeyir və şər ikizdir. Məhəbbətlə ədavət bir-birinə
bağlıdır. Lüzumundan fəzlə məhəbbət nifrət doğurduğu kibi, həddən aşırı qan tökülməkdə
də bir fəzilət yoq.
T e y m u r. Divan bəyi daha başqa düşünüyor, o daha etidalçı. Fəqət unutmamalı ki,
hər səciyyə və şəxsiyyət birər qanun deməkdir. İştə bu gün şəxsiyyətim bana nə əmr
edərsə, onu yapmaqdan çəkinməm. Bununla bərabər bən şimdiyə qadar qurultaysız,
şurasız bir şey yapmadım, çünki şurasız bir məmləkət cahil bir şəxsə bənzər ki, tutduğu
işlər, söylədiyi sözlər həp nədamət və fəlakət doğurur. Bən daima həkim və aqil şəxsləri
dinlədim, böyük sərdarlar ilə müşavirə yapdım. Yalnız hərb ilə mübarizəyi deyil, sülh
mə’nafeyini də düşündüm. Əvət, bən şu nihayətsiz ölkələri gah tədbir və siyasətlə, gah sülh və məhəbbətlə, gah
təhdid və şiddətlə, gah əfv və mülayimətlə idarə etmək istərim. Bən hər işdə səbat və
istiqaməti sevdiyim kibi, həzm və ehtiyatdan da xoşlanırım, lazım gəlirsə, bə’zən
düşmanlarıma qarşı səbr və təhəmmül göstəririm, bə’zən də qafil və cahil görünməkdən
zevq alırım.
D i v a n b ə y i. Baqalım, şura nə qərarə gəlir.
T e y m u r. Əminim ki, Ərəbistan səfərinə kimsə etiraz etməz. Çünki Bingül
dərəsində devlət kişilərindən pək çoqunu dinlədim. Hər kəs bənim fikrimə iştirak ediyor.
Bu xüsusda tərəddüd göstərən varsa, o da yalnız şair Kirmani ilə sənsin. Şübhəsiz ki, iki
gün sonra siz də əksəriyyətə tabe olursunuz.
Q a r a q u ş (gəlir, əyilir). Sobutay hüzura izin istiyor.
T e y m u r. Hanki Sobutay?
Q a r a q u ş (Aqbuğaya işarətlə). Böyük sərdarın küçük qardaşı, Yıldırım Bayazidə
göndərilən elçi...
T e y m u r. Gəlsin, baqalım nə cəvab gətirmiş. (Qaraquş kənara işarət edər. Sobutay
gəlir, əyilir.) Xoş gəldin, oğlum, nasılsın?
S o b u t a y. Böyük xaqanın kölgəsi əskik olmasın.
T e y m u r. Osmanlı sultanından nə xəbər?
S o b u t a y. İştə göndərdiyi cəvab... (Məktubu təqdim edər.)
T e y m u r. (məktubu Divan bəyiyə verir, elçiyə.) Məktubu Divan bəyi oqur, söylə,
baqalım qəhrəman Sobutay! Sən nə gördün, sən nə eşitdin?
S o b u t a y. Yıldırım daima eyş-işrət düşkünü... Götürdüyüm məktuba qarşı acı
qəhqəhələrlə güldü; həm də son dərəcə saymazlıq, soğuqluq göstərdi.
T e y m u r. Demək bənim düşmanım Qaraqoyunlu əmiri Qara Yusifi yenə himayə
etmək istiyor, öyləmi?
S o b u t a y. Yalnız Qara Yusifi himayə etmiyor, hətta Bağdad Sultanı Əhməd
Cəlayiri də ittihadə cəlb etmiş, həm də bizim əleyhimizə...
T e y m u r. (acı qəhqəhəylə). Demək düşmanlarımız ilə itilaf yapıyor, bizi hiçə
saymaq istiyor, öyləmi? (Başını məktubdan qaldıran Divan bəyiyə) Pəki nə yazıyor?
D i v a n b ə y i. Təkrarə nə hacət?! Iştə Sobutayın söylədiyi kibi: saymazlıq və
soğuqluq... Başqa laf yoq.
T e y m u r. (kinli). Saymazlıq və soğuqluq... Nə gülünc həqarət! (Hiddətlə yerindən qalqar.) Ah, saymazlıq və soğuqluq... Nə böyük cəsarət!.. Bən ondan qardaşca məhəbbət bəklərkən iştə aldığım cəvab! Qara Yusiflə Əhməd Cəlayir bəni gözəl tanıyorlar, fəqət Yıldırım!.. Yıldırım isə şərab düşkünü... Zərər yoq, o da ayıldıqdan sonra tanır. Bən İrana
ayaq basdım, ən böyük cəngavərlər qarşımda duramayıb Mazandaran çaqqalları kibi
ormanlara qaçdılar. Moskofa hücum etdim, rus knyazları qorqudan şimal ayıları kibi
ürküşüb dağılmağa başladılar. Hindistana yürüdüm. Sultan Mahmud ordusu Qanq nəhri
kənarındakı qaplanlar kibi oqlarıma şikar olub diz çökdülər. Əvət bir gün gəlir ki, məğrur
Yıldırım da paytaxtı Bursada Topal Teymuru qarşılar və o zaman... iştə o zaman
sərxoşluğun nəticəsini və bənim kim olduğumu haqqilə anlar.

Pərdə